نخستین موسسان رپ فارسی و سرنوشت‌شان
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| موسیقی، این روزها، هنر خبرسازی نیست. موسیقی سنتی تقریبا در خاموشی مطلق است و موسیقی پاپ (تقریبا) با همان آهنگ‌های قدیمی فقط و فقط توانسته به‌اصطلاح روی استیج بازگردد و کنسرت‌های خود را آغاز کند. در این شرایط اغلب خبرها از موسیقی رپ است که منتشر می‌شود. موسیقی رپی که در حال حاضر به گفته متخصصان و کارشناسانش، شاهد فعالیت نسل چهارم خود است آن‌هم در حالی‌که نسل اول آن یعنی کسانی‌که از روزهای ابتدایی در این موسیقی حضور داشتند و فعالیت کردند و به‌نوعی از موسسان آن بودند؛ اغلب سکوت کرده‌اند.
در شرایطی که شاید بتوان گفت موسیقی رپ در ایران به بیست سالگی خود رسیده، بد نیست مروری داشته باشیم به تاریخ این موسیقی و سرنوشت اعضای فعال در هر یک از نسل‌های این موسیقی و کار خود را با نسل شماره یک آغاز می‌کنیم. نسلی که این روزها با فعالیت‌های اپوزیسیون هیچکس و دیگران و متلاشی شدن دوباره زدبازی و البته حاشیه‌سازی‌های همیشگی تتلو، اگر هم در کانون اخبار باشد، به‌خاطر چیزی غیر از موسیقی و آهنگ‌های جدید است.
قبل از هر چیز بگوییم که می‌شد به‌جز این ده نفر، افراد دیگری را نیز به فهرست نسل یک رپ فارسی اضافه کنیم؛ مثلا برخی معتقدند که بهمن دیو، موسس یا پدر اصلی رپ فارسی بوده است و برخی، افرادی چون بابک تیغه، فلاکت و حسین تهی و حتی ساسی‌مانکن را هم در این نسل می‌دانند اما به دلیل ضیق فرصت، به معرفی ده نفر از این افراد می‌پردازیم.
هیچکس
برخی می‌گویند که رپ یا هیپ‌هاپ فارسی را می‌توان متولد سال 1382 دانست. وقتی که سروش لشگری به‌عنوان اولین خواننده رپ فارسی که برخی به او لقب پدر رپ فارسی را هم می‌دانند با یک خواننده زن در رپ فارسی به‌نام سالومه ام‌سی، آهنگی به‌نام «چشما رو من» را منتشر کرد.
پیش از او البته برخی موسیقی‌ها با حالت و سبک رپ منتشر شده بود مثل یک موسیقی رپ از حسن شماعی‌زاده با عنوان «نرفتن، موندن» که گفته شده برای نخستین‌بار در سال 1345 منتشر شد یا آهنگ «پری» از گروه شهرام خسروشاهی آذر یا همان سندی در آلبوم «دینگ دنگ» سال 1373 و یا آهنگی که در برنامه اکسیژن در سال 1377 اجرا شد.
با این حال نمی‌توان این موسیقی‌ها را تولدی برای موسیقی رپ فارسی دانست مخصوصا با توجه به اینکه قواعد رپ‌خوانی در آنها رعایت نمی‌شد. با این قاعده حتی برخی در اینکه آن آهنگ سروش هیچکس نیز نقطه نخست رپ فارسی باشد تردید دارند و آن را به پیش از این آهنگ یعنی کارهای بهمن دیو یا پس از آن یعنی کار مشترک او و سامان ویلسون (برای هر ایرانی حرف دارم) ارجاع می‌دهند.
همان‌طور که گفتیم رپ فارسی مولود سال‌های ابتدایی دهه هشتاد است؛ بعد از آنکه جوانان ایرانی ابتدا با رقص هیپ‌هاپ و سپس با موسیقی آن و رشته‌های ورزشی مانند اسکیت‌بورد و به مرور، نقاشی گرافیتی آشنا شدند و این فرهنگ، به‌طور مشخص در تهران و به‌طور مشخص‌تر در مناطقی مثل ونک (پارک شاد) جای پا پیدا کرد. البته گفته شده که در همه‌گیری این موسیقی، وقایعی مانند ترور توپاک شکور، رپر مشهور آمریکایی نیز نقش داشته است، مخصوصا با توجه به اینکه به گفته کارشناسان، رپ فارسی اساسا تاثیرپذیرفته از رپ آمریکایی است.
