گروسی روی لبه سانتریفیوژ
خبرنگار وال‌استریت ژورنال از طرح احتمالی ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت توسط کشورهای اروپایی خبر داد
هفت صبح، حسین فاطمی| رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگو با روزنامه سوئیسی «ژنو سولوشن» سخنانی قابل تأمل و در عین حال معنادار پیرامون رویکرد جمهوری اسلامی ایران در قبال همکاری‌های هسته‌ای مطرح کرد. وی در پاسخ به این پرسش که چرا ایران مجدداً بازرسی‌های بین‌المللی را پذیرفته است، اظهار داشت که «پس از جنگ 12روزه، ایران می‌توانست روابط خود با جامعه بین‌المللی را قطع کند، از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شود و همانند کره‌شمالی به کشوری طردشده بدل شود اما چنین نکرد.
من این تصمیم را قابل تقدیر می‌دانم و ضمن حفظ فضای دیپلماتیک، ارتباط منظم خود را با آقای عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، ادامه می‌دهم.» جمله کلیدی گروسی اینجاست که وی در ادامه با اشاره به محدودیت‌های ایجادشده برای دسترسی بازرسان آژانس، «تهدید» خود را در قالب یک «نگرانی» بازتولید کرد و مدعی شد که «این محدودیت‌های ایران دلایل امنیتی دارد که برای من قابل درک است اما اگر دیپلماسی در این روند ناکام بماند، نگران آن هستم که مجددا زور جایگزین گفت‌وگو شود.»
این اظهارات با واکنش صریح مقامات ایرانی مواجه شد. عباس عراقچی در پاسخ به سخنان مدیرکل آژانس بیان کرد: «مشخص نیست ایشان این سخنان را از سر نگرانی بیان کرده یا تهدید اما باید بدانند تکرار تجربه‌های شکست‌خورده گذشته نتیجه‌ای جز شکست دوباره در پی نخواهد داشت.» در همین زمینه، ابراهیم عزیزی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز در یادداشتی در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «عاملان توسل به زور در جنگ 12روزه امروز نگران دیپلماسی شده‌اند؟ اگر آقای گروسی و همکارانش بر اصول فنی و حرفه‌ای خود پایبند بودند، نه آن جنگ شکل می‌گرفت و نه اعتماد ملت‌ها آسیب می‌دید. کسانی که علم را با سیاست درآمیختند، صلاحیت موعظه درباره دیپلماسی را ندارند.»
در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (۲۶ تا ۳۰ آبان‌ماه)، که نخستین نشست پس از پایان رسمی برجام و اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ به شمار می‌رود، این مواضع گروسی می‌تواند زمینه‌ساز تشدید تنش‌های سیاسی و رسانه‌ای میان ایران و غرب شود. اظهارات اخیر دبیرکل آژانس، نه صرفا بر پایه ملاحظات فنی، بلکه در چارچوب فشارهای سیاسی کشورهای غربی و تروئیکای اروپایی قابل ارزیابی است؛ تلاشی برای حفظ نقش سیاسی آژانس و استفاده از فضای رسانه‌ای برای افزایش فشار بر تهران.
گروسی در بخش دیگری از اظهارات خود مدعی شد: «ایران حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار دارد و اگر غنی‌سازی با خلوص بالاتر ادامه یابد، مواد لازم برای ساخت ۱۰ سلاح هسته‌ای فراهم خواهد شد.» چنین ادعاهایی در حالی مطرح می‌شود که تهران بارها بر صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تأکید کرده و همکاری‌های فنی با آژانس را علی‌رغم فشارهای سیاسی، ادامه داده است.
آنچه از بین خطوط گفته‌های گروسی بیرون می‌آید
مواضع اخیر رافائل گروسی را می‌توان تلاشی آگاهانه برای بازسازی جایگاه سیاسی آژانس در پرونده هسته‌ای ایران دانست؛ جایگاهی که در سال‌های اخیر، به‌واسطه جانبداری آشکار از قدرت‌های غربی، به چالش کشیده شده است اما اگر به شکل مشخص بخواهیم دریابیم که در فاصله سه هفته تا نشست فصلی شورای حکام چه پیامی از بین خطوط گفته‌های گروسی بیرون می‌آید، باید به ادعای اخیر لارنس نورمن رجوع کرد.
