بیوگرافی تورج نگهبان خالق ترانه ماندگار «ای ایران ایران»

تورج نگهبان خالق ترانه‌های مشهوری چون ایران ایران و ده‌ها تصنیف جاودان دیگر است و در طول چند دهه فعالیت هنری خود با بسیاری از خوانندگان بنام ایرانی همکاری داشت. نگهبان را به‌حق می‌توان از نسل ترانه‌سرایان نوآور موسیقی ایرانی دانست که آثارشان برای همیشه در حافظه فرهنگی ایران ماندگار شده است.

بیوگرافی تورج نگهبان

تولد و تحصیلات

تورج نگهبان در ۶ اردیبهشت ۱۳۱۱ در شهر اهواز زاده شد. آموزش ابتدایی را در خرمشهر و شیراز و دوره متوسطه را در دبیرستان زرتشتی فیروزبهرام تهران به پایان رساند. سپس وارد دانشگاه تهران شد و موفق به اخذ لیسانس ادبیات فارسی و فوق‌لیسانس علوم اجتماعی گردید.

پدر او ذوق شاعری داشت و با ادبیات مأنوس بود؛ تورج نیز از همان دوران نوجوانی به سرودن شعر علاقه نشان می‌داد و این قریحه ادبی را میراثی از پدر خود می‌دانست.

آغاز فعالیت هنری

آشنایی نگهبان با همایون خرم، نوازنده ویولن و آهنگساز، در اواخر دهه ۱۳۲۰، زمینه‌ساز ورود او به عرصه ترانه‌سرایی شد. او نخستین ترانه خود را در سال ۱۳۲۷ بر روی یک ملودی‌ از همایون خرم سرود که با صدای گوینده رادیو در برنامه‌ای زنده پخش شد. کمی بعد ترانه گل من حاصل همکاری او با امین‌الله رشیدی و همایون خرم اجرا و با استقبال فراوان روبه‌رو گردید، به‌طوری که مجله موسیقی رادیو ایران متن شعر و نت آن را به عنوان ترانه‌ای موفق به چاپ رساند.

در ۱۹ سالگی نیز نگهبان ترانه‌ای برای برنامه گل‌ها سرود که با صدای غلامحسین بنان و آهنگ روح‌الله خالقی اجرا و از رادیو پخش شد. بدین‌ترتیب، نام تورج نگهبان در دهه ۱۳۳۰ به عنوان ترانه‌سرایی جوان اما مستعد بر سر زبان‌ها افتاد.

۱۰۰ سالگی دلکش؛ «بانوی حنجره طلایی» موسیقی ایران که بود؟

شهرت و آثار ماندگار تورج نگهبان

تورج نگهبان در طول زندگی هنری خود بیش از یک‌هزار ترانه سرود و با بسیاری از خوانندگان مطرح آن دوران همکاری کرد. تنها برای رادیو ایران بیش از ۷۰۰ ترانه به سفارش آن سازمان ساخت و افزون‌بر آن، ترانه‌های متعددی نیز برای فیلم‌های سینمایی و آلبوم‌های موسیقی پاپ خلق کرد. از جمله خوانندگانی که با او همکاری داشتند می‌توان به ویگن، گوگوش، مهستی، هایده، داریوش و مرضیه اشاره کرد.

بسیاری از ترانه‌های او با آهنگسازی هنرمندان برجسته‌ای چون همایون خرم، اسفندیار منفردزاده، بابک افشار، واروژان و انوشیروان روحانی، به آثار ماندگار موسیقی ایران تبدیل شده‌اند. برای نمونه، ترانه‌ کلاه مخملی با آهنگسازی اسفندیار منفردزاده برای فیلم قیصر، به عنوان نخستین ترانه متن تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود. همچنین ترانه عاشقانه سوگند با صدای ویگن از آثار پرآوازه‌ای است که کلام آن را تورج نگهبان سروده است.

نگهبان سبک‌های گوناگونی را تجربه کرد؛ از ترانه‌های کوچه‌بازاری و عامه‌پسند گرفته تا قطعات فاخر برای برنامه گل‌ها و ترانه‌های پاپ که امروز جزئی از خاطره جمعی ایرانیان هستند.

ایران ایران؛ سرود میهنی ماندگار

در کارنامه تورج نگهبان، سرودهای میهن‌دوستانه جایگاه ویژه‌ای دارند. مشهورترین اثر او در این زمینه ترانه ایران ایران است که شعر آن را نگهبان در اوایل دهه ۱۳۶۰ سرود، با آهنگی از محمد سریر و صدای محمد نوری. این سرود پرشور که با مصرع «در روح و جان من می‌مانی ای وطن» آغاز می‌شود، با نام‌های «ای ایران ایران» و «ای وطن» نیز شناخته می‌شود.

دیگر فعالیت‌های هنری

توانایی‌های تورج نگهبان تنها به ترانه‌سرایی محدود نبود. او در زمینه ترجمه و دوبله آثار هنری نیز فعالیت‌های شاخصی انجام داد. نگهبان اشعار فیلم موزیکال معروف اشک‌ها و لبخندها (The Sound of Music) را به فارسی برگرداند و نسخه فارسی ترانه‌های این فیلم با اجرای خوانندگان اپرای تهران ضبط و پخش شد.

همچنین نظارت بر دوبله فارسی فیلم کلاسیک بانوی زیبای من (My Fair Lady) بر عهده تورج نگهبان بود که در استودیو طنین انجام شد و به عنوان یکی از شاهکارهای دوبله تاریخ سینمای ایران تحسین می‌شود. علی کسمایی مدیر دوبلاژ این پروژه بود و کیفیت ممتاز دوبله و صداگذاری آن چنان بود که کمپانی سازنده فیلم جایزه ویژه‌ای را به این اثر اختصاص داد.

بدین‌ترتیب، نگهبان با فعالیت در عرصه ترجمه آثار موزیکال و دوبله فیلم‌ها، نقش مهمی در پیوند ادبیات و موسیقی با سینما ایفا کرد.

زندگی شخصی و خانوادگی تورج نگهبان

نگهبان سال‌ها پیش از انقلاب ازدواج کرد و صاحب چهار فرزند (یک پسر و سه دختر) شد. همسر و فرزندان او همواره از حامیانش بودند و تا پایان عمر در کنارش حضور داشتند.

پسر او نوید نگهبان راه پدر را در عرصه هنر ادامه داد و به عنوان بازیگر در سینمای هالیوود شناخته شد. نوید نگهبان در چهاردهمین سالگرد درگذشت پدرش (سال ۱۴۰۱) کتابی به نام ره‌توشه را که شامل خاطرات و گزیده ترانه‌ها و اشعار تورج نگهبان است در آمریکا منتشر کرد.

درگذشت

تورج نگهبان پس از یک دوره ابتلا به مشکلات ریوی و عارضه کیسه صفرا، سرانجام در ۳۰ مرداد ۱۳۸۷ در بیمارستان تارزانا واقع در لس‌آنجلس بر اثر بیماری ذات‌الریه چشم از جهان فروبست. هنگام فوت ۷۶ سال داشت. پیکر او در میان حضور صدها تن از خانواده، دوستان و علاقه‌مندانش در آرامگاه فارست‌لاون هالیوود کالیفرنیا به خاک سپرده شد.