۱۰ کتاب ایران؛ ۱۰ کتاب جهان
راهنمای «هفت صبح» برای کسانی که می‌پرسند با چه کتابی، مطالعه و ادبیات را شروع کنیم
روزنامه هفت صبح، فرشید قربان‌پور| اگر با کتاب سروکار دارید، حتما افرادی از شما می‌پرسند که «برای شروع چی بخونم؟» از من هم بارها پرسیده شده. هر بار جوابی می‌دهی و بعد از چند دقیقه یادت می‌آید که کلی کتاب را از قلم انداخته‌ای، یادت می‌آید که کتابی سخت‌خوان معرفی کرده‌ای که برای «شروع» خوب نیست.
ممکن است ذوق‌زدگی تو از یادآوری جادوی گابریل گارسیا مارکز در «صد سال تنهایی»، وادارت کند همیشه آن را به هر کسی پیشنهاد بدهی! آن وقت کسی که تا حالا کتابی نخوانده، با دیدن ده‌ها آرکادیو و آئورلیانو، گیج شود و دیگر کتابی نخواند! وظیفه تو به عنوان کسی که کتاب معرفی می‌کند، به ظاهر ساده، اما واقعا سخت است.
لیست‌هایی که در اینترنت موجود است، اکثرا به انتخاب منتقدها و نویسنده‌هاست، حتما لیست‌های خوبی‌ست ولی نه لزوما برای شروع. مثلا اگر یک تازه‌کار برای شروع «بوف کور» یا «بیگانه» را دست بگیرد، احتمالا بعد از چند صفحه با خودش می‌گوید «شاید من برای کتاب خوندن ساخته نشدم» و تمام! دور و بر هر کدام از ما، پر از آدم‌هایی است که یک روز یک کتاب اشتباه را شروع کردند و حالا سال‌هاست فکر می‌کنند برای کتاب خواندن ساخته نشده‌اند.
یکی از بهترین راه‌ها برای دانستن اینکه چه کتاب‌هایی برای شروع کتابخوانی مناسب هستند، پرسیدن از کتاب‌خوان‌هاست! اینکه با چه کتابی شروع کردند؟ کدام شاهکار جادویی، کدام قلاب آنها را غریق خوشبخت دنیای کتاب کرد؟ این شد که از بعضی دوستان و آشنایان خواستم بگویند که با کدام کتاب، کتاب‌خوان شدند و نتیجه شگفت‌انگیز بود.
در کل فهرست هیچ نامی از «جنگ و صلح» یا «کلیدر» نبود. این یعنی شاید آدم‌های زیادی یک روز با این دو اثر تابناک و مهم، کتابخوانی را شروع کرده‌اند ولی نتوانسته‌اند تمامش کنند و در نتیجه اصلا کتاب‌خوان نشده‌اند! این فهرست، از بین گزینه‌های پیشنهادی مخاطب‌ها بیشترین تکرار را داشته است. ناگفته پیداست که این آخرین یا بهترین فهرست نیست بلکه یک پیشنهاد است.
10 کتاب ایرانی
دایی جان ناپلئون
یک رمان طنز دلچسب ایرانی اثر ایرج پزشکزاد که سال ۱۳۴۹ نوشته شده. شاهکاری نوستالژیک با چاشنی عشق و سیاست و حکمت زندگی. ماجرای سعید، پسری نوجوان که عاشق دختر دایی‌اش شده اما روابط پیچیده و ملتهب خانوادگی، سد بزرگی برای رسیدن او به عشق سوزانش است. یکی از شخصیت‌های اصلی داستان، عموی بزرگ سعید، کهنه‌سربازی متوهم است که توهم توطئه روانش را به هم ریخته، او فکر می‌کند انگلیس‌ها دنبال اذیت و آزارش هستند و نوکر شخصی‌اش، مش‌قاسم، نیز مدام به جنونش دامن می‌زند. ناصر تقوایی بر اساس این رمان سریالی ساخت که بسیار محبوب شد.