خبرنگار باسابقه وال‌استریت ژورنال که معمولا تحولات مربوط به پرونده هسته‌ای ایران را با دقت دنبال می‌کند، این‌بار نیز در تازه‌ترین اظهارات خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) مدعی شد که «سه کشور اروپایی عضو برجام (E3)، یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا در صورت عدم همکاری تهران ممکن است پرونده ایران را تا ماه نوامبر به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند.»
نورمن تأکید کرد که «ایران می‌تواند وانمود کند که موضوع حل‌وفصل شده است اما چنین نیست. این کشورها بر اساس سازوکار موجود تا ۱۲ ماه فرصت دارند قطعنامه صادرشده در ماه ژوئن درباره عدم پایبندی ایران را پیگیری کنند.» اشاره او به همان قطعنامه‌ای است که درست یک روز پیش از حمله اسرائیل به ایران در شورای حکام تصویب شد؛ قطعنامه‌ای که از همان ابتدا به‌عنوان ابزار فشار سیاسی علیه تهران طراحی و مورد استفاده قرار گرفت.
بازنشر این تحلیل از سوی نورمن در حقیقت پاسخی بود به سخنان علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که اخیرا اعلام کرده بود «پیشنهادات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این پس در کمیته‌ای در دبیرخانه شورا بررسی خواهد شد و گزارش‌های آتی رافائل گروسی دیگر تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر تصمیمات تهران نخواهد داشت.» این موضع لاریجانی، در واقع پیامی روشن به آژانس و تروئیکای اروپایی بود مبنی بر اینکه ایران قصد ندارد اجازه دهد تصمیمات و فشارهای بیرونی مسیر سیاست هسته‌ای کشور را تعیین کند.
در مجموع، آنچه اکنون میان مواضع گروسی، نورمن و لاریجانی قابل مشاهده است، نوعی رودررویی آشکار سیاسی و دیپلماتیک میان تهران و غرب در آستانه نشست حساس نوامبر شورای حکام است؛ نشستى که نخستین جلسه رسمی پس از پایان دوره برجام و بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت خواهد بود و می‌تواند به صحنه‌ای تازه از جدال‌های پرتنش هسته‌ای میان ایران، آژانس و کشورهای غربی تبدیل شود.
در همین رابطه میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان داشت که «برای اولین بار در ۱۰ سال گذشته، جلسه شورای حکام آژانس در پرتو نظارت‌های قطعنامه ۲۲۳۱ نخواهد بود و گروسی در این نشست تنها یک گزارش پادمانی درباره ایران ارائه می‌کند.» ضمن آنکه، نمایندگان ایران، روسیه و چین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم طی نامه‌ای به رافائل گروسی با اشاره به پایان مدت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در ۲۶ مهرماه تاکید کردند که «با توجه به این خاتمه، مأموریت گزارش‌دهی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد راستی‌آزمایی و نظارت تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان یافته است.»
احمد بخشایش اردستانی: ادعای گروسی راجع به تهدید ایران یک بلوف سیاسی است
در تحلیل دقیق‌تر مواضع مدیرکل آژانس، احمد بخشایش اردستانی در گفت‌وگو با «هفت صبح» ابتدا به ساکن از واژه «بلوف سیاسی» استفاده کرده و باور دارد که «ادعای گروسی راجع به تهدید ایران یک بلوف سیاسی است تا تهران را وادار کند در مسیر مدنظر غرب حرکت کند.»
نماینده مجلس دوازدهم تأکید می‌کند که «رفتار گروسی را باید در چارچوبی فراتر از مسائل فنی و در بستر تحولات سیاسی اخیر تحلیل کرد». به گفته این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، «گروسی در آستانه نشست شورای حکام در آبان‌ماه، نقش ابزار فشار سیاسی غرب را بازی می‌کند؛ زیرا مکانیسم‌های رسمی همچون اسنپ‌بک عملا کارایی خود را از دست داده‌اند».
اردستانی تصریح می‌کند: «از زمانی که روسیه ریاست دوره‌ای شورای امنیت را در ماه جاری میلادی (اکتبر) بر‌عهده گرفته و همچنین با صدور بیانیه مشترک ایران، روسیه و چین، عملا فعال شدن اسنپ‌بک غیرممکن شده و اکنون غرب تمام ابزارهای باقیمانده خود را در آستانه نشست فصلی شورای حکام به کار گرفته است و یکی از همین ابزارها خود آقای گروسی است که با اظهاراتش تلاش دارد فضا را ملتهب نگه دارد.»
