فروش بیشتر؛ تماشاگر کمتر | سینمای ایران در تابستانی پرالتهاب

هفت صبح، فاطمه برزویی|  تابستان همیشه حال و هوای خودش را دارد. فصلی ا‌ست برای استراحت، سفر، دورهمی و خلاصه کمی فاصله گرفتن از روزمرگی‌ها. برای دانش‌آموز و دانشجو که سه ماه از درس و امتحان آزادند، برای کارمندها فرصتی برای مرخصی گرفتن و برای خانواده‌ها زمانی برای با هم بودن و تفریح. یکی از تفریحاتی که خیلی‌ها در این فصل سراغش می‌روند، سینماست.

سالن خنک سینما، پاپ‌کورن داغ، صندلی راحت و یک فیلم خوب روی پرده، می‌تواند یک عصر تابستانی را به یک خاطره‌ خوش تبدیل کند. خیلی وقت‌ها سینما رفتن بهانه‌ای‌ است برای با هم بودن؛ چه با خانواده، چه با دوستان. اما تابستان امسال کمی متفاوت گذشت. جنگ ۱۲ روزه که در روزهای میانی این فصل آغاز شد، فضای عمومی کشور را تحت‌تأثیر قرار داد و سینما هم از این ماجرا بی‌نصیب نماند.

فروش بلیت‌ها کاهش پیدا کرد، سالن‌ها خلوت‌تر شدند و سایه‌ نگرانی و اضطراب، بر سر بسیاری از برنامه‌های فرهنگی افتاد. حتی بعد از پایان آن 12 روز، فضای حاکم بر جامعه هنوز تحت تاثیر آن درگیری‌ها بود؛ و همین موضوع روی استقبال مخاطبان از سینما اثر گذاشت. قبل از آن هم به‌نظر می‌رسید سلطه‌ فیلم‌های کمدی بر گیشه‌ها ادامه‌دار باشد.

فیلم‌هایی که به‌دلیل فضای شاد و روایت‌های سرگرم‌کننده‌شان، تماشاگرانی را به سالن‌ها برگرداندند که شاید مدت‌ها از سینما فاصله گرفته بودند. اما آن روند هم با شروع جنگ دچار وقفه شد. اما حالا که تابستان رفته‌رفته جای خودش را به پاییز داده، نگاهی به آمار سینماها در فصل گرم امسال کمی جای فکر دارد.   آمار رسمی اکران از اردیبهشت تا پایان شهریور، نشان می‌دهد که در همین شرایط هم سینماها توانستند بیش از ۱۰ میلیون و ۳۶۵ هزار نفر تماشاگر جذب کنند و به فروشی بالغ بر ۸۲۲ میلیارد و ۳۲۹ میلیون تومان دست پیدا کنند.

عددی که اگرچه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افت کرده، اما در فضای پرالتهاب این چند ماه، هنوز قابل‌قبول به نظر می‌رسد. برای مقایسه بد نیست بدانیم در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۳، بیش از ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر به سینما رفته بودند. یعنی سینمای امسال بیش از سه میلیون نفر مخاطب کمتر داشته است.

البته افزایش قیمت بلیت‌ باعث شده مجموع فروش امسال نسبت به سال گذشته رشد داشته باشد؛ چراکه در همین بازه‌ زمانی در سال ۱۴۰۳، فروش سینماها حدود ۷۴۳ میلیارد و ۵۹۱ میلیون تومان بوده است. در مجموع، از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا امروز، سینمای ایران حدود ۱۳ میلیون و ۹۷۳ هزار تماشاگر داشته و بیش از هزار و ۱۱۱ میلیارد تومان بلیت فروخته است.

    قهرمانان گیشه در نیمه‌ اول سال

در میان تمام فراز و نشیب‌هایی که سینمای تابستان امسال از سر گذراند، بعضی فیلم‌ها توانستند از دل چالش‌ها بیرون بیایند و مخاطب را جذب کنند.«پیرپسر» یکی از همین فیلم‌ها بود؛ فیلمی که برخلاف جریان غالب گیشه که معمولا با فیلم‌های کمدی شلوغ است توانست به‌خاطر بازخوردهای مثبت در فضای مجازی، توجه زیادی را جلب کند و برای سینمای غیرکمدی، یک موفقیت مهم محسوب شود.

اگر در اطراف‌تان بپرسید، بعید نیست از هر ۱۰ نفر، ۵ نفر به سینما رفته و «پیرپسر» را دیده باشند. این فیلم توانست با تکیه بر تبلیغات دهان‌به‌دهان و نقدهای خوب کاربران، حضوری جدی در رقابت با فیلم‌های پرفروش کمدی داشته باشد. در کنار آن، «دایناسور» و «مرد عینکی» هم از دیگر فیلم‌های پرمخاطب این فصل بودند. این سه فیلم روی هم رفته توانستند بیش از ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر تماشاگر داشته باشند و چیزی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان از کل فروش سینمای ایران را به خود اختصاص دهند.

