چرا بازار چیپس و پفک پولساز است؟
روزنامه هفت صبح، فرید عطارزاده | در این هیاهوی گرانی و کاهش فروش بسیاری از مواد غذایی اصلی در ایران، بازار چیپس و پفک همچنان پر رونق است و تولیدکنندگان این حوزه مشغول رقابت سنگین هستند؛ رقابتی که هر روز با تولید محصولات جدید در حوزه اسنک‌ها و تنقلات شدیدتر می‌شود و شرکت‌های بیشتری به این حوزه پولساز وارد می‌شوند.
اگر به شکل دقیق و ویژه‌ای به این بازار نگاه کنیم متوجه نکات جالبی خواهیم شد. یکی از نکات این است که خاستگاه اکثر صنایع چیپس و پفک از استان خراسان بوده. اگر می‌خواهید بدانید که چرا این صنعت پولساز شده و همچنین بازیگران اصلی آن چه افرادی هستند، این گزارش را بخوانید.
*** دلایل پرسود بودن اسنک‌ها
کارشناسان صنعت غذایی چند نکته مهم درباره دلایل سوددهی این صنعت عنوان می‌کنند که برخی از آنها را مرور می‌کنیم.
* یک: مواد اولیه در دسترس و ارزانقیمت جزو مهم‌ترین فاکتورهای این صنعت است. حدود ۷۰درصد بازار اسنک در دست چیپس و مشتقات آن است که ماده اصلی آن سیب‌زمینی است. سیب‌زمینی هم به وفور در کشور وجود دارد و حتی در مقاطعی از سال با مازاد سیب‌زمینی در بازار رو‌به‌رو می‌شویم. همه این سیب‌زمینی‌ها با قیمتی بسیار کمتر از بازار و به صورت انبوه وارد کارخانه‌های تولیدکننده چیپس می‌شود. همچنین ممکن است بسیاری از این سیب‌زمینی درجه یک نباشند که به همین دلیل با قیمت بسیار پایینی به دست تولیدکنندگان می‌رسد.
از سوی دیگر حدود ۳۰درصد بازار نیز در دست پفک و در واقع محصولات مبتنی بر پایه دانه غلات است. دانه غلات نیز به صورت انبوه و فله‌ای وارد کشور می‌شود و تا چند وقت پیش نیز به آن دلار ۴۲۰۰تومانی اختصاص پیدا می‌کرد.همچنین با مجوز وزارت بهداشت، کارخانه‌ها می‌توانند از مواد تراریخته استفاده کنند که همین موضوع باعث می‌شود قیمت تمام شده آنها بالا نرود.
* دو: موضوع مهم دیگر، وزن و حجم است. وزن و حجم در صنایع غذایی یک عامل مهم در تولید، توزیع و خرید است. اسنک‌ها به دلیل وزن و حجم کم خود از صرفه اقتصادی بالایی برخوردار هستند زیرا هم حمل‌ونقل آنها آسان است. همچنین می‌توان مقدار زیادی از این بسته‌ها را با هزینه پایین بار زد و توزیع کرد و خرید آنها نیز برای مصرف‌کنندگان راحت است.
* سه: تاریخ مصرف و ماندگاری بالا از دیگر پارامترهای سودده در صنایع غذایی است که برای چیپس و پفک کاملا صدق می‌کند. این محصولات شش ماه تا یک‌سال ماندگاری دارند که در مقایسه با صنایع غذایی دیگر دارای ماندگاری بسیار بیشتری هستند.
* چهار: نبود قیمت کنترلی و دستوری یکی از بردهای تولیدکنندگان در این صنعت است. برخلاف موادغذایی دیگر که دولت درباره قیمت آنها توجه ویژه‌ای دارد و اجازه نمی‌دهد از حدی گران‌تر شود اما درباره این محصولات چنین چیزی وجود ندارد. حتی می‌توان گفت که از گران شدن آنها نیز استقبال می‌شود زیرا جزو کالاهای آسیب‌رسان به سلامت شناخته می‌شوند و همچنین فروش بیشتر آنها درآمد مالیاتی بیشتری به همراه دارد.
*** مزمز و حرکت آرام و پیوسته
* یک: این برند جزو برندهای قدیمی محسوب می‌شود که همزمان با فشار وزارت بهداشت بر چیپس‌های سنتی و غیربهداشتی، اقدام به تولید چیپس‌های بهداشتی در مقیاس صنعتی و بزرگ کرد. این شرکت آرام آرام بزرگ شد و زیرمجموعه‌های مختلفی پیدا کرد.