در شرایطی که سالومه ام‌سی، با وجود ادامه دادن موسیقی رپ، نتوانست به جایگاه بالایی در این مارکت برسد؛ هیچکس توانست جایگاه خود را در این موسیقی حفظ کند. او موسس سه گروه مهم و تاریخی رپ فارسی یعنی 021، صامت و ملتفت بوده است و آلبوم او به‌عنوان «جنگل آسفالت» که در سال 1385 با آهنگسازی مهدیار آقاجانی منتشر شد، نخستین آلبوم رپ فارسی به‌حساب می‌آید. (اگر سخن برخی در مورد اینکه نخستین آلبوم رپ فارسی، اسکناس از شاهکار بینش‌پژوه در سال 1383 نیست را قبول نکنیم).
هیچکس که متولد 1364 و بچه محله ونک تهران است؛ در سال 1388 و بعد از آهنگ معروف «یه روز خوب میاد» درباره حوادث بعد از انتخابات آن سال از ایران خارج شد. او مجموعا دو آلبوم و حدود 70 تک‌آهنگ دارد و در دو فیلم ازجمله فیلم «کسی از گربه‌های ایرانی خبر نداره» بازی کرده است. او همچنین در کانون برخی از اختلافات جدی رپ فارسی، به‌طور مثال بین خود با رضا پیشرو بوده که در مورد آن آهنگ‌هایی مثل «اون مثل داداشم بود» از هیچکس و «لوبیای سحرآمیز» از پیشرو منتشر شده است. او همچنین اختلافاتی با گروه زدبازی داشته که به‌طور مشخص در آهنگ «یخ» از زدبازی می‌توانیم آثار آن را ببینیم.
ذکر این نکته هم ضروری است که هیچکس در حال حاضر به‌عنوان یک چهره اپوزیسیون، ضد‌نظام فعالیت دارد و این مطلب در واقع تاریخ‌نگاری این نوع موسیقی و شخصیت‌های آن است و ارتباطی با مواضع سیاسی او ندارد. این ویژگی برای افراد دیگر در این فهرست نیز صدق می‌کند و به هر حال ذکر نام و زندگی‌نامه آنان در این مجال به معنای تایید مواضع سیاسی آنان نیست.
زدبازی
در نسل یک باید از گروه زدبازی نیز یاد کنیم. این گروه فعالیت خود را از سال 1381 آغاز کرده است. سه خواننده اصلی و اولیه گروه، سامان رضاپور (سامان ویلسون)، مهراد مستوفی‌راد (مهراد هیدن) و سهراب مصطفوی (سهراب ام‌جی) بودند. سیاوش جلالی (سیجَل)، علیرضا جزایری (علیرضا جی‌جی) و نسیم پاریزه (نسیم) نیز از سال ۱۳۸۴ به این گروه پیوستند. با این وجود معمولا همان سه فرد نخست به‌عنوان اعضایی از نسل اول موسیقی رپ شناخته می‌شوند.
سه عضو اصلی این گروه یعنی سامان رضاپور، مهراد مستوفی‌راد و سهراب مصطفوی تقریبا هر سه متولد سال 1364 هستند و هر سه نیز در انگلستان با هم آشنا شدند. سامان و مهراد که اساسا طبق اطلاعات موجود در اینترنت، با هم به یک مدرسه می‌رفتند و شراکت و حتی رقابتشان در موسیقی از همان‌جا کلید خورده است.