رقمی که سهم قابل‌توجهی در بازار سینمای امسال دارد و نشان می‌دهد هنوز هم فیلم‌هایی که بتوانند با مخاطب ارتباط برقرار کنند، می‌توانند موفق باشند؛ چه کمدی، چه غیرکمدی. در ادامه، نگاهی داریم به آمار رسمی فروش فیلم‌هایی که از اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ تا بامداد یکشنبه، ۳۰ شهریورماه، در سینماهای کشور اکران شده‌اند. این اطلاعات براساس داده‌های سامانه مدیریت فروش و اکران سینماها (سمفا) گردآوری شده و نمایی کلی از وضعیت گیشه در ماه‌های اخیر به ما می‌دهد.

کمدی همیشه می‌فروشد، حتی وقتی چیزی برای گفتن ندارد

‌علی کلانتری، منتقد سینما و تلویزیون، نگاهی دقیق‌تر به این موضوع دارد. او در پاسخ به این‌که کدام ژانرها در تابستان امسال موفق‌تر بودند، فورا به ژانر کمدی اشاره می‌کند. به گفته کلانتری، در سال‌های اخیر، دیگر تفاوتی نمی‌کند که زمستان باشد یا تابستان؛ «کمدی‌ها همیشه خوب می‌فروشند، حتی اگر چیزی برای گفتن نداشته باشند.» به‌اعتقاد این منتقد، ذائقه مخاطب باعث شده تا فیلم‌های کمدی، حتی با محتوایی نه چندان باکیفیت، از آثار اجتماعی پیشی بگیرند.

فیلم‌هایی که با چند بازیگر مطرح، بیلبوردهای شهری و حتی شوخی‌های سطحی وارد بازار می‌شوند، اغلب به فروش قابل توجهی می‌رسند. با این حال، این منتقد به نکته‌ای تازه نیز اشاره می‌کند: در یکی دو ماه اخیر، فیلم‌های اجتماعی مثل پیرپسر یا ناتور دشت توانستند توجه مخاطبان را جلب کنند. این نشان می‌دهد که مخاطب هنوز هم می‌تواند با یک فیلم اجتماعی خوب ارتباط بگیرد، به شرطی که درست دیده شود.

اما دیده‌شدن یک فیلم، تنها به کیفیت وابسته نیست. کلانتری تأکید می‌کند که تبلیغات، خصوصا در فضای مجازی، نقشی حیاتی در موفقیت یک فیلم دارد: « وقتی مدام در تلگرام یا اینستاگرام درباره فیلمی مثل پیرپسر می‌شنویم، کنجکاو می‌شویم که آن را ببینیم. این یعنی فیلم، پیش از آن‌که روی پرده موفق شود، در ذهن مخاطب جا باز کرده است. او از فقدان تبلیغات موثر برای فیلم‌های اجتماعی انتقاد دارد و مثالی روشن هم برای آن می‌زند: زیبا صدایم کن ساخته رسول صدرعاملی.

این فیلم یکی از آثار اجتماعی خوب یکی دو سال اخیر بود، اما چون تبلیغات مناسبی نداشت، اصلا دیده نشد. در حالی که پتانسیل فروش خوبی داشت، حداقل به نظر من در حد پیرپسر.» کلانتری با نقد جدی‌تری به سراغ کمدی‌های حال حاضر سینما می‌رود. او می‌گوید که نسبت به اغلب کمدی‌هایی که این روزها روی پرده می‌روند، «گارد» دارد: «نه طنز تلخ داریم، نه کمدی معناگرا.

بیشتر این فیلم‌ها گویی شوخی‌های مبتذل و دیالوگ‌های دم دستی هستند که واقعا در شأن سینمای ایران نیست.» در مقابل، این منتقد معتقد است که فیلم‌های اجتماعی اکران‌شده در ماه‌های اخیر کیفیت بالایی داشته‌اند. فیلم‌هایی که به گفته او، «مخاطب‌محور» بودند اما در حد کمدی‌های سطحی تبلیغ نشدند.

علی کلانتری در آخر به نقش تعیین‌کننده فضای مجازی در موفقیت فیلم‌ها اشاره می‌کند: «امروز همه در گوشی‌هایشان با فیلم‌ها آشنا می‌شوند. اگر یک سکانس وایرال شود یا چند نفر درباره فیلمی خوب صحبت کنند، احتمال زیادی دارد که مردم سراغش بروند. اما بدون این جریان‌سازی، حتی بهترین فیلم‌ها هم نادیده می‌مانند.»