زمستان ۶۲
مهمترین اثر اسماعیل فصیح درباره جنگ است. جلال آریان که کاراکتر محبوب فصیح است و در دیگر رمان‌هایش نیز نقش دارد، در این رمان مردی بازنشسته است که برای پیدا کردن فرزند خدمتکارش راهی جنوب می‌شود. او قرار است دنبال ادریس بگردد؛ جوانی که در جنگ مفقود شده. در جریان این جست‌وجو او با شخصیتی دیگر به نام دکتر فرجام آشنا می‌شود که متخصص کامپیوتر است و قرار است مرکز کامپیوتری را برای شرکت نفت راه‌اندازی کند اما اتفاقی باعث می‌شود به خط مقدم برود و شهید شود. در این رمان، خواننده با جنگ و تبعات اجتماعی آن آشنا می‌شود.
سووشون
سووشون از تحسین‌شده‌ترین رمان‌های ایرانی‌ست. ماجرای زندگی یک خانواده در زمانه‌ای که جنوب ایران در اشغال انگلیس بود. روایت عشق و مبارزات و مرگ و سوگ است. یوسف قهرمان داستان که ملاکی از قشر متوسط در شیراز است، نمی‌تواند با حضور انگلیس‌ها و خودفروشی حاکمان شهر کنار بیاید و اینجا و آنجا لب به اعتراض می‌گشاید. ماجرا با شرح جامعی از شرایط جامعه و زندگی در آن دوره پیش می‌رود تا به لحظات سوگ می‌رسد. زمانی که زری همسر یوسف که شخصیت اصلی رمان است، قرار است در سوگ عزیز ازدست‌رفته‌اش خود و خانواده‌اش را همچنان سر پا نگه دارد.
سمفونی مردگان
شاید به دلیل خلاقیت‌های چشمگیر عباس معروفی در فرم و روایت، این رمان برای هر مخاطبی ساده و روان نباشد، اما این شاهکار خواندنی، کتابی‌ست که در تمام این سال‌ها هرگز از پیشنهاد دادن آن پشیمان نشده‌ام. رمانی درباره سرنوشت شوم یک خانواده سنتی اردبیلی‌ست. پسر خانواده یعنی آیدین، به جریان روشنفکری گرایش دارد و این باعث چالش‌های بزرگی بین او و پدر مستبدش می‌شود. داستان رمان در دوره فراز و نشیب‌های ابتدای قرن گذشته می‌گذرد و در کنار درگیری شخصیت‌ها و جنون و خیانت و جنایت، بخش مهمی از تاریخ اجتماعی ایران را گزارش می‌کند.
خاطرات شازده حمام
محمدحسین پاپلی یزدی استاد متخصص جغرافیا، استاد مهمان دانشگاه سوربن، و همکار پروژه اطلس ایران در فرانسه متولد 1327 در یزد است. او در زمینه تخصصی خود، استادی صاحب‌نام و یگانه است اما در ایران شهرت او بین مردم بیشتر برای کتاب بسیار شیرین و جذابی‌ست که از خاطرات خود در کودکی و نوجوانی نوشته و به نوعی شرح زندگی جامعه ایرانی در دهه سی و چهل است که بسیار مفصل و شیرین و شیوا در 6 جلد نوشته شده. زندگی محمدحسین جوان بسیار پرماجرا بوده و در نتیجه این کتاب، جز جذابیت داستانی، چگونگی پرورش انسان‌های بزرگ در فراز و نشیب روزگار را نشان می‌دهد.
ایرانشهر
هشت شخصیت که هر کدام پیشینه و تاریخی متفاوت را پشت سر گذاشته‌اند و قصه‌ها و ماجراهای مختلفی بر پدران آنها گذشته، از قضا مسیر زندگی‌شان به خرمشهر در روزهای ابتدایی جنگ ایران و عراق کشیده می‌شود. هر شخصیت به نوعی پر از انگیزه است تا از چیزی دفاع کند یا انتقام چیزی را بگیرد. رمان مفصل و چندجلدی ایرانشهر که تاکنون 5 جلد آن منتشر شده، روایتگر روزهای محاصره و سقوط خرمشهر است. روزهایی که خون و جنگ بود و سوگ و مظلومیت، روزهایی که به روایت شاهدان، جهان روی سختش را به خوزستان نشان داده بود.
