خداحافظی آقا مجتبی از کلاس درس| دلایل عرفی تعطیلی کلاس
کلاس پرطرفدار حوزه که پس از سیزده سال تعطیل شد
هفت صبح| دیروز ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که خیلی‌ها درباره‌اش اظهارنظر کردند. در این ویدئو سیدمجتبی خامنه‌ای ۵۵ ساله، سیاسی‌ترین و شناخته شده‌ترین فرزند آیت‌الله خامنه‌ای را می‌بینیم که رو به دوربین خبر از تعطیلی کلاس‌های خارج فقه می‌دهد. او زمان مشخصی برای مدت زمان تعطیلی کلاس‌ها اعلام نمی‌کند. درباره دلایل آن هم شفاف حرف نمی‌زند اما انگار برای دوری از حاشیه‌ها و احتمالات مختلف تاکید می‌کند که: «تعطیلی این کلاس درس تصمیم شخصی است و به مسائل سیاسی ارتباطی ندارد. این موضوعی بین بنده و خداوند است.»
سید مجتبی خامنه‌ای در ادامه تاکید می‌کند که این تصمیم را قبل از اعلام عمومی فقط با دو نفر مطرح کرده که یکی از آنها «از دوستان مباحثه» و دیگری هم «یکی دیگر از دوستان» بوده است. مجتبی خامنه‌ای در ادامه این صحبت‌ها که با ادبیاتی مخصوص حوزوی آن‌‌را بیان می‌کند، می‌گوید: «ممکن است این مطلب همیشگی باشد و ممکن است که موقت باشد. فعلا بر بنده این مطلب مجهول است.» منظور مجتبی خامنه‌ای این است که مشخص نیست تعطیلی این کلاس درس او دائمی است یا پس از مدتی از سر گرفته خواهد شد اما از آنجا که کلاس‌های خارج فقه حداقل یک ساله هستند بنابراین می‌توان گفت که این کلاس فعلا دست کم به مدت یک سال تعطیل شده باشد.
خارج فقه چیست؟
قبل از اینکه موضوع داغ شده یعنی تعطیلی کلاس درس سید مجتبی خامنه‌ای را ادامه بدهیم بیایید کمی درباره ساختار حوزه علمیه بگوییم. درس خواندن در حوزه‌های علمیه به سبک جدید یعنی نظاماتی که بعد از انقلاب در ایران مرسوم شده، سه دوره مختلف دارد. اولین دوره مقدماتی یا همان سطح یک است که قاعدتا ۶ سال طول می‌کشد. دوره دوم، دوره عالی است که به سطح دو و سه هم شناخته می‌شود و قاعدتا طلاب آن را در ۴ سال تمام می‌کنند.
بعد از این دوره درس «خارج» شروع می‌شود که همان «خارج فقه و اصول» و این هم دست کم ۴ سال زمان می‌برد اما عده بسیار کمی آن را چهار ساله تمام می‌کنند و حتی عرف حوزه هم این است که طلاب سال‌های بیشتری را در این دوره بگذرانند و بعضا تا ده سال یا بیشتر هم در این دوره بمانند. کسانی که این دوره را تمام می‌کنند اگر بتوانند چهار مرتبه و در مجموع ۸ امتحان کتبی و شفاهی را که به سبک حوزه برگزار می‌شود پشت سر بگذارند و رساله‌شان را هم بنویسند و به تایید علمای تعیین شده برسانند می‌توان گفت که سطح چهار را تمام کرده‌اند.
دلیل نام‌گذاری این دوره هم این است که در آن طلاب دیگر کتاب خاصی را نمی‌خوانند بلکه موضوع محور تحصیل می‌کنند و اساتید هم با بازکردن یک موضوع به چندین مرجع مختلف ارجاع می‌دهند اما نکته مهم این است که خیلی از شرکت کننده‌ها در دوره‌های خارج فقه لزوما تمام مراتب گفته شده را طی نکرده‌اند یعنی حضور آزاد در این کلاس‌ها بسیار مرسوم است چرا که اساتید این دوره همگی از چهره‌های شناخته شده حوزه هستند.
حالا برویم سراغ کلاس درس سید مجتبی خامنه‌ای که از حدود ۱۳ سال پیش شروع شده بود، بعد از کرونا به صورت آنلاین هم برگزار می‌شد و همین موضوع تعداد مخاطبان آن را بالا برده بود تا جایی که این اواخر ۷۰۰ نفر در این کلاس شرکت می‌کردند و اصلا یکی از دلایل تعطیل شدن کلاس‌ها هم همین موضوع حدس زده می‌شود.
