اروپا ماشه را می‌کشد؟
اقدام غیرسازنده اروپا، دیپلماسی هسته‌ای را به بن‌بست کشانده که پیامدهای گسترده‌ای برای منطقه و جهان به دنبال دارد
هفت صبح| در میانه خبرهای متعدد پیرامون دیپلماسی هسته‌ای کشورمان، ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه تهدید کرده است که در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای تا پایان اوت ۲۰۲۵ برابر با نهم شهریور 1404، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد تا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازگردند.
این تهدید در حالی مطرح شده که ایران، پس از گزارش جانبدارانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حملات آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای‌اش، همکاری با آژانس را تعلیق کرده است. تنش‌های فزاینده، همراه با درخواست‌های غیرسازنده اروپا، می‌تواند دیپلماسی هسته‌ای را به بن‌بست بکشاند و پیامدهای گسترده‌ای برای منطقه و جهان به دنبال داشته باشد.
مکانیسم ماشه ابزار فشار یا پایان دیپلماسی؟
مکانیسم ماشه، بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام)، به امضاکنندگان اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات ایران، تحریم‌های پیشین سازمان ملل را بازگردانند. به ادعای وزیر خارجه فرانسه تا پایان اوت ۲۰۲۵ و در صورت عدم تعهد ایران به توافقی قابل راستی‌آزمایی، این مکانیسم را فعال خواهند کرد.
طبق قطعنامه ۲۲۳۱، این فرآیند شامل ۶۵ روز مراحل حقوقی است که در صورت عدم تصویب قطعنامه جدید برای ادامه تعلیق تحریم‌ها، به بازگشت خودکار تحریم‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ منجر می‌شود. طبق این ضرب‌الاجل فرانسه، باید کشورهای اروپایی تا دهه اول مرداد سال جاری، نامه خود را به شورای امنیت ارسال کنند.
همان طور که گفته شد طبق توافق برجام، فرآیند حقوقی مکانیسم ماشه در سه مرحله و طی ۶۵ روز طراحی شده است. مراحل اول و دوم شامل یک دوره ۳۰ روزه (به علاوه پنج روز برای تلاش نهایی) برای طرح شکایت در کمیسیون مشترک برجام و ارجاع اختلافات به هیئت وزرای کشورهای عضو است.
با این حال، از آنجا که آلمان، فرانسه و بریتانیا به مرحله سوم، یعنی ارجاع موضوع به شورای امنیت، رسیده‌اند، پس از ارسال رسمی نامه، اگر ظرف ۳۰ روز قطعنامه جدیدی برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب نشود یا با وتوی اعضای دائم متوقف گردد، تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران به‌صورت خودکار بازمی‌گردند. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، هشدار داد که این اقدام نقش اروپا در پرونده هسته‌ای ایران را پایان خواهد داد و تنش‌ها را «غیرقابل بازگشت» خواهد کرد.
دیپلماسی برابر تهدید
ایران کاهش تعهدات هسته‌ای خود را پاسخی به خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ و بدعهدی اروپا در خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌داند. عراقچی در گفت‌وگوی اخیرش با لوموند تاکید کرد که تهدید به تحریم کمکی به دیپلماسی نمی‌کند و اروپا باید تجاوزات اسرائیل و آمریکا را محکوم کند.
تعلیق همکاری ایران با آژانس پس از گزارش رافائل گروسی، که به گفته تهران جانبدارانه بود و زمینه‌ساز حملات اخیر شد، نشان‌دهنده بی‌اعتمادی ایران به نهادهای بین‌المللی است. ایران اعلام کرده که در صورت تضمین حاکمیت و امنیت تاسیسات هسته‌ای‌اش، آماده بازگشت به دیپلماسی است.
در مقابل اروپا و به خصوص فرانسه مدعی است که ایران با غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد و افزایش ذخایر آن، تعهدات برجام را نقض کرده است. بارو خواستار ازسرگیری بازرسی‌های آژانس و مذاکره درباره موشک‌های بالستیک ایران شد، اما به نقش خروج آمریکا و عدم پایبندی اروپا به تعهداتشان اشاره‌ای نکرد.
درخواست آزادی شهروندان فرانسوی متهم به جاسوسی در ایران نیز به پیچیدگی روابط افزوده است. این در حالی است که ایران غنی‌سازی را به‌صورت بازگشت‌پذیر و در واکنش به فشارهای غرب افزایش داده و همچنان بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تاکید دارد.
پیامدهای فعال‌سازی مکانیسم ماشه
فعال‌سازی مکانیسم ماشه تحریم‌هایی نظیر ممنوعیت غنی‌سازی، محدودیت‌های موشکی و بانکی را بازمی‌گرداند. این اقدام می‌تواند ایران را به خروج از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) سوق دهد، که پیامدهای جدی برای امنیت منطقه‌ای و جهانی خواهد داشت.
تحلیلگران معتقدند که این تحریم‌ها، با توجه به تحریم‌های موجود آمریکا و اروپا، اثر اقتصادی محدودی دارند، اما از نظر سیاسی و دیپلماتیک ایران را منزوی‌تر خواهند کرد. عراقچی هشدار داده که این اقدام به معنای پایان نقش سازنده اروپا در دیپلماسی هسته‌ای است.
تهدید E3 به فعال‌سازی مکانیسم ماشه در حالی مطرح شده که ایران، پس از حملات آمریکا و اسرائیل، در موضع دفاعی قرار دارد. این تهدیدات، به جای تقویت دیپلماسی، خطر تشدید تنش‌ها و حتی درگیری نظامی را افزایش می‌دهد. ایران با پشتوانه اتحادهای اوراسیایی با چین و روسیه، همچنان بر دیپلماسی تاکید دارد، اما خواستار محکومیت اقدامات تجاوزکارانه و توقف تهدیدات است. موفقیت دیپلماسی به توانایی اروپا در ایفای نقش بی‌طرف و پرهیز از اقدامات تحریک‌آمیز بستگی دارد.
