فرار از ترافیک و استقبال از مرگ
بررسی تخلفات موتورسواران در‌گفت‌وگو با معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور تهران بزرگ
هفت صبح، رها قویدل| پشت چراغ قرمز، گرمای تابستان تهران نفسگیر است. موتورسوار جوانی که خسته از ترافیک در پیاده‌رو ویراژ می‌دهد، ناگهان با خودرویی درگیری لفظی پیدا می‌کند. با قلدری، آینه ماشین را می‌زند و با فریاد راه خودش را می‌گیرد. پلاک موتور، با تکه‌ای پارچه مخدوش شده و تصور می‌کند که پلیس او را نخواهد دید. درست چند متر آن طرف‌تر، چراغ آبی موتور مامور راهور روشن می‌شود.
افسر جوان نزدیک می‌شود، بدون درگیری و بدون حتی بالا بردن صدا، از موتورسوار می‌خواهد کنار بزند. پس از چند دقیقه، جریمه‌ای سنگین و توقیف موتورسیکلت، پایانی می‌شود بر یک قانون‌شکنی کوتاه اما پرهزینه. این فقط یک صحنه روزمره در تهران است؛ شهری که حالا به‌گفته پلیس راهور، بیش از ۴۵درصد جان‌باختگان تصادفات شهری آن موتورسواران هستند؛ موتورسوارانی که تصور می‌کنند، هر تخلفی که بکنند، به خاطر نقایص قانونی، کسی کاری به کارشان ندارد و برای همین هر روز به شکل خطرناکی در خیابان‌ها یکه‌تازی می‌کنند.
« راهبندان، گرما، شتاب»؛ موتور در خدمت فرار یا خطر؟
موتورسیکلت حالا برای بسیاری از شهروندان تهران، دیگر فقط یک وسیله حمل‌ونقل نیست و تبدیل به راه فرار از غول ترافیک شده است. سرهنگ «فیروز کشیر» معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور تهران بزرگ در گفت‌وگو با هفت‌صبح تأکید می‌کند: «موتورسیکلت فقط ابزار پیک‌های شهری نیست.
امروز پزشک، جراح، مهندس، کارمند اداره دولتی و حتی معلم از آن استفاده می‌کند چون سریع‌تر به مقصد می‌رسد. اما اگر رعایت قانون نباشد، این وسیله تبدیل به خطرناک‌ترین انتخاب می‌شود». آمارها هم این ادعا را تأیید می‌کنند. در بزرگراه‌های پایتخت، ۴۷درصد قربانیان تصادف، موتورسواران هستند. این یعنی از هر دو نفر که در این مسیرها جان می‌بازند، یکی راکب موتور است.
«امام علی، همت، آزادگان»؛ مثلث مرگ برای راکبان موتور
در بررسی پلیس، سه بزرگراه بیشترین نقش را در تصادفات مرگبار موتورسواران دارند: بزرگراه امام علی به‌دلیل بافت شهری و عبورهای متعدد، شهید همت به‌خاطر سرعت بالا و حجم ترافیک و آزادگان به‌عنوان یکی از گلوگاه‌های شلوغ ورودی و خروجی شهر در صدر این حوادث نشسته‌اند. پلیس می‌گوید بخشی از این مرگ‌ومیرها، نتیجه تخلف مستقیم راکبان است، بخشی هم تقصیر خودروهایی‌ست که موتورسیکلت‌ها را نادیده می‌گیرند اما نتیجه، در هر دو حالت یکی‌ست: حادثه، آسیب و در بدترین حالت، مرگ.
پلاک‌هایی ناپیدا و تخلف‌هایی که به جرم تبدیل می‌شوند
یکی از پدیده‌های رایج، مخدوش کردن یا پوشاندن پلاک موتور است. شاید به نظر برسد که این کار فقط برای فرار از دوربین یا جریمه است اما قانون نظر دیگری دارد. سرهنگ کشیر هشدار می‌دهد: «پنهان‌سازی یا تغییر اعداد و ارقام پلاک نه‌تنها تخلف، بلکه جرم است.
