پیچیدگی مد و تحولات اجتماعی بر چهره زنان
انسان در خدمت مد یا مد در احاطه انسان
هفت صبح| در خیابان که راه می‌روید به پاهای هم نگاه کنید. مقصود از پا دقیقا از مچ به پایین است. به انتخاب کفش‌های افرادی که از کنارتان عبور می‌کنند دقیق شوید. کفش عنصر مهمی در شناسایی شخصیت است. این جمله را من نمی‌گویم. هیچ نام خاصی در دنیای مد هم وجود ندارد که بتوان این جمله را به او منسوب کرد؛ اما کریستین کرندال از روانشناسان و متخصصان مد، نه به صورت صریح اما به این اثرگذاری اشاره کرده است.
او جایی نوشته است «همان‌طور که آرایش مو و لباس می‌تواند معرف بخشی از شخصیت افراد باشد، از کفش‌ها نباید غافل شد.» در کنار این اظهارنظر روانشناسان حوزه مد در این خصوص نظریاتی دارند که برگرفته از مطالعات آنان است. قیمت، رنگ و فرم کفشی که شما بر پای افراد مختلف می‌بینید می‌تواند بخشی از ویژگی‌های آنان را نشان دهد.
هر فردی علاوه بر انتخاب‌های وابسته به مد روز یا همان فست فشن، که عمری کوتاه و فراگیری بسیاری دارد، صاحب سبک خاص برگرفته از سلیقه شخصی است. این سبک خاص عموما از تفکر و نگرش فرد تا جایگاه اجتماعی و شغل او ناشی می‌شود. افراد با توجه به بستر فرهنگی که در آن تربیت شده‌اند، جامعه کوچکی (محله یا محیط کار) که در آن زندگی می‌کنند و جایگاه اجتماعی که برای خود کسب کرده‌اند سلایق‌شان متغیر است. در بسیاری موارد سلیقه شخصی بر مد روز موثر است.
این قاعده اما اکنون با یک درهم‌آمیختگی پیوند خورده است. رسانه‌های مجازی همان‌قدر که بر تفکر، سلیقه و سبک زندگی عموم مردم اثر می‌گذارند، مد را نیز به مردم قالب می‌کنند. فراگیری مد در رسانه‌های مجازی، چیزی نیست که اگر شما نخواهید نبینید، اگر دنبالش نگردید، دنبال‌تان نیاید یا حتی اگر به آن بی‌توجه باشید بتوانید از سد وسوسه‌انگیز بودنش عبور کنید.
حالا بسیار کسانی هستند که به واسطه مواجهه مدام با مدهای روز در فضای مجازی، خودآگاه و گاه ناخودآگاه، به آن سمت کشیده می‌شوند. این همراهی با مد به پیروی از آن می‌رسد. شما برای مقبولیت در سطح جامعه نیاز به این تبعیت دارید. این دقیقا همان کاری است که رسانه‌های امروز با ذهن شما کرده‌اند.
اگر در یک گوشه جهان یک طراح تصمیم می‌گیرد، روسری‌های کوچک را برای زیبایی طراحی کالکشن خود به طراحی لباس‌هایش اضافه کند، پس شما دو قاره این سوتر باید شبیه مدل‌های آن طراح، از روسری‌های کوچک استفاده کنید. این باید را اما نه آن طراح که صنعت مد برای شما می‌سازد. صنعتی که چون سایر صنایع، بر پایه پول قرار گرفته و از هر فرصتی برای گردش مالی بیشتر و سودآوری بالاتر استفاده می‌کند. این‌طور می‌شود که از کارخانه‌های بزرگ تا خیاط خانه‌های کوچک همگی دست به کار تولید مینی اسکارف می‌شوند.
شخصی‌سازی هویت‌دار از دل مدها
در این همراهی همگانی با صنعت مد، گروه دیگری هستند که نوع مواجهه‌شان با مدهای سریع متفاوت است. افرادی که به خاطر علاقه‌مندی به مدهای روز و تلاش برای هم‌راستایی با هر آنچه مد می‌شود، با گروه اول در یک دسته قرار می‌گیرند؛ اما درنهایت تفاوتی میان این گروه و گروه نخست وجود دارد. تفاوت، دنیای فکری گروه دوم است.
این گروه که با علاقه‌مندی به سمت مدهای روز می‌روند و از آنها پیروی می‌کنند، سلیقه و تفکر شخصی خود را همیشه عامل اصلی این تبعیت می‌گذارند. این افراد همان‌هایی هستند که مد را تبدیل به یک شخصی‌سازی هویت‌دار می‌کنند. آنان لباس‌ها، کفش‌ها و حتی انتخاب آرایش مو و صورت‌شان را به نشانه‌هایی برای تعریف شخصیت فردی‌شان تبدیل می‌کنند. این دقیقا همان پیچ تاریخی میان صنعت مد و مصرف‌کنندگان است. نقطه اوجی که بسیاری از طراحان بزرگ لباس نیز به آن اشاره کرده‌اند.
