گفتگوی خواندنی با مصطفی رحماندوست| «پرورش» را آزاد کنید «آموزش» را کنار بگذارید
مصطفی رحماندوست، شاعر محبوب کودکان ایران از تاثیر ادبیات بر پرورش خیال و روح کودکان می‌گوید
هفت صبح، سمیه خاتونی| در حاشیه روزی گرم و پرشور از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، فرصتی فراهم شد تا به گفت‌وگو با مردی بنشینم که نامش برای نسل‌های متوالی، به ویژه دهه شصتی‌ها، مترادف با شعر و داستان‌های کودکانه است. مصطفی رحماندوست، شاعر، نویسنده و مترجم نام‌آشنای کودک و نوجوان ایران. نویسنده‌ای که واژه‌ها را نه برای یاد دادن، بلکه برای پروردن روح و خیال کودکان برمی‌گزیند و همچنان با تمام وجود در مسیر فرهنگ‌سازی برای نسل‌های آینده گام برمی‌دارد. این گفت‌وگو بیش از پاسخ در خود دغدغه داشت. دغدغه‌ای برای کودکی که باید زنده و روشن بماند و لبخند بزند.
برای بسیاری از ما به ویژه متولدین دهه شصت، نام شما با شعر و داستان کودکانه گره خورده است، امروز حال و هوای شما چگونه است و مشغول چه کاری هستید؟
همچنان می‌نویسم و در حال نگارش مجموعه‌هایی هستم که به نوعی بلندمدت محسوب می‌شوند. یکی از تازه‌ترین آثارم که در این دوره نمایشگاه رونمایی شد، شامل 22 جلد کتاب شعر برای دانش‌آموزان کلاس اول دبستان است.
محتوای این مجموعه با رویکرد آموزشی است؟
خیر، یک مجموعه شعر است. اما با صداها و حروفی سروده شده که برای کودکان در این مقطع آشنا و قابل درک است.
خوشبختانه ادبیات کودک ایران، به همت ناشران و مولفانی چون شما، آثار خوبی را چه از حیث ترجمه و چه تالیف در بازار نشر ارائه کرده است. پرسش اینجاست که وزارت آموزش و پرورش برای معرفی این آثار در مدارس چقدر از این ظرفیت غنی، بهره برده است؟
متاسفانه من اصلا آموزش و پرورش را نمی‌شناسم. برنامه‌های این وزارت محترم در مدارس به آموزش محدود شده است و اگر مفهوم پرورش را نیز در دستورکار خود دارد، با رویکرد متفاوتی است که من اصلا آن را نمی‌فهمم. اگر روزی از من بپرسند که نظرم درباره این وزارتخانه چیست، خواهم گفت که به طور کلی باید نام این وزارتخانه را به وزارتخانه پرورش تغییر دهد و واژه آموزش را حذف کنند اما حالا که این اتفاق میسر نیست، ترجیح من این است که کار خودم را انجام دهم، کار من پرورش است. پرورش روح، خیال، ذهن. می‌خواهم کودکان با آثارم احساس شادی، آرامش و امید کنند. من در آثارم دنبال انتقال مفاهیم نیستم. بلکه می‌کوشم دنیای کودکان را تلطیف کنم، لبخندشان را حفظ کنم و امید را در دلشان زنده نگه دارم.
با توجه به اینکه از نسل کودکان امروز ما با عنوان نسل زد، آلفا و غیره یاد می‌شود؛ نسلی که یادگیری و پرورش او به شدت با هوش مصنوعی و فضای مجازی گره خورده است، آیا کتاب هنوز می‌تواند نقش موثری در رشد فکری و روحی کودکان داشته باشد؟
بله، درست است. فضای مجازی زمان کتاب‌خوانی فیزیکی را از کودکان ما گرفته است. اما باید درک کنیم که کتاب دیگر فقط یک جسم کاغذی و لزوما فیزیکی نیست. در فضای مجازی هم می‌توان کتاب خواند. منظورم این نیست که کتاب با همان شکل ورقه زدن در فضای مجازی قرار بگیرد.