ماده ۷۲۱ قانون مجازات اسلامی به صراحت می‌گوید این کار بین ۶ ماه تا یک سال حبس و ۷۰۰هزار تومان جریمه نقدی دارد. تخلف، جریمه دارد اما جرم، دادگاه و زندان».پلیس می‌گوید اغلب کسانی که این کار را انجام می‌دهند، افراد قانون‌گریزی‌اند که از ثبت تخلفات متعدد خود در سامانه‌ها بیم دارند.
انضباط در 10 گام
پلیس راهور برای مهار بی‌نظمی در رفتار موتورسواران، «طرح ۱۰» را اجرا کرده است. این طرح مجموعه‌ای از 10 اقدام نظارتی، آموزشی و بازدارنده است که هدف اصلی آن، نظم‌بخشی به عبور و مرور موتورسواران در معابر عمومی است. یکی از ابتکارات این طرح، استفاده از افراد موسوم به «موتوریار» است؛ راکبانی متخلف که در کنار پلیس مستقر می‌شوند و با آموزش‌های اولیه، به تخلفات سایر موتورسواران تذکر می‌دهند. پلیس تهران از وزارت صمت درخواست کرده که تمام شرکت‌های تولید یا مونتاژ موتورسیکلت، به نصب GPS روی موتورها ملزم شوند. هدف از این درخواست، نه فقط ردیابی وسایل سرقتی، بلکه کنترل تخلفات به صورت برخط است.
سرهنگ کشیر معتقد است: «اگر سیستمی وجود داشته باشد که تردد خلاف جهت را هشدار دهد، سرعت را ثبت کند یا حتی موتور را از راه دور خاموش کند، دیگر کمتر کسی تخلف خواهد کرد. همین امروز هم می‌توان با فناوری، رفتار ترافیکی را اصلاح کرد».
6هزار موتور توقیفی که کسی سراغ‌شان نمی‌رود
بیش از شش هزار دستگاه موتورسیکلت توقیفی، بیش از شش ماه است که در پارکینگ‌های پلیس باقی مانده‌اند و صاحبان‌شان برای ترخیص آنها مراجعه نکرده‌اند. جلساتی با ارگان‌های مرتبط در حال برگزاری است تا تکلیف این وسایل بلاتکلیف مشخص شود.
مرگ از ناحیه سر؛ غفلت از کلاه ایمنی استاندارد
در تهران، بیش از ۸۰درصد فوتی‌های تصادفات موتورسواران ناشی از ضربه به سر است. به‌همین دلیل، پلیس از زمستان گذشته تاکنون بیش از ۴۰هزار کلاه ایمنی استاندارد را به‌صورت رایگان میان راکبان و ترک‌نشینان توزیع کرده است.
گواهینامه یک‌روزه، همچنان برقرار است
طرح گواهینامه یک‌روزه همچنان فعال است. متقاضیان می‌توانند از طریق سامانه‌های ثبت‌نام آنلاین، مدارک را ارسال کنند و در یک روز در آزمون آیین‌نامه و عملی شرکت کرده و گواهینامه دریافت کنند. همچنین در کنار برخورد با متخلفان، پلیس راهور رویکردی فرهنگی نیز در پیش گرفته است. آنها موتورسوارانی که قانون را رعایت می‌کنند شناسایی کرده و از آنها تقدیر می‌کنند.
پایان راه قانون‌شکنی، گاهی مرگ است
موتورسیکلت وسیله‌ای مفید، سریع و به‌ظاهر کارآمد است اما همین وسیله اگر با قانون‌گریزی همراه شود، می‌تواند جان‌ستان‌ترین وسیله نقلیه شهری باشد. تهران امروز بیش از چهار میلیون موتورسیکلت فعال دارد. اگر هر کدام از آنها حتی یک قانون ساده را زیر پا بگذارند، نتیجه چیزی نیست جز بی‌نظمی، تصادف و داغ خانواده‌ها. پلیس می‌گوید: ما همه را نمی‌توانیم ببینیم اما جامعه باید خودش مراقب خودش باشد.
موتورسواران در حوادث بی‌گناهند؟!