از منظر این مدرس دانشگاه، «گروسی در ظاهر سخن از همکاری و بازرسی می‌گوید اما در واقع زمینه‌سازی می‌کند تا غرب بتواند ایران را به پای میز مذاکره بکشاند و وانمود کند که گزینه نظامی نیز همچنان روی میز است». مفسر حوزه هسته‌ای می‌افزاید که «جنگ 12روزه نشان داد ایران امروز دیگر مانند خرداد ماه غافلگیر نخواهد شد.
چون تجربه آن جنگ، توان دفاعی و انسجام داخلی کشور به مرحله‌ای رسیده که اگر هم در معرض تهدید مجدد قرار بگیرد، می‌تواند ماه‌ها مقاومت کند.» با این حال اردستانی به «هفت صبح» می‌گوید «ایران هیچگاه خواهان جنگ نبوده و نیست، اما گروسی و غرب با زبان تهدید سخن می‌گویند تا از دل فشار سیاسی، امتیاز دیپلماتیک بگیرند.»
تحلیلگر حوزه سیاست خارجی، ادامه داد که «برای نخستین بار طی 10 سال گذشته، نشست شورای حکام در شرایطی برگزار می‌شود که برجام به پایان عمر خود رسیده است. همین مسئله موجب شده دو قرائت متضاد در فضای بین‌المللی شکل گیرد؛ از یک سو اروپا و آمریکا مدعی‌اند که هنوز می‌توان بر اساس برجام گزارش و فشار سیاسی ارائه کرد، اما ایران، چین و روسیه معتقدند برجام تمام شده و تنها پادمان و تعهدات ان‌پی‌تی مبنای همکاری است.» لذا به گفته اردستانی، «گروسی در چنین شرایطی ناچار است فقط گزارش پادمانی ارائه دهد و نه چیزی فراتر از آن».
این نماینده مجلس دوازدهم معتقد است که «رفتار دوگانه آژانس در قبال ایران، ریشه در بی‌اعتمادی متقابل دارد؛ وقتی اسرائیل و آمریکا به ایران حمله کردند، گروسی حتی یک جمله در محکومیت آن نگفت و مدعی بود که کار من سیاسی نیست. حالا طبیعی است که ایران هم طبق قانون مجلس، سطح همکاری خود را محدود و هرگونه دسترسی یا پرسش آژانس را در چارچوب مصوبات شورای عالی امنیت ملی بررسی کند. آژانس باید طبق فرمول ما حرکت کند، نه بر اساس فشار سیاسی غرب.»
اردستانی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با اشاره به انگیزه‌های شخصی گروسی اظهار می‌کند که «گروسی نیم‌نگاهی جدی به دبیرکلی سازمان ملل در سال ۲۰۲۶ به جای آنتونیو گوترش دارد و حمایت اروپا و آمریکا را برای این هدف جلب می‌کند. طبیعی است که در این مسیر، کاملا در راستای منافع آنها حرکت کند. ضمن آنکه ساختار آژانس از ابتدا ساخته و پرداخته غرب بود و مدیرکل آن (آژانس) نیز نمی‌تواند از این قاعده جدا باشد. وقتی منافع سیاسی در میان باشد، اصول فنی هم قربانی می‌شود.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در بخش پایانی سخنانش، نگاهی رو به آینده دارد و از دید وی، «اگر غربی‌ها پس از نشست فصلی نوامبر (آبان) دریابند که سیاست فشار و تهدید نتیجه‌ای ندارد، مسیر جدیدی از گفت‌وگو باز خواهد شد و در آن مقطع، ایران می‌تواند با اتکا به ثبات و اقتدار خود وارد یک مذاکره جامع شود؛ مذاکره‌ای که نه از موضع ضعف، بلکه از جایگاه توازن راهبردی شکل بگیرد. اما باید تعادل را در روابط بین‌الملل حفظ کنیم، نه وابسته مطلق به شرق باشیم و نه در دام غرب بیفتیم. کشورهایی که میان دو قطب جهانی تعامل هوشمندانه دارند، بیشترین سود را می‌برند و همین مسیر باید راهنمای سیاست خارجی ما باشد.»
