گفت‌وگو با منیژه صحی نقاش و استاد باسابقه هنرهای تجسمی
او از فراز و فرود بازار هنر طبقه‌ای شدن زیست هنری و بی‌اعتنایی رسانه‌ها به ارزش آثار می‌گوید
هفت صبح، فاطمه رزویی| منیژه صحی، متولد ۱۳۳۴ در تهران، از همان کودکی با هنر عجین بود. شور و کنجکاوی‌اش او را به سمت نقاشی و نگارگری کشاند و مسیر تحصیلی‌اش را با لیسانس نقش و چاپ پارچه در دانشکده هنرهای تزئینی آغاز کرد. اما این کافی نبود؛ او فوق لیسانس نقاشی‌اش را هم گرفت تا دنیای بصری خود را عمیق‌تر کند و زبان هنری خودش را بسازد. فعالیت‌های صحی فراتر از خلق اثر بود. او سال‌ها رئیس گروه نقاشی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد بود و نقش موثری در انجمن هنرمندان نقاش ایران داشت، هم به عنوان عضو هیئت موسس و هم در هیئت مدیره.
آثار او در نمایشگاه‌های متعدد داخلی و خارجی به نمایش گذاشته شد و او بارها در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها درباره هویت هنرهای تجسمی و رابطه هنر با جامعه صحبت کرده است. مسیر هنری این نقاش با جوایز متعدد همراه بوده است؛ از مدال نقره و لوح افتخار سه‌سالانه بین‌المللی هنر معاصر پاریس گرفته تا تقدیرنامه‌ها از نهادهای معتبر گوناگون. در کنار خلق اثر، او سال‌ها داوری و برگزاری مسابقات طراحی و نقاشی را هم برعهده داشته و نقش فعالی در ارتقای هنر معاصر ایران ایفا کرده است. با منیژه صحی در ادامه گفت‌وگو خواهیم کرد تا بیشتر با دنیای بصری و نگاه ویژه او به هنر آشنا شویم.
نقاشی معاصر و پیوند با سنت
صحی، نقاش معاصر درباره تحولات نقاشی نسبت به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ می‌گوید که فضای هنری امروز بسیار متفاوت شده و روش‌ها و تکنیک‌ها تغییر کرده‌اند: «نقاشی امروزه زبان تازه‌ای پیدا کرده است. ابزارها، تکنیک‌ها و نگاه هنرمندانه به شکل قابل توجهی تغییر کرده و این تغییر، فرصت‌های جدیدی برای بیان و خلاقیت فراهم کرده است.»
او در ادامه درباره شناسنامه بصری آثارش صحبت می‌کند و سه مولفه کلیدی را که در کارهایش تکرار می‌شوند، معرفی می‌کند: «اگر بخواهم سه ویژگی اصلی آثارم را مشخص کنم، باید بگویم که ریشه‌های کارم در نگارگری است، اما به تدریج به زبان بصری امروزین دست یافته‌ام. اولین ویژگی، حرکت از یک فرم به فرم دیگر و پیوند میان سنت و معاصر است که نگارگری را مطرح می‌کند. دوم، تداوم مولفه‌ها و رنگ‌های نگارگری در لایه‌های زیرین کار است حتی وقتی ظاهر آثار به نظر شبیه نگارگری نمی‌آید. سوم، سیالیت و جریان یافتن فرم‌ها، که زندگی و پویایی خاصی به آثار می‌بخشد.»
این نقاش تاکید می‌کند که ظاهر کارها ممکن است سنتی به نظر نرسد، اما ریشه‌های نگارگری همیشه در پس‌زمینه آنها حضور دارند: «با وجود اینکه آثارم به شکل مستقیم شبیه نگارگری نیستند، اما اگر دقیق‌تر نگاه کنید، رد پای سنت در لایه‌های زیرین کاملا قابل مشاهده است.»
رسانه‌ها درباره ارزش هنر سکوت می‌کنند
صحی درباره دوگانه میان «اثر هنری واقعی» و «اثر صرفا فروش‌محور» می‌گوید که بازار هنر اغلب این دو را با هم مقایسه می‌کند، اما به نظر او موضوع پیچیده‌تر از این است: «معمولا تصور می‌شود که برخی آثار مثل نقاشی‌خط یا آثار فیگوراتیو فروش بیشتری دارند، اما من با این نگاه موافق نیستم. فکر می‌کنم موضوع بیشتر به سلیقه مخاطب برمی‌گردد. اقتصاد هنر یعنی فراهم کردن مسیری که اگر آثار ارزشمند عرضه شوند، فروش هم داشته باشند.»