در حال حاضر نیز به‌طور رسمی گفته شده که سیاوش جلالی یا همان سیجل با آهنگ «دوباره زاده میشم» جدایی خود را از این گروه اعلام کرده و با توجه به جدایی نسیم از این گروه باید اعضای رسمی گروه را چهار نفر دانست. هرچند که معمولا افراد دیگری نیز با این گروه مشغول به فعالیت هستند؛ به‌طور مشخص بهزاد لیتو و سپهر خلسه. البته در طول سال‌های گذشته نیز این گروه تجربه جدایی برخی از اعضای خود یعنی مهراد هیدن و سامان ویلسون یعنی اعضای موسس و اصلی را هم داشته که در نهایت آن جدایی در سال 1398 به پایان رسید.
زدبازی در طول سال‌های اخیر حواشی مهمی هم داشته است. آهنگ «تابستون کوتاهه» این گروه، شاید محبوب‌ترین تک‌آهنگ رپ فارسی است. آهنگی که از سال 1386 که منتشر شده تاکنون، همچنان در صدر انتخاب افراد به‌خصوص برای مراسم‌های مهمانی است. از سوی دیگر این گروه به‌جز اختلافات درونی، با دیگر اعضای رپ فارسی و به‌طور مشخص گروه هیچکس (ملتفت) و نیز رضا پیشرو نیز اختلافاتی داشته است که در بخش هیچکس به اختلافات با هیچکس و پیشرو اشاره کردیم و در اینجا باید بگوییم که آهنگ «دیگه تابلو شده» فدایی هم، پاسخی به ترانه «یخ» زدبازی است که به‌صورت «دیس» برای اعضای ملتفت یعنی هیچکس و فدایی خوانده شد.
در آن آهنگ، سهراب ام‌جی یکی از اعضای این گروه که سابقه حضور در مناطق جنگی جنوب یا راهیان نور را داشت و ضمنا با برخی از اعضای سپاه مثل سردار یکتا عکس داشت، به «حکومتی» بودن محکوم شد. این حکومتی بودن از این‌رو، نقد به‌حساب آمد که سبک زندگی اعضای زدبازی و حتی متن آهنگ‌های آنها و نیز برخی رفتارهای آنها مثل همکاری با برخی از سایت‌های شرط‌بندی موافق معیارهای بیان شده از سوی حاکمیت برای یک سبک زندگی صحیح نبود. به‌هر‌حال تاکنون اخباری از برخورد حاکمیت با اعضای این گروه منتشر نشده و ظاهرا آنان جزو معدود رپرهای مقیم خارج از کشور هستند که به ایران، تردد آزادانه دارند.
امیر تتلو
امیرحسین مقصودلو یا امیر تتلو که عنوان پرکارترین و پرحاشیه‌ترین خواننده رپ ایرانی بدون شک شایسته اوست، متولد سال 1366 و اهل محله مجیدیه تهران است. او که چهار سال است در ترکیه به‌سر می‌برد، از سال 1385 کار خود را آغاز کرده و در سال 1390 نخستین آلبوم خود را منتشر کرد.
با این حال او مسیر موسیقی را به‌طور متمرکز ادامه نداد؛ مدتی در سال 1393 با بیان اینکه می‌خواهد فوتبالیست شود حاشیه ساخت و یک سال بعد با حضور روی یکی از ناوهای نظامی ایران، ترانه‌ای برای انرژی اتمی خواند و در سال 1396 با حضور در کنار سید‌ابراهیم رئیسی از او در انتخابات آن سال حمایت کرد. حواشی او در ترکیه با توهین به برخی از مقدسات دینی و نیز دعوت از زنان و دختران برای حرمسرای خود و نیز کنسرت‌های جنجالی‌اش و نیز رابطه‌هایش با برخی افراد ازجمله خانم سحر قریشی ادامه یافت و این حواشی حتی به بازداشت و زندانی شدن او نیز منجر شد.
یاسیاس را باید یکی از کم‌حاشیه‌ترین خوانندگان رپ فارسی دانست. خواننده‌ای که معمولا مضمون کارهایش در خصوص مشکلات اجتماعی است. او متولد سال 1361 در تالش گیلان است ولی در تهران بزرگ شده است. کار او از حوالی ابتدای دهه هشتاد آغاز شد و در سال ۱۳۸۵ ترانه «سی‌دی رو بشکن» را با خوانندگی مشترک آمین منتشر کرد. این دو خواننده این ترانه را به‌دنبال انتشار و توزیع فیلم مربوط به زهرا امیرابراهیمی، بازیگر ایرانی که قربانی انتشار فیلم خصوصی شده بود، خواندند و این آهنگ نیز پله دیگری برای یاس بود که توانست از آن بالا برود و به شهرت برسد.