قصه‌های مجید
سریال مشهور کیومرث پوراحمد را حتما دیده‌اید و شاید با تک‌تک لحظات آن حسی آشنا و دوست‌داشتنی از کودکی و خانه مادربزرگ سراغ‌تان آمده باشد. اما کتاب قصه‌های مجید در کرمان می‌گذرد. این مجموعه داستان پیوسته، جزو دلنشین‌ترین و خواستنی‌ترین قصه‌های نوشته شده به زبان فارسی است. ماجرای پسربچه کنجکاو و بازیگوشی‌ست که با مادربزرگش در کرمان زندگی می‌کنند و زندگی متوسطی دارند اما مجید آرزوهای بسیار بزرگی دارد و بارها بلندپروازی می‌کند اما در اکثر موارد اوضاع جور دیگری پیش می‌رود. شرح سوءتفاهم‌ها، حس‌ها، شکست‌ها و رویاهای مجید، نمادی از زندگی انسان در نوجوانی‌ست که گویا برگرفته از خاطرات واقعی نویسنده است.
شوهر آهو خانم
شاهکار بی‌نظیر علی‌محمد افغانی که نویسنده آن را در زندان نوشت اما پس از آزادی به دلیل طولانی بودن کتاب هیچ ناشری حاضر به انتشار آن نبود تا اینکه نویسنده با هزینه شخصی آن را منتشر کرد و ناگهان با استقبالی بسیار خوب مواجه شد. رمانی درباره مردی به نام سید میران سرابی که خانواده و اعتبار و آبرویش را در عشقی سوداگرانه می‌بازد. انتشار شوهر آهوخانم که سرشار از ضرب‌المثل است، در دهه 40 یک اتفاق مهم در ادبیات ایران بود. افغانی در این رمان نگاهی اجتماعی و انتقادی به وضعیت زنان در جامعه سنتی و مردسالار ایرانی اوایل قرن گذشته می‌اندازد.
یکی بود یکی نبود
محمدعلی جمالزاده را پدر داستان‌نویسی کوتاه فارسی می‌دانند. در واقع داستان «فارسی شکر است» نخستین داستان کوتاه ایرانی به سبک غربی است. جمالزاده با انتشار این داستان، فصل جدید و مهمی از ادبیات داستانی را در ایران آغاز کرد و بعدها با آثار دیگرش این سبک را بسط داد و تثبیت کرد. او همچنین چند بار نامزد جایزه نوبل ادبی شد اما صد افسوس که به دلایل مختلف برنده آن نشد. از آنجا که داستان‌نویسی مدرن در زبان فارسی با او آغاز شده، مجموعه آثار او و به خصوص اولین اثرش برای آغاز مطالعه پیشنهاد می‌شود.
خاطرات محمد قاضی
محمد قاضی از مشهورترین و زبده‌ترین مترجمان ایران بود. ستاره‌ای از نسل درخشان ترجمه که پیامبرگونه راه کتاب‌ها و شاهکارهای ادبی خارجی را به عرصه فرهنگ و کتاب ایران ساختند. محمد قاضی در دو کتاب «خاطرات یک مترجم» و «سرگذشت ترجمه‌های من»، از زندگی خود و فراز و نشیب‌های عمرش نوشته. از لحظات کودکی تا نوجوانی و چگونگی ورود به ترجمه در کتاب خاطرات یک مترجم تا داستانی که پشت هر کتاب هست و چگونگی برخورد با امر تخصصی ترجمه که در کتاب سرگذشت ترجمه‌های من آمده، نمایی کامل از سال‌های طلایی ترجمه و انتشار کتاب در ایران ارائه می‌دهد.
10 کتاب خارجی
بلندی‌های بادگیر
مشهورترین اثر امیلی برونته، از درخشان‌ترین آثار کلاسیک انگلیس، رمانی‌ست پر از عشق و انتقام، نیروها و کینه‌های شیطانی که باعث فروپاشی یک خانواده خوشبخت می‌شود. شخصیت اصلی رمان هیت‌کلیف است که همواره محل بحث منتقدین بوده است. رمان با ورود راوی به منطقه‌ای عجیب و پرماجرا شروع می‌شود. او سرگذشت خانواده‌ای را می‌شنود که در آن منطقه سکونت داشتند. ماجرایی که از روزهای خوش و شاد شروع می‌شود تا به دوران سیاه و غم‌انگیز می‌رسد. بلندی‌های بادگیر پس از مرگ نویسنده منتشر شد و از همان ابتدا توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کرد و تا به امروز همواره جزو بهترین پیشنهادها برای کتاب‌خوان‌هاست.
