بازی با جیب مردم| سه بار در دو ماه؛ ایران‌خودرو دوباره قیمت‌ها را بالا برد
افزایش‌های پیاپی قیمت توسط ایران‌خودرو بازی دو سر سود برای ایران‌خودرو و دو سر ضرر برای مردم است
هفت صبح| در دو ماه گذشته، شرکت ایران‌خودرو سه بار اقدام به افزایش قیمت محصولات خود کرده است؛ روندی که با واکنش نهادهای نظارتی و قانون‌گذار مواجه شده و اکنون به یکی از پرونده‌های حساس در حوزه صنعت خودرو تبدیل شده است. کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی با ورود به این موضوع، از سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان خواسته است تا ابعاد این افزایش قیمت را بررسی کند. بر اساس دستور این کمیسیون، ایران‌خودرو موظف است تا زمان اعلام نتیجه بررسی، هرگونه افزایش قیمت را متوقف کند.
این دستور در حالی صادر شده که پیش‌تر هیئت‌مدیره ایران‌خودرو نیز طی نامه‌ای رسمی به سازمان بورس، خواستار توقف نماد معاملاتی این شرکت شده بود در اقدامی که نشان می‌دهد در درون ساختار شرکتی نیز برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای نوسان‌گیری از نماد این شرکت به واسطه همین افزایش قیمت وجود دارد.
اما آنچه در پس این تحولات دیده می‌شود، فراتر از یک نوسان قیمت است. به نظر می‌رسد ایران‌خودرو با استناد به فرآیند واگذاری سهام دولتی، در حال اتخاذ تصمیماتی یکجانبه است که بدون آنکه منافع مصرف‌کننده را در نظر بگیرد، به دنبال تامین درآمد و سودآوری شرکت است. این در حالی‌ست که بسیاری از مشتریان و کارشناسان صنعت خودرو معتقدند قیمت‌های پیشین نیز با توجه به کیفیت محصولات، بالا و غیرمنطقی بوده‌اند.
ایران خودرو اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند
افزایش قیمت بدون ارتقای کیفیت، نه‌تنها اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند، بلکه نشان‌دهنده یکی از پیامدهای ساختاری صنعت خودرو در ایران یعنی انحصار است. در بازاری که رقابت واقعی وجود ندارد و مصرف‌کننده حق انتخاب محدودی دارد، شرکت‌های بزرگ خودروسازی می‌توانند بدون پاسخگویی موثر، قیمت‌ها را افزایش دهند و همزمان از ارتقای فناوری، ایمنی و خدمات پس از فروش غافل بمانند.
از سوی دیگر، این رفتارها در تضاد با سیاست‌های کلان اقتصادی کشور در حوزه حمایت از تولید ملی و رضایت‌مندی مصرف‌کننده قرار دارد. اگر هدف از واگذاری سهام دولتی ایران خودرو، افزایش بهره‌وری و کیفیت بوده، پس چرا هم اکنون خلاف آن در حال رخ دادن است؟ به طور قطع تداوم چنین روندهایی می‌تواند اعتماد عمومی به خصوصی‌سازی را نیز تضعیف کند.
افزایش قیمت به شرط ارتقای کیفیت
در شرایطی که بازار خودرو با نوسانات ارزی، کاهش قدرت خرید مردم و افت کیفیت مواجه است، انتظار می‌رود نهادهای نظارتی با جدیت بیشتری به موضوع ورود کنند و سازوکارهای موثری برای کنترل قیمت، ارتقای کیفیت و تقویت رقابت در صنعت خودرو طراحی شود. توقف افزایش قیمت، اگرچه اقدامی فوری و ضروری است، اما کافی نیست؛ اصلاح ساختار انحصاری و بازنگری در سیاست‌های قیمت‌گذاری، گام‌هایی اساسی برای بازگرداندن تعادل به بازار خودرو خواهد بود.
اینکه خودروسازان داخلی در زمان افزایش نرخ ارز، بلافاصله قیمت محصولات خود را بالا می‌برند، اما در زمان مطالبه پاسخگویی یا ارتقای کیفیت، صنعت را «ملی» و نیازمند حمایت معرفی می‌کنند، تناقضی آشکار در منطق اقتصادی و سیاست‌گذاری صنعتی کشور است. اگر صنعت خودرو واقعا ملی است، نباید این‌چنین به نوسانات ارزی وابسته باشد، چراکه یک صنعت ملی باید بر پایه توان داخلی، زنجیره تامین بومی و استقلال فناورانه شکل گرفته باشد، نه بر پایه واردات قطعات و نوسان نرخ دلار.
این وابستگی مزمن به ارز، نشان می‌دهد که صنعت خودرو در ایران نه‌تنها به بلوغ نرسیده، بلکه همچنان درگیر ساختاری ناکارآمد و غیررقابتی است. در چنین شرایطی، حمایت‌های بی‌قید و شرط دولت نه‌تنها کمکی به اصلاح ساختار نمی‌کند، بلکه به تداوم انحصار، کاهش انگیزه برای نوآوری و بی‌توجهی به حقوق مصرف‌کننده دامن می‌زند.
