وام‌‌های بانکی آن سوی باجه‌ها می‌مانند

هفت صبح، فرشته رضایی |   در روزهایی که معیشت مردم زیر فشار تورم و بحران‌های اقتصادی می‌لرزد، دریافت تسهیلات بانکی به جای پناهگاه، به کابوسی پر از کاغذبازی و موانع تبدیل شده است. وام‌های بانکی در شرایط حاضر می‌توانستند امیدی برای بازسازی زندگی باشند اما برای بسیاری از ایرانی‌ها، مسیر دریافت تسهیلات بانکی پر از سنگلاخ است؛ از کاغذبازی‌های بی‌پایان و ضامن‌های دست‌نیافتنی تا سودهای سنگین و شرایطی که گاه غیرممکن به نظر می‌رسند.

عناوین مثبت و جالب برای هر کدام از تسهیلات بانکی، در حالی بر بیلبوردها و تبلیغات شهری و رسانه‌های جمعی خودنمایی می‌کنند که بسیاری از شهروندان از دستیابی به وام بانکی عاجزند. چند سالی‌ست بسیاری از مردم به امید دریافت تسهیلات بانکی به شعب بانک‌ها سر می‌زنند اما آنچه در انتظارشان است، نه یک پناهگاه مالی، بلکه مسیری پرپیچ‌وخم از بروکراسی، شروط سخت‌گیرانه و گاهی تحقیر است. کسانی هستند که برای گرفتن وام، روزها و حتی هفته‌ها در راهروهای بانک‌ها سرگردان شده‌اند اما نتیجه تقریبا هیچ بوده است.

   جنگی با هزار ضربه به معیشت زندگی

ماجرای گرفتن وام و تسهیلات بانکی پس از جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل بغرنج‌تر هم شده است. شرایط برای «امیر.د» شهروند ساکن تهران مثل بسیاری از جوانان ایرانی، پیش از جنگ هم آسان نبود. او که در حوزه طراحی گرافیک فعالیت می‌کرد، با شروع درگیری‌های اخیر و قطعی اینترنت، پروژه‌هایش یکی پس از دیگری لغو شدند.

او به هفت‌صبح می‌گوید: «همه‌چیز در یک هفته از دست رفت. مشتری خارجی‌ام به‌خاطر قطعی اینترنت پروژه را کنسل کرد و کارفرمای داخلی‌ام هم اعلام کرد که فعلا بودجه ندارد. حالا نه پس‌اندازی دارم، نه درآمدی. بنابراین به یک بانک برای وام قرض‌الحسنه مراجعه کردم اما گفتند باید ۶ ماه میانگین حساب داشته باشی و دو ضامن رسمی بیاوری. با این وضعیت اشتغال از کجا ضامن پیدا کنم؟»

شرایط دریافت تسهیلات بانکی در ایران، البته به‌قدری پیچیده و سخت‌گیرانه است که بسیاری از متقاضیان در همان مراحل اولیه ناامید می‌شوند. بانک‌ها برای اعطای وام‌های قرض‌الحسنه یا مرابحه، شروطی مانند میانگین حساب طولانی‌مدت، ضامن رسمی و رتبه اعتباری بالا تعیین کرده‌اند که برای قشر متوسط و پایین جامعه، کمی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.

   ضامن، دیواری بلندتر از تورم

«فاطمه» مادری ۳۵ ساله که همسرش در جریان تعدیل نیرو در یک شرکت خصوصی بیکار شده، تجربه تلخی از تلاش برای دریافت وام ازدواج دارد. او می‌گوید: «دو سال پیش برای وام ازدواج به بانک مراجعه کردیم. به ما گفتند یک ضامن کارمند رسمی با فیش حقوقی بیاورید در حالی‌که نتوانستیم کارمند رسمی پیدا کنیم. آن موضوع باعث شد خیلی در زندگی عقب بمانیم. شوهرم کارگر ساختمانی بود و حالا هم بیکار شده است. با این شرایط نمی‌شود وام کوچک هم گرفت چون هزار مدل گرفتاری به همراه دارد».

