آیا واقعا ناپلئون اهرام مصر را به توپ بست؟
صحنه‌ای در فیلم جدید «ناپلئون» ساخته ریدلی اسکات وجود دارد که در آن ارتش ناپلئون اهرام ثلاثه مصر را به توب می‌بندند. اما این اتفاق واقعا در سال ۱۷۹۸ روی داده است؟
ریدلی اسکات درباره صحت تاریخی این صحنه به تایمز لندن گفت: «نمی‌دانم ناپلئون این کار را کرد یا نه. اما این یک راه سریع برای نشان دادن فتح مصر توسط او بود.»
بررسی مورخان نشان می‌دهد هیچ مدرکی مبنی بر شلیک توپخانه توسط مهاجمان فرانسوی به سمت اهرام یا شلیک به سمت دماغه ابوالهول، چنانچه در فیلم می‌بینیم وجود ندارد. شواهد تاریخی نشان می‌دهد دماغه مجسمه معروف ابوالهول قرن‌ها قبل از زمان ناپلئون تخریب شده است.
پس از آن‌که باستان‌شناسان این امکان را پیدا کردند نگاه بهتری به مجسمه عظیم ابوالهول بیندازند و معماری آن را بررسی کنند، شواهدی را کشف کردند که نشان می‌داد بینی مجسمه عمدا جدا شده است. سوءبرداشت رایجی وجود دارد که براساس آن، ارتش ناپلئون بناپارت بینی مجسمه را نابود کرده است، این درحالی است که تصاویر مربوط به حوالی ۱۷۰۰ میلادی نشان می‌دهد بینی این مجسمه مدت‌ها پیش از رسیدن ناپلئون از بین رفته بود. در حقیقت باستان‌شناسان امروزی معتقدند که بینی این مجسمه بین قرن سوم تا دهم میلادی و احتمالا به صورت عمدی و به دلایل مذهبی و سیاسی مورد آسیب قرار گرفته است.
سلیمه اکرام، استاد مصرشناسی در دانشگاه آمریکایی در قاهره به نیویورک تایمز می‌گوید: «آنچه می‌دانیم این است که ناپلئون برای ابوالهول و اهرام احترام زیادی قائل بود و از آنها به عنوان وسیله‌ای برای ترغیب سربازان خود برای رسیدن به شکوه بیشتر استفاده می‌کرد. او قطعاً به آنها شلیک نکرد.»
برخی از مورخان از ریدلی اسکات انتقاد کرده‌اند، اما بسیاری امیدوارند که فیلم «ناپلئون» به رویدادهایی که الهام‌بخش فیلم هستند، در میان مخاطبان علاقه ایجاد کند و در حالی که ناپلئون به معنای واقعی کلمه به سمت اهرام شلیک نکرد، حمله او به مصر تأثیر عمیقی بر میراث فرهنگی مصر و چگونگی درک جهان امروز از آن داشته باشد.
الکساندر میکابریدزه، استاد دانشگاه ایالتی لوئیزیانا که متخصص تاریخ ناپلئونی است، می‌گوید: «در نهایت فرانسوی‌ها در این نبردها شکست می‌خورند و اخراج می‌شوند، اما تهاجم ناپلئون، به میراث علمی و فرهنگی پیچیده‌ای نیز منجر شد که همان آغاز مصرشناسی، آغاز شیفتگی به مصر و میل به کشف تاریخ مصر و فرهنگ مصر است.»
لشکرکشی فرانسه به مصر از سال ۱۷۹۸ تا ۱۸۰۱ بر اساس جاه‌طلبی‌های استعماری ناپلئون و میل به جلوگیری از نفوذ بریتانیا انجام شد، اما ناپلئون علاوه‌بر جمع‌آوری ارتشی متشکل از ۵۰ هزار مرد، تصمیم غیرمعمولی گرفت و تا بیش از ۱۶۰ دانشمند ـ در زمینه‌هایی مانند گیاه‌شناسی، زمین‌شناسی، علوم انسانی و غیره ـ را برای همراهی با تهاجم دعوت کرد.
