تهرانگردی| تاریخچه مدرسه دارالفنون

هفت صبح| پس از جنگ‌های ایران و روس و شکست‌هایی که از این کشور داشتیم، مهمترین سوالی که ذهن برخی دولتمردان آن زمان را مشغول کرده بود، این بود که چرا شکست خوردیم و راه درمان چیست. بدین ترتیب مواجهه ایران با مدرنیته و لزوم آشنایی با مظاهر جدید تمدنی یکی از اهداف رجالی همچون عباس میرزا بود. عباس میرزا و کسانی که در کنار او بودند، نقش بارز و ویژه‌ای در جهت نوسازی نهادهای کشور داشتند؛ اعزام محصلین به فرنگ برای آشنایی با علم و دانش جدید از جمله اقدامات عباس میرزا و همفکران او بود. در اوایل دوران ناصری همچنان لزوم جبران عقب‌ماندگی‌ها و نوسازی همه‌جانبه کشور در اذهان اولیای امور احساس می‌شد، در چنین فضایی بود که فردی همچون میرزا تقی‌خان امیرکبیر اصلاحات خود را آغاز کرد.

دسته موزیک نظامی مدرسه دارالفنون به ریاست شکرالله‌خان سرهنگ موزیک

وی که پیش از دوران صدراعظمی به روسیه مسافرت کرده ‌‌و با مدارس جدید این کشور آشنا شده بود، از این جهت می‌خواست تا با اقتباس از این مدارس و دارالعلم‌های فرنگی به این نیاز کشور که همانا آموزش و پرورش جدید و مدرن‌سازی کشور بود، پاسخ شایسته دهد. امیرکبیر درصدد برآمد تا مدرسه جدیدی که ایجاد می‌کند بیشتر متکی به استفاده از مدرسان و معلمان پروسی(آلمانی) و حتی اتریشی باشد. امیرکبیر حتی محلی که برای ایجاد مدرسه جدید در نظر گرفته بود، می‌خواست در جوار کاخ گلستان و ارگ سلطنتی باشد تا به اعتقاد مرحوم دکتر ناصر تکمیل همایون، مردم بتوانند با این نهاد فرهنگی جدید و البته دربار بیشتر ارتباط برقرار کنند. در ضلع شمال شرقی کاخ گلستان در جایی که سربازخانه بود، بنابر صلاحدید امیرکبیر قرار شد مدرسه جدید با عنوان دارالفنون ساخته شود‌.

وقتی که طرح نهایی آماده شد، محمدتقی خان معمارباشی متصدی ساخت مدرسه دارالفنون شد. هنگامی که بنای جدید آماده شد، ورودی آن را از خیابان باب همایون در نظر گرفتند اما چند سال بعد ورودی این مدرسه به خیابان ناصریه (ناصرخسرو) منتقل شد. ‌دارالفنون در روز پنجم ربیع‌الاول سال1268 هجری قمری 13 روز قبل از قتل امیرکبیر رسما گشایش یافت. اگرچه تلاش‌های امیرکبیر در جهت ساخت این مدرسه بسیار موثر بود و بعد از او نیز میرزا آقاخان نوری جانشین وی در آغاز چندان نظر خوشی به این مدرسه نداشت .

جمعی از معلمان و محصلان دارالفنون در اواخر دوره قاجاریه (سال 1301ش)

اما بیان این نکته ضروری است که شخص ناصرالدین‌شاه به مدرسه دارالفنون توجه داشت و با مرگ امیر کار وی خاتمه نیافت، چنان که در روزنامه وقایع اتفاقیه آن زمان چنین عنوان شد: «به جهت تحصیل و تعلیم و تعلمِ هر فنی دارالفنون ایجاد گردید و منظور اعلیحضرت پادشاهی این است که اطفال این دولت علیّه بعضی علوم را که متداول نیست فراگیرند.» در ابتدا امور نظامی و دانش پزشکی بیش از پیش در مدرسه جدید مورد توجه بود و مهندسی معدن هم رشته سومی بود که بدان اضافه شد و در مدرسه فوق تدریس می‌شد. به مرور رشته‌های تحصیلی مدرسه دارالفنون هفت تا شد که این رشته‌ها از این قرار بودند: مهندسی، داروسازی، طب و جراحی، توپخانه، پیاده نظام‌، سواره نظام و در نهایت رشته معدن‌شناسی. دروس دیگری همچون تاریخ و جغرافیا، طبیعیات و ریاضیات و همچنین زبان‌های خارجی که بیشتر شامل زبان فرانسوی و عربی می‌‌شد نیز به عنوان دروس کمکی در کنار دروس اصلی تعلیم داده می‌شد. ‌

از جمله اولین مدرسین فرنگی که در مدرسه فوق مشغول به کار شدند می‌توان به آگوست کرشیش معلم توپخانه و دکتر پولاک جراح و طبیب اشاره کرد. ‌ ساعت کاری مدرسه نیز از هشت صبح تا سه بعد از ظهر بود و محصلین ناهار را به خرج مدرسه و در مدرسه صرف می‌کردند. به تدریج در اواخر عهد ناصری و همچنین جانشینان ناصرالدین شاه، توجهات به این مدرسه کمتر شد و از رونق آن کاسته شد. پس از گذشت 80 سال از ساخت مدرسه دارالفنون و با توجه به فرسودگی ساختمان آن، در سال 1308 شمسی و در دوران رضاشاه وزارت معارف تصمیم گرفت ساختمان جدیدی به جای ساختمان قبلی بسازد، برای این کار معمار مشهور روسی-گرجی نیکلای مارکف در نظر گرفته شد. او نیز پس از پنج سال تلاش، ساختمان جدیدی با الهام از معماری ایرانی طراحی کرد که طی مراسمی با حضور علی‌اصغر حکمت وزیر معارف ساختمان مدرسه جدید افتتاح شد.

بدین ترتیب بنای فعلی مدرسه دارالفنون در خیابان ناصرخسرو آن چیزی نیست که در عهد ناصری و قاجار ساخته شد. یادآوری این نکته ضروری است که با تاسیس دانشگاه تهران و دانشسرای عالی، دارالفنون به تدریج تبدیل به یکی از دبیرستان‌های کشور شد که البته جزو دبیرستان های اصلی و نامدار تهران و ایران بود که بسیاری از بزرگان و مفاخر علمی کشور تحصیلات متوسطه خود را در این مدرسه به پایان رساندند. ساختمان فعلی مدرسه دارالفنون که از جمله ساختمان‌های تاریخی شهر تهران است در سال 1374 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

‌