توافق ابراهیم چیست؟/ تاریخچه و اهداف

پیمان ابراهیم، توافقی چندجانبه است که در ۱۵ اوت ۲۰۲۰، در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، با میانجی‌گری ایالات متحده بین اسرائیل و دو کشور عربی امارات متحده عربی و بحرین به امضا رسید. این توافق بعدها با پیوستن سودان و مراکش تکمیل شد و تحولی تاریخی به بهای از بین رفتن حقوق فلسطینیان در روابط کشورهای عربی با اسرائیل رقم زد.

تاریخچه و اهداف پیمان ابراهیم

نام این پیمان به‌طور غیررسمی به حضرت ابراهیم (ع) اشاره دارد که در هر دو دین یهودیت و اسلام به‌عنوان پیامبر و پدر مشترک یهودیان و اعراب شناخته می‌شود. در واقع، هدف از این توافق، ایجاد صلح و عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی بوده است. پس از امضای این توافق، امارات متحده عربی و بحرین روابط دیپلماتیک و تبادل سفرای متقابل با اسرائیل را آغاز کردند.

یکی از اهداف اصلی پیمان ابراهیم، عادی‌سازی وضعیت اسرائیل در منطقه و افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی اسرائیل در کشورهای منطقه، به‌ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، بود. همچنین، این پیمان به‌منظور تقویت روابط امنیتی و اقتصادی میان کشورهای عربی و اسرائیل طراحی شد.

در سال ۲۰۲۰، خاورمیانه شاهد تحولی تاریخی در روابط بین کشورهای عربی و اسرائیل بود. این تحول، به‌ویژه با توجه به پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های سیاسی و مذهبی در این منطقه، به‌عنوان یک تغییر بزرگ در معادلات منطقه‌ای تلقی شد. این توافق‌ها به اسرائیل امکان دسترسی به بازارهای جدید در خلیج فارس را فراهم کرد و به امارات و بحرین این فرصت را داد که از فناوری‌های پیشرفته اسرائیلی بهره‌مند شوند.

خیانت توافق ابراهیم به آرمان فلسطین

تشکیلات خودگردان فلسطین این توافق را «خیانت به آرمان فلسطین» خواند و بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که این توافق‌ها موجب تضعیف موقعیت چانه‌زنی فلسطینی‌ها در مذاکرات صلح و رسیدن به راه‌حل‌های پایدار برای بحران فلسطین خواهد شد. این در حالی است که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که افکار عمومی عرب هنوز نسبت به این توافقات بی‌اعتماد است. بر اساس یک نظرسنجی در نوامبر ۲۰۲۲، حدود ۷۶ درصد از پاسخ‌دهندگان سعودی دیدگاه منفی نسبت به توافق ابراهیم داشتند.

دولت ترامپ با استفاده از اهرم‌های اقتصادی و سیاسی توانست کشورهای عربی را به سمت عادی‌سازی روابط با اسرائیل سوق دهد. یکی از این ابزارها، وعده حذف نام سودان از فهرست کشورهای حامی تروریسم بود که در ازای آن سودان به توافق ابراهیم پیوست.

توافق ابراهیم می‌تواند به‌عنوان مهم‌ترین تحول در روابط اعراب و اسرائیل بعد از توافق ۱۹۷۹ مصر شناخته شود. در جولای ۲۰۲۵، گزارشی از منابع آمریکایی منتشر شد که حاکی از تلاش دولت ترامپ برای گسترش پیمان ابراهیم و افزودن کشورهای دیگری مانند سوریه، لبنان و جمهوری آذربایجان به این توافق بود. این تغییرات می‌تواند به افزایش فشارها بر کشورهای عربی برای پیوستن به این روند منجر شود.

این توافق‌ها با انتقادات شدیدی از سوی فلسطینی‌ها مواجه بوده است. آنها معتقدند که این توافق‌ها به‌نوعی خیانت به آرمان فلسطین و تلاش‌های گذشته برای تحقق استقلال فلسطین هستند. در این راستا، منتقدان نیز این توافق‌ها را تهدیدی برای روند صلح در منطقه می‌دانند.