براساس آمارها، یکی از بزرگ‌ترین موانع دریافت وام در ایران، الزام ارائه ضامن رسمی یا وثیقه ملکی است. در شرایطی که بسیاری از مردم شغل‌های غیررسمی دارند یا به دلیل تورم و بیکاری توان مالی برای ارائه وثیقه ندارند، این شروط عملا دسترسی به تسهیلات را برای قشر آسیب‌پذیر غیرممکن می‌کند. به عنوان نمونه دو بانک‌ معروف پیشرو در زمینه وام قرض‌الحسنه که ادعای تسهیل شرایط با اعتبارسنجی دارند، همچنان برای بسیاری از متقاضیان رتبه اعتباری بالا می‌خواهند که نیازمند گردش مالی قوی یا سابقه پرداخت اقساط است.

   کاغذبازی، کابوس بی‌پایان

«محمد.ف» کارمند یک شرکت کوچک که به‌دلیل کاهش بودجه شرکت دورکار شده و حالا در آستانه اخراج است، به هفت‌صبح می‌گوید: «برای وام ۵۰ میلیونی به یک بانک معروف رفتم. اول گفتند باید حساب باز کنید و ۳ ماه میانگین حساب داشته باشید. بعد از ۳ ماه که برگشتم، گفتند مدارک شغلی، فیش حقوقی و کپی سند خانه را هم ارائه دهید اما بعد از کلی دوندگی، گفتند چون رتبه اعتباری‌ات «ب» نیست، باید دو ضامن بیاوری. در این بین فقط وقت و پولم هدر رفت».

بروکراسی پیچیده بانکی، یکی دیگر از موانع اصلی دریافت تسهیلات در کشور است. متقاضیان باید چندین مرحله مدارک ارائه کنند، از گواهی اشتغال گرفته تا کپی سند ملکی و معرفی‌نامه ضامن. این در حالی‌ست که در شرایط بحران اقتصادی، بسیاری از مردم حتی توان مالی برای رفت‌وآمد به بانک یا گرفتن کپی مدارک را ندارند.برخی بانک‌ها هم به بهانه تکمیل ظرفیت یا کمبود بودجه، متقاضیان را ماه‌ها در صف انتظار نگه می‌دارند.

   سودهای سنگین، امیدی که رنگ می‌بازد

برای کسانی که موفق به دریافت وام می‌شوند، سودهای بالا و اقساط سنگین، امید اولیه را به یاس تبدیل می‌کند. «زینب.ق» کارمند یک شرکت خصوصی که برای تامین هزینه درمان مادرش وام مرابحه گرفته، می‌گوید: «وام ۱۰۰ میلیونی با سود ۲۳درصد گرفته‌ام. حالا ماهی ۴ میلیون قسط می‌دهم، در حالی‌که کل حقوقم ۱۴ میلیون تومن است. اگر یک ماه قسط عقب بیفتد، بانک سریع به ضامن پیام می‌دهد و تهدید به ضبط وثیقه می‌کند. با این وضعیت آبرویی برای آدم باقی نمی‌ماند».

سود تسهیلات در بسیاری از بانک‌ها و در شرایط تورمی فعلی، فشار سنگینی به خانوارها وارد می‌کند. حتی وام‌های قرض‌الحسنه که ظاهرا با کارمزد ۴درصد ارائه می‌شوند، به دلیل شروط سخت‌گیرانه و نیاز به سپرده‌گذاری، برای بسیاری از مردم غیرقابل دسترس هستند در حالی‌که در همین سیستم برخی به راحتی و با کمترین بروکراسی به وام دسترسی پیدا می‌کنند.