طراحان بزرگ، مد را به اسارت خود درآورید
مارک جیکوبز طراح برند لویی ویتون، جمله مشهوری دارد: «برای من، نوع پوشش بیانگر درون من است. راز و رمزهای زیادی پشت شیوه پوشش شما و شخصیت شما وجود دارد.» بسیاری دیگر از طراحان مثل ریچل زویی، طراح مد و استایلیست مشهور هالیوود نیز نظری مشابه با جیکوبز دارند:
«استایل و سبک پوشش شما چیزی است که شما را معرفی می‌کند قبل از آن که خودتان، خودتان را معرفی کنید.» شنیدن این جملات اگرچه از زبان طراحان بزرگ مد کمی عجیب به نظر می‌رسد اما بسیاری از طراحان، از کوکوشانل تا جیامباتیستا والی همگی بر این اصل استوارند که مد عاملی برای ایجاد رضایت و تقویت کیفیت زندگی است. آنان همگی بر این نظر معتقدند که هر فردی در عین استفاده از مد باید بر آنچه نمای بیرونی و معرف شخصیت است، حساس باشد و مد را در اسارت این معرفی درآورد.
کوکو شانل از پیشگامان تحول دنیای مد
با این وجود بعضی از مدهای روز از دایره این معنا فراتر می‌روند. این مدها عموما براساس تفکر و بازشناسی نیاز و تحولات برگرفته از اتفاقات بزرگ‌تر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی طراحی و به جامعه عرضه می‌شوند. مدهایی که دیگر نه تنها دسته اول که دسته دوم را نیز تحت تاثیر مستقیم قرار می‌دهند. این مدها دیگر در جایگاه مد سریع قرار نمی‌گیرند و جریان‌ساز هستند.
نمونه‌های تاریخی بسیاری از این نمونه وجود دارد. کوکو شانل یکی از پیشگامان این تحول در زمینه لباس زنانه بود. او برای نخستین‌بار دامن کوتاه و کت یقه گرد با دکمه‌های طلایی را به زنان پیشنهاد کرد. سال 1925 که شانل از این کت و دامن رونمایی کرد، زنان دامن‌های کوتاه نمی‌پوشیدند، کت‌های بدون یقه به تن نمی‌کردند. او کت و دامن فاستونی خود را بر تن کرد و انقلابی در پوشش زنان آن زمان ایجاد کرد. جدای از بنیان‌گذار شانل، در تمام دهه‌های گذشته بارها دنیای مد تحت تاثیر چنین اقدامات جسورانه‌ای بوده و تحولات بزرگی در سبک پوشش زنان و مردان در جهان ایجاد کرده است.
مد به مثابه اعتراض و مطالبه‌گری زنان
دوران تحولات پوششی هنوز تمام نشده است. شاید میزان آگاهی از اثرگذاری آنان در دنیای سرعت انتقال اطلاعات، مثل دوران کوکو شانل به نظر نرسد، اما بی‌شک با نگاهی دوباره به پوشش فردی خود از یک دهه گذشته تاکنون به تحولات عظیمی که ما را با خود همراه کرده‌اند پی خواهید برد. از جمله این تحولات انقلابی بود که در سبک پوشش لباس زنانه از گذشته دور، در سراسر جهان پدید آمد.
این انقلاب اخیر در ادامه تمام تغییراتی بود که در تاریخ مد و لباس جهان پیش آمده بود. نخستین دعوتی که از زنان برای پوشش هم‌خوان با سبک لباس مردان شده بود به اواخر دهه 90 بازمی‌گردد. زمانی که مد در اختیار جنبش‌های زنانه، که به سرعت در جهان فراگیر می‌شدند، قرار گرفت. زمانی که زنان جهان برای دستیابی به حق رأی و سایر حقوقی که تا پیش از آن محروم بودند دست به اعتراض و مطالبه‌گری زدند؛ لباس به نمادی برای این حق‌خواهی تبدیل شد. سارا برنهارت یکی از اولین زنانی بود که با لباسی کاملا مردانه در ملاءعام حاضر شد. با وجود اینکه برنهارت می‌دانست که این رفتار نمادین او، از نگاه جامعه پذیرفته شده نیست و برایش رسوایی به بار خواهد آورد؛ اما او با همان نوع پوشش به حرفه بازیگری خود نیز ادامه داد.
ممنوعیت زنان از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند
لوبوتین یکی از 10 طراح طراز اول کفش در جهان است. او طراحی کفش را از نوجوانی آغاز کرد. او در توضیح علاقه‌مندی‌اش به طراحی کفش، دنیای سینما و فرهنگ پانک در دهه 70 میلادی را عامل اصلی می‌داند. لوبوتین اما روزی در 12 سالگی، توجه‌اش به کفش جلب شد. روزی که برای بازدید از موزه هنرهای آفریقایی در پاریس رفته بود. در ورودی موزه تابلویی وجود داشت که زنان را از ورود با کفش‌های نوک تیز و پاشنه بلند منع کرده بود، این ممانعت برای آسیب نرساندن به کف موزه بود. این‌طور بود که اولین مواجهه و توجه کریستین به دنیای کفش‌ها اتفاق افتاد. او که از همان سنین، طراحی کفش را آغاز کرد، طراح برندهای مشهوری چون شانل و ایو‌سن‌لورن شد و روزگاری طراح کفش پرنسس دیانا بود. یکی از مشهورترین عکس‌های دیانا، زمانی که مقابل تاج محل ایستاد، با کفش‌های طراحی شده لوبوتین گرفته شد.