در حالی که توافق‌نامه‌های ابراهیم تا حد زیادی توافق‌هایی هستند که حول محور منافع‌اند و با خود دستاوردهای دارند که حصول آن‌ها سریع‌تر اتفاق می‌افتد. معاهده ابراهیم منافع بیشتری را برای رژیم صهیونیستی تأمین کرده است چرا که از سویی باعث ایجاد شتاب جدید و احیای توافقات عادی‌سازی شده است، و از سوی دیگر شکافی در میان جوامع عربی و اسلامی ایجاد کرد که هیچ‌یک از توافق‌های عادی‌سازی پیش از آن ایجاد نکرد. اکنون خطر بزرگ‌تر این توافق، ساختن یک کشور در میان کشورهای عربی منطقه، استقبال و تشویق عادی‌سازی روابط با آن و به حاشیه راندن کامل آرمان فلسطین، نه تنها در مفهوم مقاومت، حتی با تشکیلات خودگردان فلسطین و ساختن نسل‌های جدیدی است که از اشغال حمایت می‌کنند و آن را در سرزمین‌های فلسطین طبیعی می‌دانند.

پیش از اعلام توافق عادی‌سازی بین دو کشور، امارات متحده عربی اعلام کرد که با اسرائیل برای تعلیق الحاق مناطقی در کرانه باختری اشغالی به توافق رسیده است و امارات و بحرین در بیانیه‌های مختلف اعلام کردند که تصمیم برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی برای افزایش "شانس راه حل دو دولت" دنبال خواهد شد. اما آنچه در واقعیت جریان داشت، متفاوت با این ادعاها بود. اسرائیل به شهرک‌سازی ادامه داد و از هدف فلسطینی‌ها برای ایجاد یک کشور مستقل دورتر شد.

با گذشت بیش از سه سال از توافق عادی‌سازی بین امارات و رژیم اشغالگر قدس و امضای بسیاری از موافقت‌نامه‌های اقتصادی و امنیتی می‌توان گفت که توافق‌نامه صلح موسوم به توافق ابراهیم، خطرناک‌ترین توافق عادی‌سازی تاریخ به شمار می‌رود. زیرا هدف آن مستقیماً ادغام رژیم صهیونیستی در جوامع عربی و اسلامی و نادیده گرفتن مسئله فلسطین در ازای برخی منافع است. با وجود جهش ۵۱۱ درصدی تجارت بین رژیم و امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۱، عادی‌سازی با توجه به حملات مکرر رژیم صهیونیستی به فلسطینیان شاهد کاهش میزان استقبال مردم از آن است.

انتظار می‌رود طرف‌های توافق ابراهیم توسعه روابط، افزایش همکاری‌ها و رفع موانعی علاوه بر هماهنگی‌های امنیتی و اطلاعاتی در چندین پرونده ادامه دهند، اما پرونده‌های معلقی باقی خواهد ماند که در رأس آنها همکاری زیر چتر اتحاد منطقه‌ای و برخی معاملات تسلیحاتی است. اما در نهایت، امارات برای ادامه روند عادی‌سازی و برجسته کردن موفقیت حاصل از آن تلاش خواهد کرد، روندی که جنبه‌های مختلف آن با توجه به حاشیه راندن آرمان فلسطین بیشتر به نفع گسترش نفوذ رژیم در منطقه بوده است تا تأمین منافع امارات.

«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا با اعلام این‌که با «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی درباره ایران گفت‌و‌گو کرده است، طی اظهاراتی مضحک گفت که امیدوارم ایران نیز روزی یکی از طرف‌های توافق ابراهیم باشد.

وی با تأکید بر لزوم «همزیستی» اسرائیل با کشور‌های منطقه گفت: «اسرائیل از جای خود خارج نخواهد شد و طبیعتاً باید با دول منطقه همزیستی کند».یکی از اهداف طرح، فراهم‌کردن سازوکار‌هایی برای تضمین این همزیستی و امنیت جمعی است.

وی همچنین گفت که آمریکا امیدوار است تهران «شریک» این مسیر باشد و به همکاری منطقه‌ای برای تأمین صلح بپیوندد.

جمهوری اسلامی ایران از ابتدا حامی ظلومان در سراسر جهان به ویژه فلسطین بوده است و ادعای ترامپ در این باره اقدامی مضحک و خنده‌دار به نظر می‌رسد.