آمار تصادفات موتورسیکلت در ایران بسیار زیاد است اما سال‌هاست که در بین افکار عمومی و موتورسواران این‌گونه جاافتاده که موتورسواران در صورتی‌که تصادف کرده یا حتی قانون‌شکنی کنند، کسی سراغ‌شان نمی‌آید و کاری به کارشان ندارد. گمان می‌کنند اگر در تصادف مقصر هم باشند، باز راننده ماشین مقابل مقصر شناخته می‌شود و آنها می‌توانند خسارت هم بگیرند.
با این حال «سهراب سلیم‌زاده» حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری با رد این تصورات عامیانه می‌گوید: «در تصادف موتورسیکلت با خودرو یا تصادف موتورسیکلت با عابر، مقصر حادثه طبق قوانین مشخص خواهد شد و از این نظر قوانین راهنمایی و رانندگی، به طور یکسان بین راننده خودرو و راکب موتورسیکلت اعمال خواهد شد و هیچ امتیاز یا مزیت یا تخفیفی برای راکبان موتورسیکلت وجود ندارد.
از این نظر ضروری است تا راکبان موتورسیکلت، رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی را جدی بگیرند و نباید این‌گونه پنداشت که قوانین راهنمایی و رانندگی صرفاً برای رانندگان خودرو اعمال می‌شود. متاسفانه تصور اشتباهی در جامعه پیش آمده که همواره موتورسواران بی‌گناه هستند و در تصادفات نقشی ندارند اما این تصور کاملاً اشتباه است و در بسیاری موارد، موتورسواران، مقصر تصادف و موظف به جبران خسارت هستند.به گفته وی، این موضوع که معیشت بسیاری از افراد در شهر تهران به موتورسیکلت وابسته است، انکارناپذیر است.
لشگر موتورسواران در خیابان‌های تهران
براساس آمار پلیس راهور تهران، در سال ۱۴۰۰ تعداد ۲ میلیون و ۶۴۵هزار دستگاه موتورسیکلت پلاک و شماره‌گذاری شده در تهران وجود دارد. از طرفی مجموعه حاکمیت با در نظر گرفتن موضوع فوق در برخورد با راکبان موتورسیکلت متخلف نوعی خویشتنداری یا عدم اهتمام و جدیت در اعمال قانون را در نظر گرفته که متاسفانه راکبان موتورسیکلت را به سمت قانون‌شکنی هر چه بیشتر سوق می‌دهد.
این در صورتی است که قوانین راهنمایی و رانندگی هیچ تفاوتی بین تخلفات خودرو و موتورسیکلت قائل نشده ولی امر بر راکبان موتورسیکلت مشتبه شده که آنان از اعمال قانون معاف هستند! سلیم‌زاده توصیه می‌کند: «اگر مجموعه حاکمیت به‌جای خویشتنداری در اعمال قانون، شرایط پذیرش و رعایت قوانین را برای راکبان موتورسیکلت هموار و فراهم کند، با رعایت قانون از وضعیت اسفبار موتورسیکلت در سطح شهر رهایی خواهیم جست.
برای مثال ارائه طرح‌های ترافیک ارزان‌قیمت برای موتورسواران، ارائه بیمه‌هایی با شرایط ساده‌تر، در نظر گرفتن مسیرهای ویژه برای موتورسواران و طرح گواهینامه یک‌روزه می‌تواند مفید و موثر باشد. البته طرح گواهینامه یک روزه در حال انجام است منتها صرفاً شامل مالکین رسمی موتورسیکلت می‌شود. اگر این طرح شمولیت بیشتری داشته باشد، مفیدتر خواهد بود.
از طرفی با در نظر گرفتن شرایط ساده‌تر برای راکبان موتورسیکلت، آنان انگیزه کمتری برای پوشانده پلاک موتورسیکلت خواهند داشت و در این صورت زمینه برای شناسایی مجرمین خطرناک که از موتورسیکلت برای ارتکاب جرم استفاده می‌کنند؛ ازجمله کیف‌قاپی و زورگیری، فراهم خواهد شد.