شب‌های روشن
اگرچه اکثر آثار داستایوسکی بسیار مفصل‌اند، اما انگار او چند باری خواسته کوتاه‌نویسی را نیز تجربه کند؛ و چه نتایج درخشانی هم گرفته! این رمان کوتاه، ماجرای مردی‌ست که یک روز هنگام پیاده‌روی در کنار رودخانه با گریه‌های سوزناک زنی زیبا روبه‌رو می‌شود. ترحم و نوع‌دوستی مرد باعث آشنایی آنها می‌شود و در ادامه او به زن کمک می‌کند تا از بند عشقی نافرجام بیرون بیاید. اما ماجرا آنطور که به نظر می‌رسد، پیش نمی‌رود. داستایوسکی در این اثر از ناکامی یک عاشق و فراموشکاری انسان نوشته. رمانی کوتاه که شالوده تجربیات نویسنده در نوشتن و خلاصه‌ای از تجربه بشر در عشق را بازگو می‌کند.
۱۹۸۴
شاهکار جورج اورول درباره جامعه‌ای دیکتاتورزده و از درون مرده است. برخی آن را ادامه «قلعه حیوانات» می‌دانند، به این شکل که در «قلعه حیوانات» ما شاهد یک انقلاب و آغاز دیکتاتوری هستیم اما در «1984» شاهد یک حکومت دیکتاتوری جاافتاده و با قدمتیم. این رمان که روایتی سرراست و ساده دارد، ماجرای مردی‌ست که نمی‌خواهد تن به سلطه بدهد. او یک روز شروع به نوشتن در دفتری خصوصی و پنهان می‌کند و شرایط زمانه را طی آن نوشته‌ها توضیح می‌دهد. او در میانه رمان عاشق می‌شود تا این سیاسی‌ترین رمان تاریخ از عشقی جذاب و ممنوعه نیز بهره‌مند شده باشد.
مجموعه آثار چخوف
بدون شک چخوف از مهمترین داستان‌کوتاه‌نویسان تاریخ است. البته از او نمایشنامه‌های درخشانی نیز به جا مانده که حتما مورد علاقه دوست‌داران نمایشنامه خواهد بود. چخوف پزشک متبحر و دلسوزی بود که عشقش به خلق داستان، نامش را جاودانه کرد. اهمیت اصرار چخوف بر نوشتن داستان کوتاه، زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم او در زمانه رمان‌های بسیار طولانی و مفصل می‌زیسته، در زمانه‌ای که کوتاه‌نویسی جایی میان اهالی جدی ادبیات نداشت. اما قدرت آثار چخوف به حدی بود که به‌رغم کوتاه بودن، قابل چشم‌پوشی نبود. تسلط او بر نمایشنامه‌نویسی، باعث قدرت دیالوگ‌نویسی بسیار بالای او شد که این قابلیت در داستان‌های کوتاهش نیز بسیار به کار آمده است.
مادام بوواری
رمان اعجاب‌انگیز گوستاو فلوبر، ماجرای سوداگری زنی جوان و زیبا را در جستجوی عشق و عطش سیری‌ناپذیر او در عشق‌ورزی را به نمایش می‌کشد. در نگاه اول وقتی با پلات اصلی داستان روبه‌رو می‌شویم، شاید فکر کنیم داستانی دم‌دستی و معمولی است. زنی که از زندگی مشترکش به دلایل واهی راضی نیست و دست به سوداگری می‌زند و همه چیز را خراب می‌کند! اما پیچیدگی‌ها و جذابیت‌های ادبی و قصه‌های دلچسبی که در رمان آمده، تلاش نویسنده برای خلق روابط شغلی و حرفه‌ای و همچنین ریزه‌کاری‌های روانشناسانه، این شاهکار را تبدیل به اثری ستودنی کرده است.