* دو:: مدیران این شرکت به این نکته مشهور هستند که علاقه چندانی به حضور در محافلی به جز محافل صنایع غذایی ندارند و تلاش می‌کنند که چهره و نام آنها رسانه‌ای نشوند. از سوی دیگر اما تبلیغات گسترده تلویزیونی و بیلبوردی از طرف این شرکت دنبال می‌شود و شرکت تبلیغاتی «بادکوبه» تبلیغات این شرکت را به عهده دارد. همچنین مزمز به این نکته در میان فعالان اقتصادی شهره است که وکیل‌های حرفه‌ای دارد و معمولا قراردادهایش در حوزه‌های مختلف بسیار سفت و سخت است که حتی برخی از افراد و شرکت‌ها از آنها به عنوان قراردادهای یک‌طرفه یاد می‌کنند.
* سه: رقابت این برند با چی‌توز یکی از رقابت‌های مهم در حوزه FMCG است و هر یک در تلاش برای گرفتن سهم آن یکی در بازار هستند. یکی از ابتکارات شرکت مزمز این بود در زمانی که هنوز کارخانه‌های تولیدی برای خودشان شرکت پخش ایجاد نکرده بودند، مزمز به چنین اقدامی روی آورد تا هم هزینه‌های خود را کاهش دهد و هم محصولاتش را بتواند در همه جا توزیع کند.
* چهار: در سال ۱۳۹۷ شایعه شده بود که مزمز یکی از شرکت‌هایی است که از ذرت دامی به جای ذرت خوراکی برای تولید محصولات خود استفاده کرده‌که این شایعه هیچگاه به طوری رسمی تایید نشد.
* پنج: شرکت‌های کیش چیپس، صنایع و فرآورده‌های غذایی مزمز، فلیکس شرق، رب گوجه فرنگی پایا و چندین و چند شرکت دیگر از جمله کارتن‌سازی و قوطی‌سازی به مزمز ارتباط پیدا می‌کنند. «غلامرضا عزیزی»، «کریم عربیان»، «سامی اسعدی»، «حسن اسعدی» و… از جمله افراد تاثیرگذار این هلدینگ هستند.
*** غول دولتی مینو
* یک: مینو اولین برند در ایران است که پای پفک در ایران را باز کرد و با محصول «پفک نمکی» در ذهن‌ها ماندگار شد و تولید این محصول همچنان ادامه دارد. پفک نمکی محصول سفر علی خسروشاهی (بنیانگذار و مدیرعامل مینو در پیش از انقلاب) به آمریکاست. او با چشیدن محصولی از شرکت بیاتریس فود و وارد کردن آن به ایران و تولید پفک نمکی، تاثیر غیرقابل انکاری در تاریخ این صنعت گذاشته است.
حسن خسروشاهی (پسر او) در خصوص نامگذاری این محصول به نام پفک نمکی می‌گوید: «در دوران کودکی با مادرم به قنادی مینا در ابتدای خیابان نادری می‌رفتیم. آنها یک شیرینی داشتند به نام پفک که خیلی مورد علاقه من بود. محصولی هم که قرار بود تولید شود، خیلی پف داشت و چون محصولی شور بود، من تصمیم گرفتم که اسم آن را پفک نمکی بگذارم.» پس از انقلاب مینو چندین سال پر فراز و نشیب داشت و در نهایت مصادره شد.
* سه: در حال حاضر شرکت‌های مینو شامل «شرکت صنعتی مینو»، «شرکت صنعتی پارس‌مینو»، «شرکت شوکوپارس»،«شرکت آرایشی و دارویی و بهداشتی و…» است. یکی از فعالیت‌های خبرساز این هلدینگ در سال گذشته نیز بستن قرارداد اسپانسرینگ مالی استقلال و پرسپولیس با «شرکت صنعتی مینو» بود که مدیرعامل آن «علیرضا عباسیانفر» است.
* چهار: مینو جزو اولین شرکت‌هایی بود که با صداقت تمام و البته تکان‌دهنده‌ای روی بسته‌بندی پفک نمکی خود نوشت: «تراریخته»
*** چی‌توز و هزارتوی تولیدات
* یک: سوال خیلی‌ها این است که چی‌توز با نمونه خارجی خود رابطه‌ای دارد؟ cheetos برند آمریکایی مشهوری است که خیلی‌ها فکر می‌کنند چی‌توز ایران از آن نمایندگی گرفته اما متاسفانه اینطور نیست. CheeToz فینگلیش چی توز است و دقیقا همین فینگلیش با یک تغییر جزئی حرف S به جای Z به نام چی‌توز در ایران ثبت شده است.