بازی ایران خودرو با مشتریان
درضمن باید توجه داشت که افزایش‌های پیاپی قیمت توسط ایران‌خودرو، تنها یک تصمیم داخلی نیست؛ بلکه به‌نوعی سیگنالی به کل بازار خودرو ارسال می‌کند و سایر خودروسازان نیز آن را در دستور کار قرار داده و به‌دنبال آن، موجی از افزایش قیمت شکل گرفته است. این رفتار زنجیره‌ای، در نهایت به یک جهش دسته‌جمعی در قیمت خودروها در بازار منجر می‌شود؛ جهشی که نه بر پایه بهبود کیفیت یا ارتقای فناوری، بلکه صرفا بر اساس الگوی انحصاری و رقابت‌گریز بازار شکل گرفته است.
کاملا مشخص است که ایران خودرو برای فرار از رکود بازار به دنبال جریان سازی در بازار بوده تا متقاضیان را بترساند که اگر هم اکنون نخرید بعد باید گرانتر بخرید! این مسئله دو سود برای این شرکت داشته هم گرانتر فروخته و هم از رکود فرار کرده است و این وسط مشتری هم زیان دیده است.
در شرایطی که بازار خودرو در رکود به‌سر می‌برد و تقاضای مصرف‌کننده به‌دلیل کاهش قدرت خرید و بی‌اعتمادی نسبت به کیفیت محصولات افت کرده، چنین سیاست‌هایی یک اثر کاذب دارد. در این مقطع، آنچه صنعت خودرو نیاز دارد، نه افزایش قیمت، بلکه بازنگری در راهبردهای جذب مشتری است از جمله ارتقای کیفیت ساخت، افزایش آپشن‌های ایمنی و رفاهی، بهبود خدمات پس از فروش و شفاف‌سازی در فرآیند قیمت‌گذاری.
ادامه مسیر فعلی، تنها به تعمیق شکاف میان تولیدکننده و مصرف‌کننده منجر خواهد شد. اگر خودروسازان به‌جای رقابت بر سر کیفیت، رقابت بر سر قیمت‌گذاری را در پیش بگیرند، نتیجه آن چیزی جز بی‌اعتمادی عمومی، کاهش فروش و تضعیف برندهای داخلی نخواهد بود. در چنین فضایی، سیاست‌گذار نیز باید نقش فعال‌تری ایفا کند؛ نه با حمایت‌های بی‌قید و شرط، بلکه با تنظیم‌گری هوشمندانه، آزادسازی واردات و الزام به ارتقای استانداردهای تولید.
بازار خودرو ایران، بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازتعریف ساختاری است. بازاری که در آن قیمت، تابعی از کیفیت باشد، نه از انحصار باشد. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان به خروج از رکود، افزایش رضایت مشتری و شکل‌گیری یک صنعت رقابتی و پایدار امیدوار بود.
راهکار تنظیم‌گری آزادسازی کامل واردات خودرو
از همین رو، بازنگری در سیاست‌های کلان صنعت خودرو ضرورتی انکارناپذیر است. دولت باید به‌جای تداوم حمایت‌های غیرهدفمند، مسیر رقابت را هموار کند. یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این مسیر، آزادسازی کامل واردات خودرو بدون قید و شرط است. تنها در یک بازار رقابتی و شفاف است که کیفیت، قیمت، خدمات و نوآوری معنا پیدا می‌کند و تولیدکننده داخلی ناگزیر به ارتقا و پاسخگویی می‌شود.
تجربه چند دهه حمایت از صنعت خودرو در ایران نشان داده که حمایت صرف، بدون الزام به بهره‌وری، رقابت‌پذیری و پاسخگویی، نه‌تنها منجر به پیشرفت نشده، بلکه فاصله این صنعت را با استانداردهای جهانی بیشتر کرده است. امروز، مصرف‌کننده ایرانی در غیاب انتخاب‌های واقعی، ناچار به خرید محصولاتی است که نه از نظر کیفیت رضایت‌بخش‌اند و نه از نظر قیمت منصفانه.
بنابراین اگر هدف از حمایت، توسعه صنعتی و ارتقای رفاه عمومی است، باید ابزارهای آن نیز بازتعریف شود. حمایت واقعی، به معنای ایجاد فضای رقابتی، تسهیل واردات، ارتقای فناوری و شفاف‌سازی ساختار هزینه‌هاست نه بستن درهای بازار و تحمیل هزینه ناکارآمدی به مردم. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان به صنعتی ملی، رقابتی و پایدار امیدوار بود. حال با توجه به اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متولی صنعت تاکنون نتوانسته تغییری مطابق با نیاز مخاطبان در ارتقای کیفیت خودرو ایجاد کند.
دستگاه‌های نظارتی باید در این بخش فعال شوند و حداقل مانع از اقدامات یکجانبه ایران خودرو و سایر خودرسازان در افزایش قیمت‌های بدون دلیل شوند. یکی از اشتباهات بزرگ اخیر در واکنش به مطالبه ایران خودرو واگذاری ارزیابی قیمت خودرو به سازمان حمایت به جای شورای رقابت بود.
درواقع بعد از این تغییرات عملا این خودروساز هروقت خواست قیمت‌ها را بالا برد. به همین دلیل به نظر می‌رسد که باید مصوباتی قانونی توسط مجلس در این زمینه صورت بگیرد تا بار دیگر نظارت بر قیمت‌گذاری خودرو به شورای رقابت برگردد و دستگاه‌هایی مانند تعزیرات نیز نسبت به فروش خودروسازان ورود کنند. چراکه بسیاری از پیش فروش‌ها به موقع تحویل نمی‌شود یا حتی تغییرآپشن داده می‌شود که به زیان مشتریان است.
