از آینده چه خبر آقای رحمتی؟| بررسی پیش‌بینی یک اقتصاددان که مطابق واقعیت پیش رفت
.یکی از مهمترین مقالات رحمتی بررسی اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران در رکود ۱۳۹۱-۱۳۹۲ بوده
هفت صبح| مرداد سال ۱۴۰۰ یعنی درست در روزهای پایان کار دولت روحانی گزارشی از سوی سازمان برنامه و بودجه منتشر شد که نه تنها همان موقع سر وصدای زیادی به راه انداخت بلکه حالا با گذشت سه سال دوباره مورد توجه قرار گرفته. آن زمان دلیل توجه به این گزارش پیش‌بینی باور ناپذیری بود که از قیمت دلار در سال‌های آینده ارائه می‌کرد و حالا دلیل توجه به آن درست از آب درآمدن همان پیش‌بینی‌ها است.
به بهانه همین موضوع اسم محمدحسین رحمتی که امضایش پای گزارش دیده می‌شد سر زبان‌ها افتاده. او آن روزها مدیرکل اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه بود و حالا معاون هماهنگی برنامه، بودجه و نظارت این سازمان است. حالا خیلی‌ها از آقای رحمتی می‌خواهند که باز هم درباره آینده پیش‌بینی کند.
گزارش جنجالی چه می‌گفت؟
همانطور که بالاتر خواندید آن بخش از گزارش که بیشتر مورد توجه قرار گرفت بخشی بود که با استفاده از مدل برنامه‌ریزی مالی (FP) پیش‌بینی قیمت دلار می‌پرداخت. این گزارش می‌گفت در صورت رفع تحریم‌ها، نرخ ارز (دلار) در سال ۱۴۰۰ به رقم ۱۷۷۰۰ تومان، در سال ۱۴۰۱ به رقم ۱۸۱۰۰، در سال ۱۴۰۲ به رقم ۲۰۹۰۰ و در نهایت در سال ۱۴۰۶ نرخ دلار به رقم ۵۵۴۴۰ تومان خواهد رسید. در مجموع در صورت رفع تحریم‌ها، رشد متوسط سالانه نرخ ارز در این بخش از گزارش، ۲۱ درصد برآورد شده بود.
خب می‌دانیم که در این سه سال تحریم‌ها نه تنها برداشته نشد بلکه تشدید هم شد پس طبیعتا این بخش از گزارش مجال محقق شدن یا حتی راستی آزمایی پیدا نکرد. بخش دیگر گزارش اما به شرایطی می‌پرداخت که تحریم ها برداشته نشوند. رقم‌هایی که در این بخش عنوان شده واکنش‌های زیادی ایجاد کرده بود. گزارش می‌گفت با ادامه روند فعلی در سال ۱۴۰۰ نرخ ارز به رقم ۲۵۰۰۰ تومان، در سال ۱۴۰۱ به رقم ۳۵۰۰۰ تومان، در سال ۱۴۰۲ به رقم ۴۶۰۰۰ تومان و در سال ۱۴۰۳ به نرخ ۷۰ هزار تومان در نهایت در سال ۱۴۰۶ نرخ دلار به رقم ... تومان (ترجیح می دهیم این رقم را ذکر نکنیم) خواهد رسید.گزارش می‌گفت در صورت تداوم تحریم‌ها، رشد متوسط سالانه نرخ ارز ۵۰ درصد خواهد بود.
این گزارش تا اینجای کار چنان دقیق و درست از آب درآمده که خوف درست بودن ادامه آن شدیدتر شده است.
سه سال پیش وقتی احتمال وقوع پیش بینی آقای رحمتی آن هم ظرف ۶ سال مطرح شد سازمان برنامه و بودجه که گزارش از سوی زیر مجموعه آن منتشر شده بود واکنش نشان داد و گفت که این یک مطالعه موردی و چیزی شبیه تحلیل شخصی بوده و نباید روی آن حساب کرد. بعد هم تاکید کرد که با سیاست‌هایی که دولت سیزدهم در پیش خواهد گرفت از جمله برنامه بودجه‌ای بدون کسری بودجه، رشد اقتصادی خوبی رقم خواهد خورد و همه چیز بهتر خواهد شد.
بعضی‌ها هم در شبکه‌های اجتماعی آن را آخرین زهر دولت روحانی به دولت ابراهیم رئیسی دانستند و گفتند که منتشر کننده‌های این گزارش داخلی، خواسته‌اند فضای اقتصادی را علیه دولت گل آلود کنند. عده دیگری آن را حربه‌ای برای تحت فشار قرار دادن دولت رئیسی برای مذاکره و رفتن به سمت توافق برای رفع تحریم‌ها اعلام کردند اما هرچه بود کمی بعد کمتر کسی جزئیات آن گزارش را یادش بود تا این روزها که دوباره کاربران شبکه‌های اجتماعی با مخاطب قرار دادن محمد حسین رحمتی که حالا به سازمان برنامه و بودجه برگشته می‌خواهند که دوباره از این دست گزارش‌ها منتشر کند.