او درباره رکود اخیر بازار هنر و کاهش خرید آثار هنری نیز توضیح می‌دهد: «در کشور ما همیشه اتفاق‌هایی رخ می‌دهد که خرید آثار هنری را محدود می‌کند؛ از افزایش نرخ دلار گرفته تا شرایط اقتصادی‌ای که مردم را از خرید بازمی‌دارد. این وضعیت معمولا دوره‌ای است و به شرایط لحظه‌ای کشور وابسته است. در بسیاری از نقاط دنیا، بازار هنر روندی باثبات‌تر دارد، اما در ایران به شدت تحت تاثیر اتفاقات بیرونی است.»
صحی این وضعیت را نشانه‌ای از طبقاتی‌شدن هنر در ایران می‌داند: «طبقه متوسط و رو به ضعیف معمولا علاقه‌مند به خرید آثار هنری برای خانه‌شان نیستند. بسیاری نمی‌دانند که یک اثر هنری می‌تواند ارزش افزوده پیدا کند و قیمتش افزایش یابد. آگاهی عمومی نسبت به اهمیت خرید هنر پایین است و رسانه‌ها، مثل تلویزیون، هیچ‌وقت درباره ارزش اقتصادی و فرهنگی آثار هنری صحبت نمی‌کنند.»
این نقاش ادامه می‌دهد: «وقتی وارد بسیاری از خانه‌ها می‌شوید، می‌بینید وسایل مختلفی وجود دارد، اما دیوارها خالی‌اند؛ چون ذهنیت عمومی هنوز با این آشنا نیست که باید اثر هنری خرید و روی دیوار نصب کرد. به نظر من، تا این نگرش تغییر نکند، بازار هنر هم با فراز و فرودهای مداوم روبه‌رو خواهد بود.»
تاثیر جهانی بر هنر ایران محدود است
صحی بر این باور است که تاثیر جریان‌های جهانی بر هنر ایران محدود است و بیشتر هنرمندان مسیر خود را با توجه به علاقه و دیدگاه شخصی‌شان می‌سازند: «هر هنرمند آنچه را که به دلش نزدیک است خلق می‌کند و راه خودش را دنبال می‌کند.» این نقاش درباره نقش گالری‌دارها در هدایت ذائقه مخاطب نیز دیدگاهی مشخص دارد. به عقیده او، هر کسی که نقاشی می‌کند و اثری خلق می‌کند، کارش ارزشمند است و نمی‌توان آثار را در سلسله‌مراتب قرار داد یا گفت این بهتر است و آن نه: «ارزش یک اثر نباید صرفا بر اساس نظر گالری‌ها یا دیدگاه‌های محدود سنجیده شود و هر مخاطب با هر بودجه‌ای این حق را دارد که انتخاب خودش را داشته باشد و با توجه به سلیقه شخصی، تصمیم بگیرد.»
هنر نباید به شکل تحمیلی عرضه شود
بحران اقتصادی بزرگ‌ترین چالش پیش روی هنرهای تجسمی ایران است. وقتی بازار درست عمل نکند، انگیزه تولید و خرید آثار کاهش می‌یابد و کل چرخه هنر آسیب می‌بیند. صحی توضیح می‌دهد: «رکود بازار و کاهش خرید آثار هنری معمولا تحت تاثیر عوامل بیرونی مانند شرایط اقتصادی کشور و نوسانات نرخ ارز ایجاد می‌شود و دوره‌ای است، اما در همین حال، بازار هنر در بسیاری از نقاط دنیا با ثبات بیشتری حرکت می‌کند.»
این نقاش درباره ورود هوش مصنوعی به عرصه نقاشی و هنرهای تجسمی دیدگاهی محتاطانه دارد و توضیح می‌دهد که این فناوری هنوز تازه وارد این حوزه شده و باید چند سال بگذرد تا مشخص شود چه مسیر و تاثیری خواهد داشت: «فعلا نمی‌توان قضاوت قطعی کرد و باید صبر کرد تا اثرات واقعی آن بر خلق آثار هنری روشن شود.»
او بر این باور است که هنر نباید به شکل تحمیلی عرضه شود و نقش گالری‌ها در هدایت سلیقه مخاطب باید محدود باشد: «گالری‌ها نباید بودجه‌ای را برای خریدار مشخص کنند و بعد بگویند برای شما این اثر بهتر است، همین را بخرید.» این رفتار را نادرست و نوعی تحمیل سلیقه بر مخاطب می‌داند که تجربه شخصی و انتخاب هنری او را محدود می‌کند.
