هفت صبح، لیلا مرگن | پارک ملی توران، مهمترین زیستگاه یوزپلنگها با افت پوشش گیاهی مواجه است. طی دهه اخیر دو بار طعمه برای یوزپلنگ به این زیستگاه معرفی شده و این نشان میدهد که حال توران خوب نیست. علفخوارانی که غذا برای خوردن ندارند، زاد و ولد نمیکنند و به دنبال آن یوزپلنگها هم غذایی برای خوردن نخواهند داشت.
مدیر کل محیط زیست سمنان از تدوین طرحهای مطالعاتی برای نجات پوشش گیاهی توران خبر میدهد. آیا این اقدامات یوزپلنگ را از چرخه انقراض نجات خواهد داد؟ بهرهکشی بیش از حد از مراتع بلای جان حیات وحش کشور شده است. آمارها میگوید که دو برابر ظرفیت مراتع دام در آنها حضور دارد و هیچ کس قصد مقابله با این رویه غلط را ندارد. شعار خودکفایی گوشت قرمز، نه تنها پوشش گیاهی مراتع را به قهقرا برده، بلکه وضعیت ذخایر آبی کشور را به خاطر کاهش قدرت نفوذپذیری خاک با حذف پوشش مرتعی به نقطه غیر قابل بازگشت رسانده است.
در این میان وضع مناطق حفاظت شده چندان تفاوتی با آنچه در دیگر مناطق میبینیم ندارد. در توران تا چشم کار میکند خاک است و پوشش گیاهی آن ضعیف به نظر میرسد. شاید به همین دلیل علفخواران بزرگ از توران کوچ کردهاند و تا به امروز سازمان حفاظت محیط زیست دو گونه جبیر و گور خر ایرانی را به این زیستگاه مجددا معرفی کرده تا یوزپلنگها از گرسنگی نمیرند. البته همچنان تعارض بین دام و حیاتوحش در توران وجود دارد. اگر دیروز سمنها به دنبال خرید آغل گوسفندان بودند، حالا شتر به معارضی مهم برای آبشخور حیات وحش تبدیل شده است. در چنین شرایطی آیا محیط زیست نسخه نجات بخشی برای نجات زیستگاه یوزپلنگ آسیایی دارد؟
استفاده از افراد دارای اهلیت
سعید یوسفپور مدیر کل محیط زیست استان سمنان در گفتوگو با «هفت صبح» با اشاره به حفاظتی بودن توران و همچنین قرار گرفتن این منطقه در فهرست ذخیرهگاه زیست کره، هر اقدامی در زیستگاه یوزپلنگ آسیایی را نیازمند برنامه میداند و تاکید میکند که باید منابع مالی اقداماتی که قرار است در یک منطقه حفاظت شده انجام شود، حتما مشخص باشد. ضمن آنکه داوطلبان برای حضور در این مناطق باید اهلیت داشته باشند.
او تقویت پوشش گیاهی توران با تکیه بر گونههای بومی ایران و متکی بر مطالعهای که مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان انجام داده را یکی از برنامههای سازمان محیط زیست برای نجات پوشش گیاهی توران معرفی میکند و تاکید میکند که رویکردها در سمنان سلیقهای و باری به هر جهت نیست.
واگذاری مطالعه سطوح آبگیر به دانشگاه مشهد
مدیر کل محیط زیست سمنان با اشاره به مشکل منابع آبی در توران از تلاشها برای مدیریت منابع بارندگی و ذخیرهسازی آن خبر میدهد و یادآور میشود که اقدامات در این حوزه نباید بدون مطالعه و مشارکت هیدرولوژیستها و اکولوژیستها انجام شود. زیرا توران منطقهای حائز اهمیت بوده و هر اقدامی در آن میتواند اثرات کوتاه مدت و طولانی مدت بر نشخوارکنندگان و گوشتخواران داشته باشد. هر اقدامی در توران میتواند تعارضاتی هم ایجاد کند بنابراین باید مراقب بود که مشکلات بیشتر نشود.
به گفته او، هر داوطلبی که بخواهد در توران کار احیای پوشش گیاهی انجام دهد، باید در چارچوب مطالعات انجام شده اقداماتش را پیش ببرد زیرا در گذشته خیلی پروژهها از جمله تاغکاری انجام شده، ولی پایههای کاشته شده خشک شدهاند. به همین دلیل اقدامات انجام شده در توران باید منطقی، اصولی و پایدار انجام شوند و به پایداری زیستگاه و زیستمندان کمک کند. ترجیح یوسفپور این است که پروژههای احیایی در توران به کمک جامعه محلی اجرایی شود تا علاوه بر کمک به توانمندسازی آنها، تعارضات موجود را پوشش دهد. زیرا جامعه محلی منطقه را میشناسند و به بهبود شرایط منطقه کمک میکنند.
بررسی تاثیر خشکسالی بر پوشش گیاهی توران
توران منطقهای است که چشم 90 میلیون ایرانی به آن دوخته شده و نمیتوان به صورت سلیقهای در آن عمل کرد. ضمن آنکه در منطقه حفاظت شده حق دخالت گسترده نداریم اما آنچه مسلم است، ضعف پوشش گیاهی در توران، علفخواران منطقه را با مشکل مواجه کرده و بدون شک باید برای آن چارهای اندیشید.
مدیر کل محیط زیست سمنان از انجام مطالعه تاثیر خشکسالی بر گونههای گیاهی توران توسط مرکز تحقیقات منابع طبیعی این استان خبر میدهد. مطالعهای که نشان میدهد ردههای مختلف گیاهی در منطقه چه شرایطی دارند، کدامها در معرض خطر انقراض هستند. اگر قرار به کشت گونه باشد، چه گونههایی موثرتر هستند. کدام اقدامات برای حفظ گونههای گیاهی مورد نیاز علفخواران ضروریتر است و نوع تامین منابع آب گونههای گیاهی چگونه باید باشد.
او ادامه میدهد: در این راستا مطالعاتی تحت عنوان سامانههای سطوح آبگیر باران، ساخت بند خاکی و سدهای زیرزمینی را برای استفاده از آب سطح قشری پیگیری میکنیم. برای انجمن سطوح آبگیر دانشگاه فردوسی مشهد تامین اعتبار انجام شده تا مناطق مستعد را شناسایی کند و شیوه کار را برای ما تشریح کند. مطالعات مرکز تحقیقات هم پایهای میشود که نوع گونه گیاهی، نحوه احیا، بذرپاشی و غیره را استخراج کنیم.
به گفته یوسفپور برای کنترل نقاط دارای فرسایش بادی از مسیر مسئولیت اجتماعی خیریهای، تامین مالی انجام شده تا با کمک جوامع محلی در این مناطق تاغکاری انجام شود. مطالعات کانونهای مولد گرد و غبار توسط منابع طبیعی در گذشته انجام شده و برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (UNDP) هم در یک قطعه آزمایشی اقداماتی را در دست انجام دارد تا پوشش گیاهی تقویت شود.
مدیر کل محیط زیست سمنان اجرای تمام برنامههای توران را منطبق بر طرحهایی میداند که مستقیما به تصویب معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست میرسد و پس از ابلاغ به استان، اجرایی میشود.
با توجه به سیاهه ارائه شده توسط مدیر کل محیط زیست استان سمنان باید دید که آیا برنامههای در دست اجرای این مجموعه میتواند پوشش گیاهی توران را احیا کرده و نسل جبیر و گورخر را به صورت پایدار در این منطقه حفاظت شده نگه دارد یا آنکه آخرین کورسوهای امید برای حفظ یوزپلنگ آسیایی خاموش خواهد شد.