از آنجایی که ایران جزو قانون کپی‌رایت نیست، چی‌توز توانسته با این کار فعلا از گزند نظارت بین‌المللی در امان باشد اما به نظر می‌رسد که این شرکت راه سختی را در پیش دارد و شاید در آینده مشکلات این کپی‌برداری جدی‌تر نیز شود. همین حالا هم اگر در گوگل سرچ کنید متوجه خواهید شد که چی‌توز هیچگونه سایتی به نام خود ندارد و همه چیز به نام «دینا فود» ثبت شده است.
همچنین در چند سال اخیر و با شکل گرفتن بازار صادراتی عراق و افغانستان، برند چی‌توز به دلیل همین کپی‌برداری با مشکلات زیادی رو‌به‌رو شد و بعد از مدتی نتوانست با نام چی‌توز در این کشورها محصولات خود را توزیع کند. شایعه شده که این شرکت در یک قدمی شکایت جهانی برند Cheetos بوده که مسئولان چی‌توز ایران به سرعت وارد عمل شده و محصولات خود را از این کشورها جمع کردند. به همین دلیل است که چی‌توز در این سال‌ها چند برند دیگر به ثبت رسانده تا بتواند آنها را بدون هیچگونه مشکلی صادر کند.
* دو: شرکت «صنایع غذایی دینا» برند چی‌توز را تولید می‌کند که این شرکت خودش زیرمجموعه هلدینگ «دینا» است. این هلدینگ شامل شرکت‌هایی مانند تهران دینا، اطلس دینا، دینا توس، ساسان، نیسان شرق، دینای شیراز، پارس گستر و آلومینیوم کاوه است. فعالیت اصلی صنایع غذایی دینا (دینا فود) شامل برندهای چی‌توز، چی پف، چی پلت، نیک نک و تورتیا، تولید انواع اسنک و چیپس سیب‌زمینی است. بنابراین با گستره وسیعی از محصولات و همچنین زنجیره‌ای از کارخانه‌های تولیدی، چاپ و بسته‌بندی و توزیع طرف حساب هستیم. برندهای چی‌توز، چی‌پلت، چاکلز، چی‌پف، نوترابار و همچنین نوشابه پپسی و … از جمله محصولات پر فروش شرکت «صنایع غذایی دینا» است.
* سه: در سال ۱۳۹۷ شایعه شده بود که چی‌توز نیز یکی دیگر از شرکت‌هایی است که از ذرت دامی به جای ذرت خوراکی برای تولید محصولات خود استفاده می‌کند که این شایعه هم مانند آن برند دیگر هیچگاه به طوری رسمی تایید نشد.
* چهار: «شاپور خستو» در هرم مدیریتی شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ دینا، نقش اصلی و اساسی را دارد. نام افراد دیگری به نام‌های «حمید نیکوئی نوغانی»، «عبدالله کاظمی بیدختی»، «فرید سعادتیان» و… نیز در میان گردانندگان اصلی این شرکت‌ها دیده می‌شوند. یکی از کارخانه‌های اصلی این گروه صنعتی در مشهد است و در محافل غیررسمی درباره وابستگی این کارخانه‌ها و شرکت‌ها با برخی نهادها و سازمان‌ها صحبت می‌شود که تا به حال به طور رسمی تایید نشده است. دیگر کارخانه‌های این شرکت بعدها در شهرک نظرآباد و استان البرز تاسیس شد.
*** دیگر بازیگران صنعت اسنک
* « اشی‌مشی» یکی از بازیگران بزرگ سابق این صنعت است که در سال‌های اخیر و با ورود رقبای جدید، تمرکز خودش از پفک را برداشته به تولید محصولات دیگری مانند ماءالشعیر، آب معدنی و… مشغول است.
* «چاکلز» نیز از دیگر بازیگران جدی است که پیش‌بینی می‌شود با محصولات جدید خود بتواند سهم بزرگی از بازار را در اختیار بگیرد. شرکت «صنایع غذایی به‌آرا» که در استان خراسان واقع شده این برند را تولید می‌کند و افرادی مانند «سید علی اکبر آرامی»، «مرتضی خیامی» و «میلاد عزیزی» جزو تصمیم‌گیران اصلی آن هستند. نکته جالب اینجاست که اکثر این افراد در شرکت «خوشگوار مشهد» نیز حضور دارند که به تولید نوشابه‌های «کوکاکولا»، «فانتا» و «اسپرایت» می‌پردازد.
* «تردیلا» از دیگر رقیبان جدی این روزهاست که محصول شرکت «صنایع غذایی کوثر کویر رفسنجان» است و خانواده «وثوقی» جزو افراد تاثیرگذار این شرکت هستند.
