خورشید، سلاح نرم چین
انرژی خورشیدی در ایران با ظرفیت ۳۰۰ روز آفتابی در سال ، همچنان کالایی لوکس باقی مانده است
هفت صبح| در جهانی که عبور از سوخت‌های فسیلی به آرمانی مشترک بدل شده، چین نه‌تنها در مسیر این گذار قرار گرفته، بلکه در حال بازتعریف شتاب آن است. در ۱۲ ماه منتهی به ژوئن ۲۰۲۵، چین به‌تنهایی ۴۶۴ گیگاوات ظرفیت انرژی خورشیدی نصب کرده است؛
رقمی که نه‌تنها از کل ظرفیت نصب‌شده خورشیدی در اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۴ (۳۳۸ گیگاوات) پیشی می‌گیرد، بلکه تقریبا دو برابر کل ظرفیت ایالات متحده آمریکا (۲۲۹ گیگاوات) نیز هست. این دستاورد تنها یک رکورد نیست، بلکه نشانه‌ای است از شکل‌گیری یک الگوی تازه در معادلات ژئو‌انرژیک جهان.
اروپا با تمام شعارها، تعهدات اقلیمی و نشست‌های بین‌المللی‌اش، هنوز در تلاش برای هماهنگ کردن سیاست با صنعت و عمل است؛ و آمریکا، علی‌رغم حمایت‌های مالی گسترده در قالب قانون «کاهش تورم» و مشوق‌های سبز، هنوز در نیمه راه مانده. در این میان، چین تصمیم گرفته به جای آزمایش، به تصاحب برود؛ خورشید برای پکن دیگر یک تجربه سبز نیست، یک راهبرد ملی است. آینده انرژی، آن‌طور که چین ترسیم می‌کند، نه در زمین که در آسمان است.
نخستین موج خورشیدی: سرعت، مقیاس، هدف
رشد برق خورشیدی در چین دیگر شبیه یک پروژه نمایشی نیست. این کشور در حال تولید، نصب و بهره‌برداری از ظرفیت‌های خورشیدی با سرعتی است که بیشتر به خطوط تولید صنعتی شباهت دارد تا پروژه‌های زیست‌محیطی. کارخانه‌های تولید پنل‌های خورشیدی در مناطق مختلف چین، از استان‌های داخلی تا نواحی ساحلی، حالا در کنار تولیدکنندگان کفش، اسباب‌بازی و تراشه‌های الکترونیکی، جایگاه تازه‌ای یافته‌اند.
خورشید دیگر یک منبع تجربی نیست؛ یک کالای صادراتی و یک سرمایه‌گذاری راهبردی است. این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که جهان همچنان میان تردیدها و ملاحظات ژئوپلیتیک درباره انرژی‌های نوین در نوسان است. اروپا با وجود پیشتازی در سیاست‌های سبز، گرفتار سرعت کند پیاده‌سازی است و آمریکا نیز در گیرودار رقابت تکنولوژیک و سیاسی با چین، هنوز نتوانسته زیرساخت‌های خود را با اهداف اقلیمی هم‌راستا کند. اما چین، با تکیه بر مدل متمرکز برنامه‌ریزی، زیرساخت‌های تولید ارزان‌قیمت و زنجیره تامین داخلی، مسیر را کوتاه‌تر و افق را وسیع‌تر کرده است.
خورشید به‌مثابه قدرت نرم
نصب ۴۶۴ گیگاوات تنها یک عدد نیست؛ یک هشدار و یک سیگنال برای جهان است. این عدد بیانگر چرخشی بنیادین در نوع نگاه به منابع انرژی است. اگر دهه‌های گذشته، نفت و گاز در مرکز بازی قدرت جهانی ایستاده بودند، حالا چین در تلاش است خورشید را به ابزار جدیدی برای قدرت ملی تبدیل کند.
در حالی‌که بسیاری از کشورها هنوز درباره صرفه‌جویی، هزینه-فایده یا الزامات زیرساختی بحث می‌کنند، چین عملا با این عدد نشان می‌دهد که دوران تامل به پایان رسیده است. از نگاه راهبردی، آن‌چه چین در حال پیاده‌سازی آن است، تنها تولید برق پاک نیست؛ بلکه مهندسی یک آینده انرژی است که در آن منابع قابل تجدید، وابستگی‌های خارجی را کاهش می‌دهند، هزینه‌های بلندمدت را کنترل‌پذیر می‌سازند و حتی می‌توانند اهرم‌هایی در تجارت جهانی باشند. در دنیایی که امنیت انرژی بیش از پیش به امنیت ملی گره خورده، چین با استفاده از منابعی که در اختیار همه است – نور خورشید – در حال ساختن نظمی تازه است.
خورشید در خاورمیانه: ایران کجای نقشه ایستاده؟
در مقایسه با غول‌های خورشیدی جهان، ایران با وجود برخورداری از یکی از بالاترین پتانسیل‌های تابش خورشید در جهان، هنوز سهم ناچیزی در این عرصه دارد. طبق گزارش سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی ایران (ساتبا)، تا سال ۱۴۰۳، مجموع ظرفیت نصب‌شده انرژی خورشیدی کشور حدود ۱۲۰۰ مگاوات بوده است؛
یعنی کمتر از ۰.۳ درصد رقم خیره‌کننده چین در یک سال گذشته. به‌گفته کارشناسان، ایران از نظر تعداد روزهای آفتابی در جهان در میان ۱۰ کشور اول قرار دارد، اما سیاست‌های ناپایدار، ضعف سرمایه‌گذاری، نرخ بازگشت پایین سرمایه و نبود یک چارچوب حقوقی شفاف برای خرید تضمینی برق، مانع اصلی شکوفایی این بخش شده‌اند.
با وجود برنامه‌هایی برای افزایش ظرفیت تجدیدپذیر تا مرز ۱۰ هزار مگاوات تا سال ۱۴۰۶، واقعیت این است که حرکت ایران در مقایسه با آن‌چه در شرق آسیا یا حتی کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی و امارات در جریان است، بسیار کند و شکننده است. عربستان سعودی تنها در پروژه‌ای چون نیوم، هدف نصب ده‌ها گیگاوات برق خورشیدی را دنبال می‌کند و در حال جذب شرکت‌های پیشرو جهانی برای ساخت نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس صنعتی است.
ایران در حالی عقب مانده که حتی دستیابی به فناوری تولید پنل‌های خورشیدی، که زمانی در داخل کشور آغاز شده بود، به دلیل تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی متوقف یا محدود شده است. واردات پنل نیز به دلیل نوسانات ارزی و عدم حمایت‌های مالی کافی برای مصرف‌کننده نهایی، به صرفه نیست. در نتیجه، در کشوری با ظرفیت ۳۰۰ روز آفتابی در سال، انرژی خورشیدی همچنان کالایی لوکس باقی مانده است.
