تجارت سیاه بازها و شاهین‌ها
زنده‌گیری و قاچاق پرندگان مهاجر به کشورهای حاشیه خلیج فارس میلیاردها تومان درآمد دارد
هفت صبح، لیلا مرگن| فعالان محیط زیست گیلان خبر می‌دهند که پارک ملی بوجاق به محلی برای دام گستری و صید پرندگان مهاجر شکاری تبدیل شده است. پرندگانی که زنده‌گیری می‌شوند، با قیمت میلیاردی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس فروخته می‌شوند و این تجارت، زمینه انقراض نسل این پرندگان که نام بیشترشان در لیست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد را فراهم می‌کند. مدیر کل محیط زیست گیلان با تایید این خبر از تلاش برای کنترل شکار غیر مجاز سخن می‌گوید.
فصل مهاجرت پرندگان شکاری فرا رسیده و چندی است که پرواز طولانی شکارگران طبیعت از عرض‌های جغرافیایی شمالی شامل اروپای شمالی و آسیای میانه به سمت مناطق جنوب آغاز شده است. پرندگان شکاری بعد از عبور از دریای خزر و استان‌های شمالی، راهی جنوب کشور می‌شوند تا زمستان را پشت سر بگذارند.
برخی هم مسیرشان را بر روی خلیج فارس و دریای عمان ادامه می‌دهند تا در کشورهای جنوبی این دو پهنه آبی، با اتمام فصل سرما دوباره به سرزمین اصلی باز گردند اما گویا اهالی شمال که تا دیروز فقط پرندگان حلال گوشت را شکار می‌کردند، حالا مثل ساکنان جنوب ایران تصمیم دارند با زنده‌گیری پرندگان شکاری، در تجارت میلیاردی قاچاق این گونه‌ها مشارکت داشته باشند.
فعالان محیط زیست گیلان خبر می‌دهند که مهاجرت پرندگان شکاری از نیمه دوم شهریور ماه به شمال ایران آغاز شده و این روزها متاسفانه بازگیران بومی در جای جای منطقه حفاظت شده بوجاق در کمین هستند تا این پرندگان را به دام اندازند. از آنجا که قیمت هر پرنده شکار حدود چند میلیارد تومان است، صید این گونه تجارتی پرسود برای متخلفان به شمار می‌رود.
نبود آمار دقیق از زنده‌گیری پرندگان شکاری
جستجو در منابع ما را به آمار دقیقی از صید و قاچاق پرندگان شکاری نمی‌رساند. فقط می‌دانیم که این پدیده از مدت‌ها قبل در ایران و برخی کشورهای همسایه رواج داشته است. بر اساس گزارش منابع بین‌المللی سالانه حدود پنج میلیون پرنده مهاجر که شکاری‌ها را هم شامل می‌شود از مرزهای ایران عبور می‌کنند اما ما میزبانان خوبی برای این پرندگان نیستیم و برای آنها دام پهن می‌کنیم. اردک‌ها سر از قابلمه غذا در می‌آورند و بازها برای تفریح اعراب، زنده‌گیری شده و به این کشورها منتقل می‌شوند. در سال 1403 تعداد پرندگان شکاری که از ایران عبور می‌کنند، حدود یک میلیون بال گزارش شده است.
اگرچه آمار دقیقی از صید پرندگان شکاری در دسترس نیست اما حسن اکبری معاون سابق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست دو سال قبل، از کشف 700 قطعه هوبره توسط ماموران یگان حفاظت محیط زیست و نیروی انتظامی خبر می‌دهد و تخمین می‌زند که چند هزار قطعه از این پرنده غیر شکاری طی دهه اخیر از ایران خارج شده و طی سال‌های اخیر مشابه این اتفاق برای بالابان، شاهین و برخی دیگر از پرندگان شکاری بومی کشورمان نیز در حال رخ دادن است.
شیوع زنده‌گیری در جنوب کشور
صادق صادقی زادگان رئیس سابق گروه پرندگان سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «هفت صبح» صید پرندگان شکاری را به صورت تله‌گذاری و دام‌گذاری یکی از شیوه‌های رایج در جنوب کشور معرفی می‌کند.به گفته او، در جزایر خلیج فارس عمدتا بازهای شکاری زنده‌گیری می‌شوند زیرا این پرندگان به کشورهای حاشیه خیلج فارس قاچاق می‌شوند. در جنوب خلیج فارس نیز پرندگان شکاری پرورش پیدا می‌کنند که از آنها برای شکار دیگر پرندگان به خصوص هوبره استفاده شود.