مرگ ایوان ایلیچ
اگر دنبال اثری نبوغ‌آمیز و خیره‌کننده می‌گردید، این رمان کوتاه از تولستوی برای شما نوشته شده. اثری درخشان که فاصله تحقیرآمیز زندگی و مرگ انسان را به تصویر می‌کشد. ایوان ایلیچ مردی‌ست موفق در کار و شغل و جامعه اما ناموفق در زندگی شخصی. یک اتفاق ساده باعث بیماری ایوان ایلیچ می‌شود، اتفاقی معمولی که در ابتدا هم خواننده هم خود ایلیچ آن را چندان جدی نمی‌گیرند اما زندگی بازی دیگری در سر دارد. در ایوان ایلیچ ما مراحل پنجگانه عدم پذیرش یا انکار، خشم، معامله، افسردگی و پذیرش را مشاهده می‌کنیم که تولستوی استادانه آنها را روایت کرده است.
ربکا
شاهکار دافنه دوموریه، از زبان زنی که هویتش تا پایان رمان مشخص نیست، روایت می‌شود. زنی جوان و خدمتکار که با مردی ثروتمند به نام آقای دووینتر آشنا شده است. مرد به او پیشنهاد ازدواج می‌دهد؛ خوشبختی در یک قدمی‌ست اما خانم دووینتر به مرور متوجه اسراری از زندگی شوهرش و همسر سابق شوهرش می‌شود. ربکا همسر سابق مرد، چندان به زندگی زناشویی خود وفادار نبوده است. زن جوان پس از آشنایی بیشتر با زندگی و روحیات ربکا و همچنین ماجرای مرگ رازآلودش، شیفته ربکا می‌شود و تلاش می‌کند تا خود را به او شبیه کند و هویت او را از آن خود کند.
دزیره
«دزیره» دختری‌ست که به واسطه ازدواج خواهرش با برادر ناپلئون، با ناپلئون آشنا شده و به هم دل می‌بندند و نامزد می‌کنند. اما ناپلئون پس از مدتی این رابطه را رها می‌کند. این ضربه بر دزیره کلاری گران می‌آید، او با ژنرال ژان باتیست برنادوت ازدواج می‌کند. ماجراهای رمان، برگشته از زندگی دزیره کلاری ملکه سوئد است. زندگی یکی از زنان مشهور و رده بالای اروپا، در دورانی پرتنش و پرماجرا از تاریخ اروپا، به قلم آن ماری سلینکو که از بهترین نویسندگان اتریش است، رمانی نوشته خواندنی که برای هر مخاطبی جذاب خواهد بود.
بربادرفته
فیلم سینمایی «بربادرفته» جزو پربازدیدترین فیلم‌های تاریخ است. مخاطب‌های بسیاری، تماشای این اثر جذاب را به صورت عادتی هفتگی، برای سال‌های سال ادامه دادند. گویی «بربادرفته» ماجرای یک زن که نه، ماجرای زنان آمریکا در میانه جنگ و کشتار بوده است. مارگارت میچل رمانی نوشته که کاملا عاشقانه است، اما هم‌زمان به جنگ داخلی آمریکا هم می‌پردازد، سوداگری انسان و فریبندگی عشق را نیز بازگو می‌کند. اسکارلت شخصیت اصلی رمان، دختری‌ست عاشق‌پیشه که طی این کتاب سه بار ازدواج می‌کند. سیر شخصیت او در عشق‌ها و رابطه‌های مختلف همچون جنگ داخلی آمریکا، پر از لحظات عجیب و تکاندهنده است.
خرمگس
رمان مشهور اتل لیلیان وینیچ در ۱۸۴۰ در ایتالیای تحت سلطه اتریش می‌گذرد. پس از فروپاشی ارتش ناپلئون، اروپا زیر سلطه ارتش اتریش است و حمایت کلیسا را نیز دارد. اما ژوزف مازینی، در قامت یک رهبر انقلابی، سازمان مخفی ایتالیای جوان را راه‌اندازی می‌کند. با تشکیل این سازمان، مردم ایتالیا در چند نقطه دست به اقدامات مسلحانه می‌زنند تا از زیر سلطه ارتش اتریش خارج شوند. نویسنده در این اثر ضمن به تصویر کشیدن قیام و انقلاب مردم، چهره مقدس کلیسا را هدف قرار می‌دهد. او تلاش می‌کند تا تصویری یگانه و ستودنی از قهرمانی ملی بسازد.