   اینترنت قطع، وام‌ها تعلیق

قطعی اینترنت در جریان بحران اخیر، نه‌تنها کسب‌وکارهای دیجیتال را فلج کرد، بلکه فرآیند دریافت وام را هم مختل کرد. «علی.ج» برنامه‌نویس فریلنسر که به دلیل قطعی اینترنت پروژه‌هایش متوقف شده، به هفت‌صبح می‌گوید: «برای وام فوری یک بانک باسابقه اقدام کردم.

همه‌چیز آنلاین بود ولی وقتی اینترنت قطع شد، نه می‌توانستم مدارک آپلود کنم و نه اعتبارسنجی انجام دهم. بانک اعلام کرد که باید حضوری به شعبه بروم که آنجا هم گفتند سامانه قطع است و باید صبر کنید. در این حین اجاره خانه‌ام عقب افتاده و با دردسرهای زیادی مواجه شدم».

اختلال در زیرساخت‌های دیجیتال بانک‌ها، به‌ویژه در زمان قطعی اینترنت، باعث شد بسیاری از متقاضیان در میانه فرآیند درخواست وام متوقف شوند. این مشکل به‌ویژه برای وام‌های فوری که قرار است سریع پرداخت شوند، دردسرساز بوده است. مشکلاتی که شهروندان در گفت‌وگو با ما مطرح کردند، تنها گوشه‌ای از تجربه‌های تلخ مردم در مواجهه با سیستم بانکی است. 

در شبکه‌های اجتماعی مانند لینکدین، کاربران از سختی‌های دریافت وام می‌نویسند. یکی از کاربران در لینکدین می‌گوید: «برای وام ۲۰۰ میلیونی قرض‌الحسنه، بانک اعلام کرد که تا پایان اقساط باید ۱۰۰ میلیون در حسابم بخوابانم. این چه نوع وامی است که باید نصف آن را از قبل داشته باشیم؟» 

عدم شفافیت در فرآیند اعطای وام، موضوعی است که در سال‌های اخیر یکی از موضوعات گلایه و شکایت‌های مردم است. آنها می‌گویند چطور برخی به راحتی وام کلان گرفته و بسیاری از مردم در صف انتظار وام می‌مانند. برخی بانک‌ها شرایط را به‌صورت شفاف اعلام نمی‌کنند و متقاضیان پس از ماه‌ها انتظار، با پاسخ‌هایی مانند «بودجه نداریم» یا «مدارک ناقص است» مواجه می‌شوند.

راهکارهایی که روی کاغذ ماندند

انجمن مدیریت کسب‌وکار ایران چند هفته پیش خواستار حمایت فوری دولت از کسب‌وکارها و مردم شده است. ارائه تسهیلات فوری با شرایط آسان‌تر، کاهش بروکراسی و حذف شروط سخت‌گیرانه مانند ضامن رسمی، ازجمله پیشنهادهای این انجمن است اما تجربه‌های مردم نشان می‌دهد 

که این راهکارها هنوز به مرحله اجرا نرسیده‌اند.

تجربه‌های مردم در مواجهه با سیستم بانکی، زنگ خطری برای اقتصاد شکننده ایران است. در شرایطی که تورم، بیکاری و بحران‌های غیرمنتظره مانند جنگ، معیشت مردم را تهدید می‌کند، بانک‌ها می‌توانستند پناهگاهی برای عبور از این توفان باشند اما شروط سخت‌گیرانه، بروکراسی پیچیده و سودهای بالا، این پناهگاه را به کابوسی برای بسیاری تبدیل کرده است. دولت چهاردهم که حالا زیر فشار بازسازی اقتصاد پس از جنگ قرار دارد، باید به فکر اصلاح زیرساخت‌های بانکی باشد. کاهش شروط سخت‌گیرانه، شفاف‌سازی فرآیندها و ارائه تسهیلات فوری با سود پایین، می‌تواند امیدی دوباره به مردم ببخشد.