همسایه تُرک، برای تهدید ایران روی «گرگ‌های خاکستری» حساب می‌کند؟
خانی که در سوریه عوض شد و لحنی که در ترکیه
هفت صبح، محبوبه ولی| اگر دو انگشت میانی دست خود را روی شست سوار کنید و دو انگشت اشاره و آخر را رو به بالا بگیرید، فرمی شبیه سر یک گرگ را به دست خود داده‌اید که برای شما شکلی مناسب سایه‌بازی روی دیوار است؛ برای پان‌ترک‌های گروه خشن و مافیایی «گرگ‌های خاکستری» اما نشانه‌ای به معنای «سلام» است.
اواخر دهه 60 میلادی، حدود دو دهه پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آلپ ارسلان تورکش، سیاستمدار ملی‌گرای اهل ترکیه بنیان سازمانی فاشیستی و نژادپرستانه را گذاشت که در دهه‌های بعد دامنه گسترش خود را تا چین، سوریه، کشورهای جدا شده از شوروی و حتی اروپا هم کشاند.
سازمان او با نام «گرگ‌های خاکستری» ذیل ایدئولوژی ملی‌گرایی افراطی، دهه‌هاست با پرونده‌ای انباشته از ترور و کشتار به عنوان یکی از مخوف‌ترین سازمان‌های تروریستی دنیا شناخته می‌شود. یکی از نقاط عطف فعالیت گرگ‌های خاکستری اما آنجایی است که هاکان فیدان، وزیر امور خارجه فعلی ترکیه، در فاصله سال‌های 2010 تا 2023 ریاست سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه (MIT) را عهده‌دار شد. بسیاری معتقدند آنچه امروز در سوریه رخ داده، ماحصل مقدماتی است که فیدان طی سال‌های ریاستش بر میت چیده است.
فیدان از حلقه مشاوران نزدیک رجب طیب اردوغان است و آنچه گرگ‌های خاکستری و اردوغان را به هم متصل می‌کرد، اشتراک آنها در اهداف‌شان بود. آرزوی پان‌ترک‌های افراطی ترکیه ایجاد ترکستان بزرگ است و رویای اردوغان، احیای عثمانی بزرگ.
با همین اشتراکات هاکان فیدان که خود یک ترکیه‌ای کُردتبار است، بنیان ارتباطات پنهان شبکه پان‌ترک‌های افراطی با دولت ترکیه را تقویت کرد و طی سال‌ها گرگ‌های خاکستری به عنوان هم‌پیمان اردوغان در بسیاری از درگیری‌های داخلی ترکیه، علیه کُردها شرکت کرده و برنامه‌های توسعه‌طلبانه دولت اردوغان را نیز به سهم خود پیش بُرده‌اند.
خانی که در سوریه عوض شد و لحنی که در ترکیه
مرور این سوابق وزیر خارجه فعلی ترکیه از آن رو مورد توجه است که می‌تواند از تهدید تلویحی او نسبت به ایران رمزگشایی کند. پس از سقوط اسد در سوریه، هاکان فیدان، وزیر خارجه فعلی ترکیه در این چند ماه اخیر، دست‌کم دو نوبت وارد تنش لفظی بی‌سابقه با ایران شده است. یک بار آذرماه امسال پس از سقوط دولت اسد که در مصاحبه‌ای با الحدث عربستان، طی اظهاراتی تحریک‌کننده، ایران را متهم به سلطه‌گری در منطقه کرد و بار دیگر گفت‌وگوی اخیرش با شبکه الجزیره قطر که در آن گفته: «سیاست خارجی ایران بر پایه گروه‌های شبه‌نظامی «خطرناک» است.»
واکنش‌برانگیزترین بخش اظهارات او در مورد ایران اما آن جایی بود که گفته است: اگر شما با حمایت از یک گروه در کشوری به دنبال ایجاد ناراحتی در آن کشور باشید، کشور دیگری نیز با حمایت از گروه‌های داخل کشورتان شما را ناراحت می‌کند. قابلیت‌هایی که شما دارید دیگران هم دارند. بر همین اساس اگر می‌خواهید که به شیشه شما سنگ نزنند، به شیشه دیگران سنگ نزنید.
در پی این لفاظی‌ها، تنشی میان دو کشور ایجاد شد که دو طرف برای حل آن مقامات سفارتخانه‌های یکدیگر را فراخواندند. سیدعباس عراقچی و هاکان فیدان در حاشیه اجلاس فوق‌العاده وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در جده عربستان با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند و تعارفات مرسوم و رایزنی‌ها درباره مسائل منطقه بالاخص سوریه رد و بدل شد تا اوضاع چنان بنماید که گویی نه خانی آمده و نه خانی رفته است. واقعیت اما این است که خانی در دمشق عوض شده و به دنبال آن تحولاتی رخ داده که لحن ترکیه را در قبال ایران تغییر داده است.
کسی مزاحم پان‌ترکیسم اردوغانی نشود
تحلیلگران در رمزگشایی تهدیدهای فیدان و در پاسخ به این سوال که او از ایران چه می‌خواهد، تاکید می‌کنند که ترکیه از همکاری ایران با کُردها و علویان سوریه نگران است و لحن هشدارآمیز فیدان نیز ناشی از همین نگرانی است. هشدار او با این جمله که «اگر می‌خواهید به شیشه شما سنگ نزنند، به شیشه دیگران سنگ نزنید»، در واقع تهدید صریحی است بدین معنا که اگر از گروه‌های مخالف ترکیه حمایت کنید، ترکیه نیز از گروه‌هایی که منافع و آرامش تهران را بر‌هم بزنند، حمایت خواهد کرد.
در تحلیل این چرخش، شماری فیدان را نه صرفا یک سیاستمدار، بلکه مهره نظامی و امنیتی کارکشته‌ای معرفی می‌کنند که رویکردش نسبت به ایران متعادل و واقع‌گرایانه است. برخی دیگر اما معتقدند او درباره قدرت ایران در منطقه دچار خطای محاسباتی است و با هیچ سنگی نمی‌تواند شیشه همسایه شیعی خود را بشکند یا «گرگی» را از مرزهایش عبور دهد. اینکه کفه ترازو به سمت کدام یک از این دو دیدگاه سنگینی کند را زمان، وقایع جاری در سوریه و تحولات منطقه مشخص خواهد کرد؛ تا اینجای کار اما ترکیه یک جنگ در قره‌باغ و یک نزاع خونین در سوریه را بُرده است!