آدیداس موفق و همراه تحولات پوششی
در میان این فراگیری نوع پوشش کفش‌های کتانی، کفشی توانست تمام رقبای خود را کنار بزند. «سامبا» (Samba) نمونه موفقی از برند آدیداس بود که با توجه به خواست همه‌گیر زنان در جهان بازتولید شد. سامبا زمان زیادی صرف کرد تا به مدی پایدار در جهان برسد و بتواند مصرف‌کنندگان گسترده‌ای در جهان جذب کند. دهه 50 میلادی کتانی‌های آدیداس با مشخصه سه خط بودن و ترکیب دو جنس در طراحی، از زمین‌های فوتبال به خیابان‌ها آمدند.
کفشی که به زودی جای بزرگی در کمد لباس مردانه پیدا کرد و به یکی از واجبات پوشش آنان تبدیل شد. این کتانی که دیگر صرفا برای زندگی راحت‌تر انتخاب شده بود، بعد از چند دهه و با تغییر نگرش در نوع لباس زنانه، به کمد لباس آنها نیز راه یافت. آدیداس در یک بازآفرینی طراحی توانست، مدلی قدیمی از خود را به پای همه مردم تقدیم کند. اگرچه آدیداس که همواره به عنوان برندی ورزشی شناخته می‌شد در سال‌های گذشته و با همین بازآفرینی طراحی‌های خلاقانه توانست به انتخابی برای پوشش معمول زندگی روزمره تبدیل شود.
آن‌قدر که بسیاری، چه از طرفداران پیشین آدیداس باشند، چه حتی مشهورترین سه خطه جهان را نشناسند، بخشی از طراحی‌های ادوار مختلف آن را در کمد لباس یا جاکفشی خود دارند. یکی از بزرگ‌ترین تحولاتی که آدیداس در آن نقش پررنگی داشت حذف پاشنه‌های کفش زنانه بود و این برند توانست با پیش‌بینی زودتر از فراگیر شدن این خواست، کفش‌هایی به تناسب کد پوششی و انتخاب روزمره زنان به بازار معرفی و عرضه کند.
خداحافظی زنان با پاشنه‌ها
برای بازشناسی پوششی که هر روز میان زن و مرد یکسان می‌شود و دیگر اختلاف معناداری باهم ندارد، کافی است بار دیگر به لباس‌هایتان نگاه کنید. زنان مثل مردان شلوار جین به پا می‌کنند، کت می‌پوشند و کتانی به پا می‌کنند. انتخاب کتانی به عنوان یکی از آخرین نمونه‌های هم‌خوانی این پوشش است. حالا چند سالی می‌شود که دیگر زنان، شر کفش‌های پاشنه بلند و رسمی را از سر خود کم کرده‌اند.
حالا چند سالی می‌شود که زنان برای حضور در اجتماع، در هر جایگاهی که هستند دیگر نیاز ندارند که به سانت پاشنه کفش‌شان فکر کنند؛ و آن را به تناسب جایگاه اجتماعی یا مکانی که قرار است بروند برگزینند. دیگر زنان نیز همچون مردان کفش‌های کتانی می‌پوشند.
این انتخاب از زمانی فراگیر شد که زنان بیش از پیش در جامعه حاضر شدند. زنان دیگر فقط مادر یا خانه‌دار نبودند، آنها برای حضور مداوم در اجتماع نیازمند لباس‌های مناسب بودند؛ و چه چیزی مناسب‌تر از کتانی. همین انتخاب مناسب حالا دیگر معرف شخصیت افراد است، چه زنان و چه مردان. کریستین لوبوتین، طراح کفش و صاحب برندی به همین نام می‌گوید: «کفش‌ها بیانگر روحیات و نگرش شما به زندگی هستند. کفش‌ها می‌توانند از لحاظ جسمی و احساسی شما را تغییر دهند.»
آزادی زنان با لباس کلید خورد
امروز هم همان مسیر ادامه دارد. زنان هنوز به بسیاری از حقوق خود دست نیافته‌اند، حقوق اولیه که گرچه در کشورهای مختلف، متفاوت‌اند اما در جهان فاصله معناداری ندارند. به همین خاطر است که زنان پس از تجربه‌ای که در قرن 19 با پوشیدن لباس مردانه کسب کردند دیگر حاضر به بازگشت نشدند. زنان در هیچ جامعه‌ای از شرق تا غرب زمین دیگر حاضر نبودند در لباس‌های پرپارچه و تنگ بروند. آنان به آزادی عمل برای حضور در جامعه نیاز داشتند. همین خواسته که میان تمام زنان جهان یکسان بود، بیش از پیش آنان را به سمت پوشش مردانه سوق داد.