محققان، مناظر فرهنگی و طبیعی مصر را مستند کردند، که در نهایت آنها را در یک نشریه مهم در سال ۱۸۰۹ که حاوی مطالب مفصلی درباره مجموعه اهرم جیزه بود، گردآوری کردند. این یکی از دلایلی است که مورخان می‌دانند که ناپلئون از اهرام بازدید کرده است، همانطور که در فیلم «ناپلئون» نشان داده شده است. اگرچه برپایه شواهد تاریخی بعید است که او این سازه‌ها را اهداف نظامی تلقی کرده باشد.
اندرو بدنارسکی، یک محقق مدعو در دانشگاه آمریکایی در قاهره که در مصرشناسی و تاریخ قرن ۱۹ تخصص دارد نیز می‌گوید: «علاقه‌ای واقعی از سوی دانشمندان و ناپلئون برای درک چیزهایی که اروپایی‌ها واقعاً از دوره کلاسیک به آن دسترسی نداشتند، وجود داشت.»
محققان فرانسوی در تلاش خود برای ثبت میراث باستان‌شناسی گسترده مصر، بسیاری از آثار مهم، از جمله سنگ روزتا؛ صخره‌ای را که با سه زبان حکاکی شده بود به دست آوردند که در رمزگشایی هیروگلیف‌های مصر باستان مؤثر بود. این سنگ و بسیاری از غنایم دیگر پس از پایان حضور نیروهای فرانسوی در مصر در سال ۱۸۰۱ به دست بریتانیا افتاد. در آن زمان، ناپلئون به فرانسه بازگشته بود.
پس از شکست لشگر فرانسه، خبر شگفتی‌های فرهنگی مصر در سراسر اروپا پخش شد و موج جدیدی از علاقه به مصر در سطح جهانی به راه افتاد. این اشتهای سیری‌ناپذیر به آثار باستانی مصر به قرن‌ها کاوش و بهره‌برداری از فرهنگ گسترده منطقه منجر شده است. از زمان تهاجم ناپلئون، آثار باستانی بی‌شماری توسط جست‌وجوگران و بازرگانان از مصر خارج شده‌اند که بسیاری از آنها از طریق کانال‌های مخفی و مجرمانه قاچاق شده‌اند.
بسیاری از بزرگترین گنجینه‌های مصر از جمله سنگ روزتا و نیم‌تنه نفرتیتی، در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی دور از خانه قرار دارند. جامعه آثار باستانی مصر سال‌هاست که برای بازگرداندن هر چه بیشتر آثار باستانی تلاش می‌کند و در عین حال استراتژی‌های جدیدی را برای حفاظت از میراث فرهنگی خود در داخل مرزهای کشور توسعه می‌دهد.
مصر همچنین در سال‌های اخیر در نتیجه بی‌ثباتی‌های داخلی با افزایش غارت‌ها مواجه بوده است. «ائتلاف آثار باستانی» که یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در ایالات متحده است تخمین زده که پس از انقلاب ۲۰۱۱، حدود ۳ میلیارد دلار آثار به‌طور غیرقانونی از مصر خارج شده است. مؤسسه مصر، مرکز تحقیقاتی که ناپلئون در زمان تهاجم خود در قاهره تأسیس کرد، در سال ۲۰۱۱ در جریان ناآرامی‌های سیاسی سوخت. آلودگی و اثرات تغییرات آب و هوایی از جمله تهدیدهای دیگر برای بناهای تاریخی و آثار باستانی مصر به شمار می‌روند.
لشکرکشی ناکام ناپلئون باعث شعله‌ور شدن تقاضای مدرن برای آثار باستانی مصر شد که هنوز هم ادامه دارد. دیدگاه ریدلی اسکات از شلیک توپ ناپلئون به اهرام جیزه، فقط ادامه این انگیزه دیرینه برای انتخاب نمادهای مصری و عرضه آنها به مخاطبان جدید است. بسیاری از کارشناسان، نادرستی‌های موجود در فیلم «ناپلئون» را تقبیح کرده‌اند اما برخی دیگر فیلم «ناپلئون» را فرصتی برای درک تأثیرات ماندگار امپراتور فرانسوی در جهان می‌دانند.
دکتر بدنارسکی در این‌باره می‌گوید: «هر چیزی که می‌تواند علاقه مردم را درباره تاریخ مصر و تأثیرات استعمار در سراسر جهان برانگیزد، به نظر من فقط مثبت است.»
