تهران؛ زوال رودها و صدای پمپ‌ها
چشم‌انداز بحران آب در گفت‌وگوی هفت‌صبح با کارشناسان
هفت صبح ، مونا موسوی| قصه بحران آب ایران، حالا به روایتی ملی و تلاشی جمعی برای نجات از تشنگی پنهان تبدیل شده است. وقتی رئیس‌جمهور نگرانی‌اش را از نبود ظرفیت توسعه در پایتخت اعلام می‌کند، یعنی از مرحله هشدار گذشته‌ایم و به نقطه تصمیم رسیده‌ایم؛ نقطه‌ای که دیگر نمی‌توان رشد جمعیت و ساخت‌وساز را ادامه داد بدون آنکه از منابع آبی آینده شهر پرسیده شود.
تهران، حالا شهری است که رودخانه‌هایش کم‌آب و بی‌صداست و مردمش صدای پمپ‌ها را بیشتر از صدای آب می‌شنوند که بخشی از این مسئله، ناشی از رشد بی‌رویه مهاجرت به پایتخت و شکل‌گیری صنایع و کارگاه‌ها در حاشیه شهر است.
آب هست، مدیریت نیست
رضا حاجی‌کریم، رئیس فدراسیون صنعت آب به هفت‌صبح گفت: می‌گویند امارات یا اسرائیل چطور بحران آب را مدیریت کرده‌اند؟ بله، آنها پتنت دارند، فناوری هم دارند اما با توجه به جمعیت و موقعیت جغرافیایی‌شان، شرایط‌شان با ما زمین تا آسمان فرق دارد. ایران با وسعت یک میلیون و ۷۰۰هزار کیلومترمربعی، نمی‌تواند با یک آب‌شیرین‌کن مانند امارات مشکل را حل کند. راه‌حل ما باید جامع باشد، بومی باشد و بر پایه اصلاح حکمرانی بنا شود.
ایران با برخورداری از حدود ۹ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر برای مصارف شرب و ۴ میلیارد مترمکعب برای صنعت، اساساً نیاز به واردات آب ندارد و با مدیریت بهینه تا سقف ۵۰ میلیارد مترمکعب قابل برداشت خواهد بود که پایداری منابع برای مناطق شهری را تضمین می‌کند. بنابراین دغدغه‌هایی که گاه منجر به نگرانی عمومی می‌شود، بیشتر ریشه در «بحران مصرف» و «بحران مدیریت منابع» دارد تا کمبود مطلق آب. برخلاف برخی برداشت‌های سیاه‌نمایانه، آب وجود دارد اما شیوه بهره‌برداری از آن باید اصلاح شود.
حاجی‌کریم تأکید کرد: از منظر منطقه‌ای نیز، کشورهای همسایه نظیر ترکیه با چالش‌های جدی کم‌آبی مواجه‌اند و افغانستان نیز سابقه‌ای از تعاملات غیردوستانه در موضوع منابع مشترک آبی دارد که نشان می‌دهد واردات آب حتی اگر امکان‌پذیر باشد راهکار بلندمدت و پایداری نیست. بحران آب به معنای نبود آب نیست، بلکه مشکل در نحوه مصرف و توزیع آن نهفته است.
به گونه‌ای که از حدود ۷۰۰ حلقه چاه دارای مجوز، تنها بخشی فعال است. برخی چاه‌ها به لحاظ عمق و کیفیت آب، قابلیت تأمین شرب ندارند ولی حدود ۵۰ چاه قابلیت ارتقا دارند و می‌توانند پس از فرآیند بهسازی، در تأمین نیازهای شهری مشارکت کنند.
طراحی تهران برای 9 میلیون نفر؛ نه 14 میلیون جمعیت
عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب هم به «هفت‌صبح» گفت: باید پذیرفت که کلانشهر تهران از منظر منابع آبی، مستقل نیست و از گذشته با اجرای طرح‌های انتقال از حوزه‌های مجاور نظیر کرج، لار و لتیان پشتیبانی شده است. تهران رودخانه‌ای پرآب ندارد و با استان‌های البرز، قزوین و بوم‌دشت، در مصرف آب رقابت و پیوند ساختاری دارد.آخرین طرح تفصیلی تهران نیز برای جمعیتی حدود ۸.۹ میلیون نفر طراحی شده، در حالی‌که جمعیت فعلی از ۱۴ میلیون نفر فراتر رفته است. بنابراین ادامه توسعه شهری بدون بازنگری در منابع آبی، مخاطرات جدی به‌دنبال دارد.
توسعه افسارگسیخته افقی و عمودی شهر تهران
با توجه به روند تاریخی شکل‌گیری تهران به‌عنوان یک کلانشهر و نیاز روزافزون آن به منابع آبی پایدار، این شهر از ابتدا براساس انتقال آب از حوزه‌های مجاور طراحی شده است. منابع داخلی تهران ازجمله رودخانه‌های محلی مانند کن، توانایی تأمین آب برای جمعیت میلیونی کنونی را ندارند و سیاست‌گذاری در زمینه تأمین آب این شهر همواره وابسته به توسعه زیرساخت‌های انتقال بین‌حوضه‌ای بوده است.
اما با گسترش افسارگسیخته جمعیت و توسعه افقی و عمودی شهری در مناطق مختلف تهران، فشار بر منابع آبی به سطحی نگران‌کننده رسیده است. وضعیت فعلی نشان می‌دهد که ظرفیت طرح‌های گذشته ازجمله آب‌رسانی از کرج، لار و لتیان، پاسخگوی نیاز روزافزون نیست.
فرهنگ‌سازی و نقش شهروندی
سخنگوی صنعت آب در پاسخ به دغدغه‌های رسانه‌ها درباره مفاهیم «بحران» و «تنش»، گفت پروژه‌هایی چون خط دوم طالقان و طرح انتقال منابع کشاورزی نزدیک به تهران در اولویت اجرایی قرار گرفته‌اند چراکه منابع نزدیک به کلانشهرها بر منابع دوردست اولویت دارند.
در گام بعدی، طرح «مدیریت مصرف» با هدف نصب تجهیزات هوشمند و شیرآلات کاهنده اجرایی شده و برنامه‌هایی نیز برای مشارکت رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی عمومی در حال پیاده‌سازی است. در کنار آن، «مدیریت تقاضا» به‌عنوان محور سوم مورد تأکید وزارت نیرو قرار گرفته، طوری‌که ساخت‌وسازهای بی‌رویه در تهران، البرز و سایر کلانشهرها باید به‌شدت کنترل شود.
افزایش نرخ آب غیریارانه‌ای نیز بخشی از سیاست جدید وزارت نیروست که از 7هزار تومان به 9هزار تومان به ازای هر مترمکعب رسیده اما همچنان بیش از ۹۰درصد مشترکان تهرانی مشمول یارانه هستند. به‌عنوان مثال، خانواری که مصرفی زیر الگوی تعیین‌شده داشته باشد، فقط حدود ۱۵هزار تومان پرداخت می‌کند، حال آنکه مصرف بالای دو برابر الگو می‌تواند تا ۴۸۰هزار تومان هزینه ایجاد کند.
تهران به‌عنوان قلب تپنده ایران، نیازمند نگاهی بلندمدت، جامع و مشارکتی است تا بتواند از شرایط بحرانی فعلی عبور کند و الگویی از توسعه هوشمندانه شهری را ارائه دهد.
