بن‌بست، کنسرسیوم ، انتقال مواد هسته‌ای یا سرمایه‌گذاری مشترک؟
پیشنهاد راه های گوناگون از تلاش دیپلمات‌ها برای گشودن گره مذاکرات هسته‌ای خبر می‌دهد
هفت صبح| به دنبال فضای مبهم دیپلماتیک بعد از جنگ اخیر، شاهد تلاش‌های بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای آغاز مجدد گفت‌وگوهای تهران – واشنگتن هستیم. در همین باره گزارش اخیر واشنگتن‌پست از شکل‌گیری اجماعی کم‌سابقه در فضای سیاسی ایران برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده خبر می‌دهد. این اجماع که پس از حملات نظامی اسرائیل و تنش‌های منطقه‌ای شکل گرفته، نشان‌دهنده تغییر موازنه قدرت به نفع جناح‌های متمایل به دیپلماسی در تهران است.
مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران و عباس عراقچی وزیر خارجه، با کارزار رسانه‌ای هدفمند، تمایز میان روابط با آمریکا و اسرائیل را برجسته کرده‌اند. این رویکرد که بر امکان توافق با واشنگتن تأکید دارد، از فشارهای اقتصادی و تهدیدات نظامی ناشی از حملات اخیر به‌ویژه جنگ ۱۲ روزه ژوئن ۲۰۲۵، تأثیر پذیرفته است.
تحلیلگران معتقدند که کاهش قدرت جناح‌های تندرو در پی کشته شدن فرماندهان ارشد نظامی و خسارات زیرساختی، زمینه را برای تقویت موضع مذاکره‌کنندگان فراهم کرده است. با این حال، ایران هشدار داده که تداوم فشارهای آمریکا، ازجمله تحریم‌ها یا حمایت از حملات اسرائیل، می‌تواند تهران را به اقدامات متقابل، مانند افزایش غنی‌سازی یا کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) سوق دهد.
قانون تعلیق همکاری با آژانس؛ مانع یا سیگنال دیپلماتیک؟
تصویب قانون تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توسط مجلس و اجرای آن توسط پزشکیان، به‌عنوان واکنشی به حملات اخیر و فشارهای بین‌المللی تعبیر شده است. این قانون، همکاری با آژانس را مشروط به احترام به حاکمیت ملی و تضمین حق غنی‌سازی ایران کرده و تصمیم‌گیری نهایی را به شورای عالی امنیت ملی واگذار کرده است.
تحلیلگران این اقدام را نه مانعی برای مذاکرات، بلکه نشانه‌ای از استراتژی تهران برای حفظ موضع مذاکراتی قوی می‌دانند. ایران با این قانون پیامی دوگانه ارسال می‌کند؛ «آمادگی برای دیپلماسی اما عدم پذیرش فشارهای یک‌جانبه». این موضع با اظهارات عراقچی که در سرمقاله‌ای در واشنگتن‌پست بر مذاکره بدون تسلیم تأکید کرد، همخوانی دارد. با این حال، تصمیم ایران برای ادامه غنی‌سازی ۶۰درصدی که طبق گزارش IAEA به ۹۰۰ پوند رسیده، همچنان نقطه اختلاف اصلی با آمریکاست که خواستار توقف کامل غنی‌سازی است.
موضع آمریکا؛ فرصت دیپلماتیک یا تهدید نظامی؟
دولت ترامپ پس از ناکامی مذاکرات پیشین در پی حملات اسرائیل، همچنان بر دیپلماسی تأکید دارد. استیو ویتکاف نماینده ویژه آمریکا اعلام کرده که مذاکرات می‌تواند «طی هفته آینده» ازسرگرفته شود، مشروط به اینکه ایران غنی‌سازی را متوقف کند. پیشنهاد اخیر آمریکا شامل سرمایه‌گذاری ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری برای برنامه هسته‌ای غیرغنی‌سازی ایران و رفع تحریم‌ها، نشان‌دهنده تلاش برای یافتن راه‌حل میانه است.
با این حال، اظهارات متناقض مقامات آمریکایی ازجمله تکذیب خبر سرمایه‌گذاری در ایران و تهدیدات نظامی از جانب ترامپ و تأکید مارکو روبیو وزیر امور خارجه آمریکا بر مذاکره مستقیم، پیچیدگی‌هایی را ایجاد کرده است. ایران این اظهارات را «رفتارهای متناقض» خوانده و خواستار تضمین‌هایی برای عدم تکرار حملات اسرائیل شده است.
چشم‌انداز تاریک مذاکرات
اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشست خبری هفته گذشته عنوان کرد هنوز زمان و مکانی برای مذاکرات جدید با آمریکا مشخص نشده است. در این بین به باور ناظران هنوز راه زیادی برای بازگشت به میز گفت‌وگوها باقی مانده، چرا‌که چشم‌انداز ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای به عوامل متعددی بستگی دارد. از یک‌سو، اجماع داخلی در ایران و فشارهای اقتصادی، تهران را به سمت دیپلماسی سوق داده است.
پیشنهاد انتقال اورانیوم غنی‌شده به کشور ثالث و نظارت IAEA، نشانه‌ای از انعطاف ایران است. از سوی دیگر، اصرار آمریکا بر توقف کامل غنی‌سازی و حمایت ضمنی از حملات اسرائیل، اعتماد تهران را تضعیف کرده است. تشدید تنش‌ها، مانند تهدید ایران به بستن تنگه هرمز یا کاهش همکاری با IAEA، می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند. با این حال، اظهارات مقامات ایرانی ازجمله عراقچی و میانجی‌گری کشورهایی مانند عمان، احتمال ازسرگیری گفت‌وگوها در آینده نزدیک را تقویت می‌کند.
در مجموع باید گفت مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در مقطع حساسی قرار دارد. اجماع در تهران برای دیپلماسی، همراه با فشارهای اقتصادی و خسارات نظامی، فرصت جدیدی برای توافق ایجاد کرده است. با این حال، اختلاف بر‌سر غنی‌سازی و مداخلات اسرائیل موانع جدی هستند. موفقیت مذاکرات به توانایی طرفین در ایجاد اعتماد، ارائه تضمین‌های متقابل و پرهیز از اقدامات تحریک‌آمیز بستگی دارد. در غیر این صورت، خاورمیانه ممکن است بار دیگر درگیر تنش‌های فزاینده شود.