در جهان امروز، کتاب‌های تعاملی و دیجیتالی منتشر می‌شوند که شکل جدیدی از کتاب را ارائه داده‌اند. ساختار این کتاب‌ها کاملا پرورشی است و بر مبنای تعامل، ارتباط زنده و تاثیرگذاری بر کودک است. وقتی در میان غرفه‌های ناشران قدم می‌زدم، متوجه شدم که خوشبختانه ناشران ایرانی نیز کم‌کم به این مسیر روی آورده‌اند.
کتاب‌هایی که به تالیف شما در نمایشگاه امسال وجود دارند، در همین ساختار هستند؟
بله، چندتایی از کتاب‌های من نیز با این ساختار منتشر شده‌اند.
در این نمایشگاه چه تعداد از کتاب‌های شما حضور دارند و با چه ناشرانی همکاری داشته‌اید؟
حدود ۲۰ عنوان از آثارم در نمایشگاه امسال عرضه شده‌اند. انتشارات‌هایی چون پیدایش، دوستی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آن‌ها را منتشر کرده‌اند.
بسیاری از مخاطبان، شما را با صدای گرم و قصه‌گویی تصویری‌تان می‌شناسند. آیا برنامه‌ای برای بازگشت به رسانه‌های تصویری دارید؟ مثلا شبکه‌های نمایش خانگی یا تلویزیون؟
راستش را بخواهید دلم می‌خواهد، اما فعلا فرصتش نیست. کارهای ناتمام زیادی دارم و تمرکز روی آن‌ها برایم اولویت دارد. اما اگر شرایطش فراهم شود و زمان داشته باشم، علاقه‌مندم به آن فضا بازگردم.
سوال آخر اینکه نمایشگاه امسال را چگونه ارزیابی می‌کنید، به ویژه در بخش کودک و نوجوان؟
دست‌کم آن‌طور که من دیدم، بخش کودک و نوجوان به نظرم خوب است. البته تحلیل جامع‌تری نداشته‌ام، اما امیدوارم این روند رشد ادامه یابد.
نقد یا پیشنهادی اگر دارید، با ما در میان بگذارید.
فقط می‌توانم بگویم که امیدوارم نگاه به ادبیات کودک در کشور، عمیق‌تر و دغدغه‌مندتر شود. کودک فقط نیاز به آموزش ندارد؛ نیاز به درک شدن، خیال‌پردازی، شادی و امید دارد. اگر این را بفهمیم، آینده روشنی خواهیم داشت.
****
مصطفی رحماندوست، چهره‌ای آشنا و محبوب در دنیای ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او با خلق آثاری چون «صد دانه یاقوت» و «بازی با انگشت‌ها»، نه‌تنها خاطراتی شیرین برای نسل‌های مختلف رقم زده بلکه با بهره‌گیری از زبان ساده و تصویرسازی‌های ملموس، دنیایی رنگارنگ و پر از تخیل برای کودکان ترسیم کرده است.
رحماندوست در طول زندگی حرفه‌ای خود، بیش از ۳۱۴ اثر در قالب شعر، داستان، ترجمه و کتاب‌های آموزشی منتشر کرده است که برخی از آن‌ها به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده‌اند. تیراژ آثار او به بیش از ۶.۵ میلیون نسخه می‌رسد، که نشان از تاثیر عمیق و گسترده او در فرهنگ و ادبیات کودک دارد.
وی علاوه بر نویسندگی، در سمت‌هایی چون مدیر برنامه کودک سیما، سردبیر نشریات مختلف و مشاور ادبی فعالیت داشته و همواره تلاش کرده است تا ادبیات کودک را به زبان‌های دیگر معرفی کند. او همچنین با تاسیس پایگاه اینترنتی «کتابخانه ملی کودک و نوجوان ایران»، گامی موثر در دسترسی پژوهشگران به منابع ادبیات کودک برداشته است. مصطفی رحماندوست با بیش از سه دهه فعالیت مستمر، دنیایی از واژه‌ها را به دنیای کودکان هدیه داده است. دنیایی که در آن، تخیل، آموزش و احساس در هم تنیده‌اند و خاطراتی ماندگار برای نسل‌های آینده رقم زده‌اند.