در این بین کسانی هم هستند که می‌گویند اگر شرایط غیر عادی و جنگی در منطقه نبود این پیش‌بینی درست از آب در نمی‌آمد و با توجه به تلاشی که دولت پزشکیان برای رفع کسری بودجه از راهی غیر از چاپ پول در پیش گرفته بود و سیگنال‌هایی که درباره ثبات به بازار می‌داد دلار تا پایان سال از ۶۰ هزار تومان فراتر نمی‌رفت در مقابل کسانی هم هستند که می‌گویند در مدل درست برنامه‌ریزی و با پیش‌بینی عدم برداشته شدن تحریم‌ها تمام عوامل موثر بر نرخ ارز مانند همین ناآرامی‌ها لحاظ می‌شود و اصلا همین موضوع یک تحلیل دقیق را از تحلیل‌های غیر دقیق جدا می‌کند.
خلاصه در حال حاضر یک دعوای بزرگ به راه افتاده بین کسانی که می‌گویند درست از آب درآمدن این تحلیل و پیش‌بینی تا اندازه زیادی اتفاقی بوده و اقتصاد به هیچ وجه اینقدر قابل پیش‌بینی نیست و گروه دیگری که می‌گویند اقتصاد همین قدر قابل پیش‌بینی است و این علم هم مانند هر علم دیگری فاکتورهای قابل اتکا کم ندارد و دست کم می‌توان به شکل حدودی روی پیش‌بینی‌های آن حساب کرد.
آقای رحمتی کیست؟
به مناسبت همین ماجرا اسم محمدحسین رحمتی را زیاد می‌شنویم اگرچه وجود امضای او پای گزارش پیش گویانه سه سال پیش به معنی انجام شدن این گزارش توسط خودش نیست و در واقع اصل مطالعه توسط کارشناسان بخشی که او سرپرستش بوده یعنی معاونت اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه انجام شده، با این وجود او مورد توجه قرار گرفته و خیلی‌ها درباره سوابقش می‌پرسند.
محمدحسین رحمتی با مدرک دکترای اقتصاد عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف است. او قبل از ورود به سازمان برنامه و بودجه در دولت روحانی، معاون اقتصادی شورای رقابت بود. بعد از روی کار آمدن دولت رئیسی هم به معاونت توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالا رفت و حالا دوباره چند ماه است که با شروع دولت پزشکیان به سازمان برنامه و بودجه برگشته. رحمتی که فارغ‌التحصیل دکترای اقتصاد از دانشگاه آستین تگزاس است در حوزه‌های اقتصاد کلان، سازمان‌های صنعتی و پول و بانک مقالات متعددی در ژورنال‌های داخلی و خارجی منتشر کرده است و حالا انگار دارد همان راهی را می‌رود که مسعود نیلی به عنوان یک چهره آکادمیک در دولت‌های بعد از انقلاب طی کرد یعنی بسط نگاه علمی در مدیریت اقتصاد و اقتصاد کلان.
جالب اینکه موضوع تورم و ارائه راهکار خروج از وضعیت تورمی از جمله موضوعاتی است که رحمتی بارها در مقالاتش به آن پرداخته است. موضوعات روش گشتاورهای تعمیم یافته، انحصار، رگولاتوری و محصولات پتروشیمی هم از دیگر عناوینی هستند که او درخصوص آنها به ارائه مقالات علمی پرداخته است.یکی از مهمترین مقالات رحمتی بررسی اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران در رکود ۱۳۹۱-۱۳۹۲ بوده که در سال 1395 منتشر کرده است .
آخرین مقاله منتشر شده او در ژورنال اقتصاد کاربردی در سال 2023 با عنوان «پویایی اصلاحات تبعیض آمیز: چگونه قیمت گذاری اختیاری دستاوردهای بهره‌وری اصلاح یارانه انرژی در ایران را خنثی می‌کند؟» با همکاری حجتی نجف آبادی و سید علی مدنی‌زاده نوشته شده که در مجامع علمی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
روش برنامه‌ریزی مالی چیست؟
در توضیح گزارشی که سازمان برنامه و بودجه منتشر کرده بود آمده بود که این پیش‌بینی بر اساس روش برنامه‌ریزی مالی یا FP که مخفف Financial Planning است آماده شده است اما این روش چیست و چطور می‌تواند تحلیل دقیقی در مورد وضعیت اقتصادی ارائه دهد؟
در واقع برنامه‌ریزی مالی یک مفهوم بسیار کلان است و نه تنها یک متد خاص نیست بلکه خودش مجموعه زیادی از متد‌ها و روش‌ها را تشکیل می‌دهد. به طور کلی برای برنامه‌ریزی مالی کارشناسان اقتصاد خوانده تمام فاکتورهای موثر بر وضعیت اقتصادی یک کسب و کار، کشور یا حتی زندگی خانوادگی را در نظر می‌گیرند و با استفاده از روش‌هایی این فاکتورها را در نتیجه نهایی دخیل می‌کنند و نتیجه می‌گیرند یعنی کل ماجرا یک نرم افزار یا فرمول ساده مشخص نیست که هرکسی بتواند با استفاده از آن پیش‌بینی کند اما خیلی از کسب و کارها با کمک کارشناس‌ها به این برنامه‌ریزی دست می‌زنند تا هم دید درستی نسبت به آینده داشته باشند و هم بتوانند عوامل مختلف را کنترل کنند.