آن‌طور که صادقی زادگان می‌گوید: میل به زنده‌گیری در گونه‌هایی مثل عقاب کمتر است اما پرندگان واسط مثل دلیجه همچنین بازهای شکاری شامل بحری و شاهین خریدار دارند. گاهی عقاب‌ها هم برای مقاصد دیگر مثل تاکسیدرمی شکار می‌شوند. تجارت پرندگان شکاری به صورت زنده مطمئنا گردش مالی زیادی دارد زیرا خریداران، شیوخ عرب هستند اما برآوردی از این بازار وجود ندارد و باید به آمارهای رسمی سازمان حفاظت محیط زیست که بر اساس کشفیات از متخلفان تنظیم می‌شود، مراجعه کنیم.
گویا قاچاق پرندگان شکاری فقط خاص ایران نیست و رئیس سابق گروه پرندگان سازمان حفاظت محیط زیست از زنده‌گیری پرندگان شکاری در کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و عراق خبر می‌دهد.نام بسیاری از گونه‌های پرندگان شکاری در لیست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUVN) قرار دارد و روند جمعیت این پرندگان رو به نزول است. صادقی زادگان شکار غیر مجاز و زنده‌گیری را عامل بسیار مهمی در کاهش جمعیت بازهای شکاری شامل دلیجه و بحری می‌داند.
مسمومیت غذایی به دلیل مصرف ضایعات مرغداری‌ها و استفاده از دیکلوفناک در این محیط‌ها را عاملی برای کاهش جمعیت انواع لاشه‌خوارها شامل کرکس‌ها و کورکورها معرفی می‌کند و برخی گزارش‌های منتشر شده درباره برخورد پرندگان شکاری با توربین‌های بادی را هم عامل دیگری می‌داند که بر خانواده بزرگ پرندگان شکاری می‌تواند تاثیرگذار باشد.
افراد بومی، مشغول صید پرندگان شکاری
اگرچه رئیس سابق گروه پرندگان سازمان حفاظت محیط زیست صید پرندگان شکاری را پدیده‌ای متداول در جنوب می‌داند اما فرهاد حسینی طایفه مدیر کل محیط زیست گیلان به «هفت صبح» می‌گوید: این پدیده در تمام مناطق ایران شایع است. او با تایید صید غیرمجاز پرندگان شکاری در پارک ملی بوجاق، متخلفان را افراد بومی منطقه معرفی می‌کند که دست به چنین اقدامی می‌زنند اما محیط زیست هم با استقرار نیرو و گشت‌زنی مانع انجام تخلفات در این پارک ملی می‌شود.
به گفته مدیر کل محیط زیست گیلان، روز جمعه گذشته ادواتی از متخلفان ضبط شده و پایش‌های محیط‌بانان در منطقه به صورت متداول در طول فصل مهاجرت پرندگان شکاری پیگیری خواهد شد.حسینی طایفه به دلیل حضور در ابتدای فصل، آمار دقیقی از اکتشافات پرندگان زنده‌گیری شده ندارد و ارائه این آمار را به آخر فصل ارجاع می‌دهد اما تاکید می‌کند که مسئله شکار در پارک ملی بوجاق آن‌قدر حاد نیست که نتوان این پدیده را کنترل کرد.
او درباره آمار پرندگان شکاری که از گیلان عبور کرده و به مناطق جنوبی می‌روند هم آماری ارائه نمی‌دهد و صرفا به این نکته اکتفا می‌کند که یک گروه مطالعاتی تحت مدیریت محیط زیست گیلان در حال کار روی جمعیت این پرندگان است و در پایان فصل مهاجرت، گزارش این مطالعه در اختیار رسانه‌ها قرار می‌گیرد.
اگرچه مدیر کل محیط زیست گیلان زنده‌گیری پرندگان شکاری در ایران را پدیده‌ای تحت کنترل معرفی می‌کند اما به نظر می‌رسد این سازمان توفیق چندانی در کنترل این پدیده نداشته است. چرا که دام‌گذاری برای پرندگان شکاری در حال تسری یافتن در سراسر کشور است. تجارت پرسود قاچاق پرندگان شکاری به دنبال معضلات اجتماعی و نبود شغل مناسب در کشور، ایران را به محلی ناامن برای پرندگان مهاجر تبدیل کرده است و به نظر می‌رسد که باید برای این معضل، چاره‌ای جدی اندیشیده شود.