او با وجود خواندن تیتراژ برخی از فیلم‌ها مثل بارکد هنوز نتوانسته به مجوز دست پیدا کند و کنسرت‌هایش در خارج از کشور است. تنها حاشیه قابل توجه او نیز، مضمون آهنگ «سفارشی» اوست که در نقد بازار موسیقی ایرانی و خوانندگان ایرانی بود که با واکنش‌هایی از سوی برخی خوانندگان پاپ مثل شهاب مظفری و ماکان‌بند روبه‌رو شد.
حصین، بهرام، پیشرو و پایدار
حسین رحمتی متولد سال 1365 و با نام هنری حصین، گفته شده که از سال 1378 و یا طبق برخی گفته‌ها از پانزده سالگی در رپ فارسی فعال است. او کارش را با گروه ۰۵۱ و آهنگ تو زنده می‌مونی آغاز کرد. اعضای اولیه گروه ۰۵۱ حسین ابلیس، کنبین، رضا، سیامک جنجالی، مستر کیلر و مبهم بودند که بعدها افراد دیگری مثل حسین تهی و فلاکت نیز به گروه پیوستند.
به دلیل اینکه اکثر اعضای گروه اهل مشهد بودند؛ نام ۰۵۱ را که از ابتدای کد شهر مشهد گرفته شده بود برای گروه انتخاب کردند. این گروه از برخی لحاظ یکی از پیشروترین گروه‌های رپ فارسی بوده است؛ مثل داشتن سایت و انتشار آهنگ‌ها از طریق آن. حسین رحمتی که سابقه حضور در ارمنستان برای مدتی را دارد، یک‌بار در این کشور به همراه صادق واحدی، یکی دیگر از رپرها (از نسل‌های بعدی) به احتمال حمل ماریجوآنا محکوم شده و یک‌بار هم ظاهرا در مشهد، بازداشت شده اما گفته شده که فعلا در ایران زندگی می‌کند.
بهرام نورایی متولد سال 1367 و ساکن سوئد است و یکی از مخالفان نظام سیاسی است. او در سال 1386 با ترانه جنجالی نامه‌ای به رئیس‌جمهور به شهرت رسید و به‌خاطر آن‌هم بازداشت شد و در سال 1390 هم از کشور خارج شد. او تاکنون چهار آلبوم و هشت تک‌آهنگ منتشر کرده است.
در مورد رضا پیشرو قبلا صحبت کردیم. او که نام اصلی‌اش محمدرضا ناصری‌آزاد است؛ متولد سال 1366 و اهل تهران است. او فعالیت خود را از سال 1381 آغاز کرده و از سال 1396 از ایران خارج شده است. مثل امیر تتلو زندگی سختی داشته و برخی می‌گویند که اساسا او بوده که امیر تتلو را به موسیقی رپ معرفی کرده است. گفتیم که پیشرو اختلافاتی با گروه زدبازی داشته و همین اختلافات و نیز همکاری هیچکس با گروه چرا بدی از آلبوم زاخارنامه باعث اختلاف او با هیچکس هم شده بوده است.
و در پایان باید به عرفان حاج‌رسولی اشاره کنیم که با نام عرفان پایدار شناخته می‌شود و متولد سال 1362 است. او متولد اصفهان است ولی در حال حاضر در آمریکا زندگی می‌کند. کار خود را با انتشار آلبومی به‌نام «از خانه تا گور» از سال 1386 آغاز کرده که گفته شده نخستین آلبوم رپ فارسی بوده که در مارکت جهانی موسیقی به فروش رسیده است. بعد از آن او پنج آلبوم دیگر هم منتشر کرده است و تعداد زیادی تک‌آهنگ هم دارد.