دلایل عرفی تعطیلی کلاس
یکی از شاگردان این کلاس به هفت صبح می‌گوید: «اساسا علمای حوزه به دو دلیل کلاس درس را تعطیل می‌کنند؛ یکی دلایل سیاسی و اعتراضی و دیگری دلایل سیر و سلوک شخصی. یعنی از نظر عرفی این دو دلیل دیده شده است. قبل از انقلاب که سابقه داشته کلاس‌ها دسته جمعی تعطیل می‌شدند اما بعد از انقلاب هم بودند علمایی که کلاس را، مخصوصا کلاس خارج فقه را که سطح بسیار بالاتری دارد و استادش هم جایگاه علمی خیلی بالاتری دارد در واکنش به یک ماجرای سیاسی تعطیل کرده باشند. این موضوع مختص به حوزه قم هم نیست و حوزه نجف هم سابقه چنین کاری را دارد؛ چه به صورت دسته جمعی چه به صورت انفرادی اما در مورد آقا مجتبی موضوع متفاوت به نظر می‌رسد و ماجرا احتمالا همان دلیل دوم یعنی سیر و سلوک است.
این هم دلیل دیگری است که گاهی برخی علما کلاس خارج فقه را تعطیل می‌کنند که بیشتر به امورات معنوی بپردازند. این اتفاق معمولا وقتی می‌افتد که تعداد متقاضیان شرکت در کلاس خارج فقه زیاد شود. انصافا هم در سال‌های اخیر تعداد متقاضیان خیلی بالا رفته بود. قبلا اینطور نبود. یک عده خاصی درخواست حضور می‌کردند، پذیرفته می‌شدند و کلاس‌ها را شرکت می‌کردند اما اخیرا به نظر می‌رسید که ماجرا از دست خارج شده است. از طرفی رد کردن تقاضای حضور در کلاس می‌توانست تبعاتی داشته باشد و از طرفی حضور این تعداد افراد مختلف هم حاشیه‌هایی داشت.»
یک منبع آگاه دیگر هم در گفت‌و‌گو با هفت صبح این احتمال را قوی‌تر می‌داند و می‌گوید: «ما هم نمی‌توانیم ادعا کنیم که از پشت پرده خبر داریم یا حرفی که می‌زنیم قطعی است اما در مواردی پیش می‌آید که وقتی شاگردان کلاس خارج فقه یک استاد زیاد می‌شوند مخصوصا اگر آن استاد سن و سال زیادی هم نداشته باشد، او در حرکتی احترام آمیز نسبت به سایر علما کلاس را تعطیل می‌کند تا به نظر نرسد که او از تعداد زیاد شاگردان خوشحال است و از این طریق به دنبال نام و شهرت و... است.
در واقع این یک کار و عرف فروتنانه و معنوی است برای جلوگیری از مطرح شدن بیش از حد نام یک استاد و اظهار ادب او در محضر بزرگان. در مورد آقا مجتبی خامنه‌ای هم به نظر می‌رسد که چنین اتفاقی افتاده. بعضی دوستان می‌گویند که اخیرا در شبکه‌های اجتماعی اشاره‌هایی به شرکت در دروس خارج فقه ایشان شده و بعضی از چهره‌های فضای مجازی ادعا کرده‌اند که شاگرد ایشان بوده‌اند و در کلاس ایشان شرکت کرده‌اند.
بعد از آن هم چندباری به این کلاس‌ها اشاره شده، ضمن اینکه همزمان تعداد شرکت کننده‌ها در کلاس خارج فقه ایشان بالا رفته. تحلیل خود من این است که ایشان با تعطیل کردن کلاس‌ها یا دست کم محدود کردن آن به یک جمع کوچک از شاگران قدیمی خواسته‌اند که هم جلوی سوءاستفاده را بگیرند هم حاشیه‌های کمتری پیرامون خودشان ایجاد کنند. به هر ترتیب ایشان تشخیص داده‌اند که این موضوع فعلا به صلاح است.»
اینطور که به نظر می‌رسد اشاره او به توئیت‌هایی است مانند آنچه مدتی پیش یکی از چهره‌های معمم و خیلی فعال و پرحاشیه توئیتر فارسی به نام شیخ فرهاد فتحی نوشته بود. او به تصویری از پسر دیگر آیت‌الله خامنه‌ای یعنی مصطفی اشاره کرده و نوشته بود: «آقامصطفی پسر ارشد رهبری؛ قطعا اون بغلی هم نمیدونه ایشون کی هستند. ما سال‌ها درس آقا مجتبی می‌رفتیم و خواستم درس ایشان هم شرکت کنم ولی متوجه شدم تمایل ندارند شاگردانش زیاد شود و با چندنفری مشغول تدریس هستند. در یک گفت‌وگویی که با آقا مجتبی داشتم، از روحیات اخلاقی ایشان مثال می‌زدند.»
عده‌ای در جواب او نوشته بودند که دارد از حضور در کلاس‌های درس سید مجتبی خامنه‌ای برای خودش اعتبار درست می‌کند و عده دیگری هم پرسیده بودند که دلیل تاکید چندباره او به حضور در کلاس‌های خارج فقه پسر رهبری چیست؟
