عراقچی در کابل؛ آغاز فصل جدیدی در همکاری‌ها با افغانستان
سفر عباس عراقچی به کابل، گمانه‌زنی‌ها درباره روابط ایران و طالبان را دوباره مطرح کرده است. آیا فصل تازه‌ای در همکاری‌های تهران و کابل آغاز می‌شود؟
آیا طالبان می‌تواند چهره خود را از نو بازسازی کند؟
عباس عراقچی روز یکشنبه در حالی وارد کابل شد که مقامات ارشد ایرانی، از سال ۲۰۲۱ به این‌سو به افغانستان پا نگذاشته بودند. در واقع این نخستین سفر و زیر خارجه ایران به کشور همسایه پس از قدرت‌گیری مجدد طالبان در ارگ کابل است. عراقچی در این سفر با مقاماتی چون امیرخان متقی، سرپرست وزارت‌خارجه و ملامحمدحسن آخند، نخست‌وزیر طالبان دیدار کرد و البته مانند همیشه به یک رستوران در کابل رفت و آنجا عصرانه خورد.
-روابط ایران و افغانستان قدمتی تاریخی دارد. جالب است بدانید که ما با هیچ کشور دیگری به‌اندازه افغانستان مرز مشترک نداریم. در سال‌های اخیر دو کشور درگیر چالش‌های امنیتی و اقتصادی زیادی بوده‌اند. هم‌زمان با این چالش‌ها موضوع آب‌های مشترک تبدیل به مسئله‌ای تنش‌زا میان تهران و کابل شده است.
-طالبان امید دارد تا سفر یک‌روزه عراقچی برای این گروه که اداره افغانستان را به عهده گرفته‌اند خوش‌شانسی بیاورد. آنها هنوز از سوی اغلب کشورهای جهان به‌عنوان یک دولت شناخته نمی‌شوند. می‌توان گفت اندک مقامات ارشدی در جهان وجود دارند که در سه سال و نیم گذشته حاضر به سفر به کابل شده باشند. البته ایران و پاکستان به دلیل هم‌مرزی با افغانستان و روابط تاریخی، ارتباط گسترده‌تری را با طالبان شکل داده است و روس‌ها به‌تازگی گفته‌اند که قصد به‌رسمیت‌شناختن حکومت طالبان را دارند. به نظر می‌رسد که طالبان خود را روی دور شانس می‌بیند و انتظار دارد تا بالاخره در مسیر به رسمیت شناخته شدن حرکت کند.
-پرونده‌های میان ایران و افغانستان فراوان‌اند. از بعد امنیتی دو کشور بر سر موضوع مهاجران و حقابه هیرمند با یکدیگر مشکلاتی دارند. ایران توقع دارد تا افغانستان مانع از ورود پناهندگان به کشور شود. از سوی دیگر افغانستان هم مایل است ایران موضع نرم‌تری در مقابل پناه‌جویان داشته باشد. به‌هرحال وضعیت مرزی بین دو کشور به‌گونه‌ای است که مشکلات فراوانی را ایجاد کرده و تهران درصدد ساخت یک دیوار مرزی است تا از میزان مهاجران بکاهد. اما مسئله هیرمند و حقابه ایران هم جدی است. طالبان مانند حکومت جمهوری در افغانستان تمایلی به پرداخت حقابه ندارد. عدم همکاری کابل در زمینه حقابه استان سیستان و بلوچستان ایران را به‌ویژه در فصل تابستان با مشکلات زیست‌محیطی و کمبود آب روبه‌رو می‌کند. در سال‌های گذشته به نظر می‌رسید که طالب‌ها با نگاهی مانند نگاه دولت گذشته افغانستان به منافع افغانستان نگاه کرده و مانع از جاری‌شدن حقابه به سمت ایران می‌شوند. باوجود تمام چانه‌زنی‌ها این گروه تاکنون حاضر به همکاری با تهران بر سر موضوع حقابه نشده است.
-سفر ملا برادر درگذشته به تهران و دیدار او از بندر تجاری چابهار امیدواری‌ها را برای انتقال کالاهای تجاری تاجران افغانستانی از طریق بندر تجاری چابهار به افغانستان افزایش داد. از سوی دیگر اعداد و ارقام از گسترش حجم مبادلات تجاری میان افغانستان و ایران حرف می‌زنند. در سال گذشته میلادی میزان مبادلات تجاری؛ سه میلیارد و ۱۹۷ میلیون دلار بوده است که این عدد در مقایسه با سال ۲۰۲۳، رشد ۸۴ درصد داشته است. محصولاتی چون روغن‌های سبک و فرآورده‌های نفتی، شمش از آهن و فولاد، کامپاند پلی‌اتیلن، گاز طبیعی، تخم‌مرغ، اوره، سیمان، قوطی آلومینیومی، سیب‌زمینی، کفش، گوجه‌فرنگی، انواع کاشی و سرامیک، رب گوجه‌فرنگی، شیرخشک و تراکتورهای کشاورزی مهم‌ترین اقلام صادراتی به افغانستان محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد دولت چهاردهم مایل است تا روابط اقتصادی میان تهران و کابل را از این هم بیشتر کند.
-دولت چهاردهم تلاش می‌کند تا با تکمیل خط ریلی در شرق کشور و اتصال خط راه‌آهن خاف_ هرات به راه‌آهن مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛ زمینه دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد را فراهم کند که باعث خواهد شد تا تاجران افغانستانی بتوانند کالاهایشان را با استفاده از خط ریلی ایران به ترکیه و از آنجا به اروپا برسانند.
-ایران همواره تلاش کرده تا ابتکار عمل را در حوزه افغانستان به دست داشته باشد. از سال ۲۰۰۱ به این‌سو تهران همواره نقش مهمی در تحولات کشور همسایه ایفا کرده. از زمان روی کارآمدن طالبان؛ هرچند روابط دیپلماتیک به دلیل عدم شناسایی این گروه، گره‌های فراوانی داشت اما تهران ناامید نشد. حتی در شرایطی که طالبان با پاکستان به‌عنوان پدر معنوی خود روابط تیره‌ای پیدا کرد، تهران و کابل تلاش کردند تا تضادهایشان باعث اختلافات جدی میان دو کشور نشود. سفر عراقچی نشان داد که دولت چهاردهم در زمینه برقراری روابط مؤثر اقتصادی و امنیتی با کابل مصر است و علاقه‌ای به دامن‌زدن به اختلافات ندارد.