مناره؛ چراغ راهی برای صلح هسته‌ای در خاورمیانه
تحلیلی بر یادداشت مشترک محمدجواد ظریف و محسن بهاروند
هفت صبح| یادداشت مشترک محمدجواد ظریف و محسن بهاروند در روزنامه گاردین با معرفی طرح «مناره» (شبکه خاورمیانه برای تحقیقات و پیشرفت اتمی)، پیشنهادی جسورانه و آینده‌نگر برای بازتعریف گفتمان هسته‌ای در خاورمیانه ارائه می‌دهد. این طرح که ریشه در پیشنهاد تاریخی ایران در سال ۱۹۷۴ برای ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای دارد، نه‌تنها گامی به سوی خلع سلاح منطقه‌ای است، بلکه راهکاری عملی برای همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای در منطقه‌ای پرتنش ارائه می‌کند.
در شرایطی که خاورمیانه با تهدیدات فزاینده و رقابت‌های ژئوپولیتیکی مواجه است، «مناره» می‌تواند به عنوان فانوسی برای هدایت منطقه به سوی صلح، پایداری و پیشرفت عمل کند. این گزارش، ابعاد این طرح را با نگاهی حمایتی بررسی می‌کند.
ریشه‌های تاریخی و ضرورت کنونی
طرح مناره در بستری تاریخی ریشه دارد که از پیشنهاد اولیه ایران در سال ۱۹۷۴ برای منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای آغاز شد و در سال ۱۹۹۰ با افزودن ممنوعیت سلاح‌های کشتار جمعی گسترش یافت. با وجود حمایت گسترده جهانی، این ابتکار به دلیل مخالفت اسرائیل و ایالات متحده متوقف شد.
ظریف و بهاروند با اشاره به این سابقه، استدلال می‌کنند که وضعیت کنونی، با تشدید تنش‌ها و اقدام نظامی اخیر اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، ضرورت همکاری منطقه‌ای را بیش از پیش آشکار کرده است. مناره نه‌تنها پاسخی به این بن‌بست تاریخی است، بلکه تلاشی برای تغییر پارادایم از تهدید به فرصت است. این طرح با تأکید بر استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، می‌تواند منطقه را از چرخه بی‌اعتمادی و تقابل خارج کند.
ساختار و اهداف مناره
مناره به عنوان یک نهاد منطقه‌ای طراحی شده که همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز را میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تسهیل می‌کند. این شبکه با عضویت باز برای کشورهایی که تولید یا استقرار سلاح‌های هسته‌ای را رد کنند، بر شفافیت و نظارت متقابل تأکید دارد. اهداف آن شامل بهره‌مندی از فناوری هسته‌ای در زمینه‌های انرژی، پزشکی، کشاورزی و تحقیقات علمی است.
مناره با ایجاد زیرساخت‌هایی مانند تأسیسات غنی‌سازی مشترک و مدیریت پسماند، ضمن تضمین عدم انحراف مواد به مقاصد نظامی، امکان مشارکت متناسب با ظرفیت هر کشور را فراهم می‌کند. این ساختار، نه‌تنها به تقویت عدم اشاعه کمک می‌کند، بلکه به کشورهای منطقه اجازه می‌دهد تا از مزایای فناوری هسته‌ای برای توسعه پایدار بهره‌مند شوند.
تغییر گفتمان هسته‌ای منطقه
یکی از نقاط قوت مناره، تغییر چارچوب گفتمان هسته‌ای از تهدید به فرصت است. برای دهه‌ها، مسائل هسته‌ای در خاورمیانه صرفاً از منظر خطر و نظامی‌گری دیده شده‌اند. مناره با تمرکز بر کاربردهای صلح‌آمیز، مانند مقابله با بحران آب و هوا و امنیت غذایی، این دیدگاه را متحول می‌کند.
این طرح با حمایت از سرمایه‌گذاری‌های مشترک و اشتراک دانش، می‌تواند بی‌اعتمادی عمیق منطقه‌ای را کاهش دهد. حضور ناظران بین‌المللی از سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعتمادسازی را تقویت کرده و مناره را به الگویی برای همکاری جهانی تبدیل می‌کند. این تغییر گفتمان، خاورمیانه را از میدان رقابت تسلیحاتی به پیشتاز توسعه مسئولانه هدایت خواهد کرد.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
با وجود پتانسیل‌های مناره، چالش‌هایی مانند بی‌اعتمادی تاریخی، مخالفت احتمالی اسرائیل و پیچیدگی‌های ژئوپولیتیکی منطقه نمی‌توانند نادیده گرفته شوند. ظریف و بهاروند به درستی استدلال می‌کنند که انتظار برای خلع سلاح یکجانبه اسرائیل، راه به جایی نبرده است. مناره با دور زدن این بن‌بست، همکاری را به جای تقابل قرار می‌دهد.
برگزاری اجلاس منطقه‌ای تحت نظارت سازمان ملل می‌تواند گام اولیه برای عملیاتی کردن این طرح باشد. موفقیت مناره نیازمند تعهد جمعی کشورهای منطقه و حمایت قدرت‌های جهانی است. اگر این ابتکار به درستی اجرا شود، نه‌تنها خطر درگیری هسته‌ای را کاهش می‌دهد، بلکه الگویی برای همکاری در جهانی پرآشوب ارائه خواهد کرد. مناره با روشن کردن مسیر صلح و پیشرفت، می‌تواند آینده‌ای امن‌تر و پایدارتر برای خاورمیانه رقم بزند.
طرح مناره در دوران پیش از انقلاب پیشنهاد شد و همان زمان هم با مخالفت آمریکا و اسرائیل متوقف شد. مناره به عنوان یک نهاد منطقه‌ای طراحی شده که همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز را میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تسهیل می‌کند. این شبکه با عضویت باز برای کشورهایی که تولید یا استقرار سلاح‌های هسته‌ای را رد کنند، بر شفافیت و نظارت متقابل تأکید دارد.
