عجیب‌ترین جمعه روزگار ما | درباره کنش سیاسی مردم ایران در انتخابات
پانزده نکته از دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری‌که همه تصوراتمان از محیط سیاسی ایران را به هم ریخت
هفت صبح| یک انتخابات شگفت‌انگیز! این چیزی است که می‌توانیم درباره کنش سیاسی مردم ایران در انتخابات روز جمعه ۸ تیر ۱۴۰۳ بگوییم. انتخاباتی که در دور اول تمام نشد و جمعه این هفته دور دوم رقابت با حضور آقایان مسعود پزشکیان و سعید جلیلی برگزار خواهد شد و به این ترتیب نهمین رئیس‌جمهور ایران انتخاب خواهد شد.
اینجا ۱۴ نکته درباره انتخابات روز جمعه را با هم مرور می‌کنیم. نکته‌هایی که شاید در این ۲۴ ساعت و در میانه هیاهوی سیاسی رای‌دهندگان و تحریم‌کنندگان و طرفداران جبهه اصلاحات و اصولگرایان کمتر به آن توجه شده باشد.
یک: مشارکت در انتخابات ۳۹.۹۲ درصد بوده است. کمترین میزان در همه انتخابات‌های برگزار شده در کشور تاکنون و طبیعتا در انتخابات‌های ریاست جمهوری. همان طور که پیش‌تر گفتیم میانگین شرکت در انتخابات ریاست جمهوری در کشور تاکنون ۶۵ درصد بوده و آمار جدید ۲۵ درصد کمتر از این میانگین است.
دو: آقای پزشکیان با ۱۰ میلیون و ۴۱۵ هزار و ۹۹۱ رای، ۴۲.۴۵ درصد از کل آرای اخذ شده و ۱۶.۹۴ درصد آرای کل افراد صاحب حق رای را به دست آورده است. به این ترتیب او حدود یک میلیون و ۸۵۰ هزار رای با پیروزی در دور اول فاصله داشته است.
سه: آقای سعید جلیلی دوم شده است با ۹ میلیون و ۴۷۳ هزار و ۲۹۸ رای. فاصله او با نفر اول ۹۴۲ هزار و ۶۹۳ رای است. جلیلی ۳۸.۶۱ درصد از آرای کسانی که رای دادند و ۱۵.۴۱ درصد از کل واجدان شرایط کشور را به دست آورده است.
چهار: رای جلیلی نسبت به انتخابات ۱۳۹۲ رشد داشته است. حدود ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از نظر تعداد رای و ۲۷.۲۶ درصد از نظر میزان آرا نسبت به آرای ماخوذه.تاکنون یک بار در کشور انتخابات به دور دوم کشیده شده است. در سال ۱۳۸۴. در آن سال مشارکت در دور دوم ۳.۱ درصد کمتر از دور اول شد.
حالا می‌توانیم ۴ فرضیه داشته باشیم:
* تکرار شرایط سال ۸۴: در این صورت تعداد افرادی که رای می‌دهند یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر کمتر خواهد شد و رقم مشارکت به ۲۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر می‌رسد. اگر میزان آرای باطله مثل دیروز حدود یک میلیون رای باشد، فرد پیروز باید حدود ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار رای بیاورد که در این صورت پزشکیان با فرض ابقای سبد رای در این هفته، با پیروزی ۵۰۰ هزار رای فاصله خواهد داشت.
* مشارکت مساوی: در این صورت با فرض یک میلیون رای باطله نفر پیروز باشد حدود ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار رای بیاورد و پزشکیان با پیروزی یک میلیون و ۲۰۰ هزار رای فاصله دارد.
* افزایش ۵ درصدی مشارکت: اگر مشارکت ۵ درصد افزایش پیدا کند، حدود ۲۷.۵ میلیون نفر رای خواهند داد و فرد پیروز باید حدود ۱۴ میلیون رای داشته باشد. در این صورت پزشکیان برای پیروزی نیاز به ۳.۵ میلیون رای دارد.
* افزایش ۱۰ درصدی مشارکت: با افزایش ۱۰ درصدی مشارکت حدود ۳۱ میلیون نفر رای خواهند داد و فرد پیروز باید ۱۶ میلیون رای داشته باشد. در این صورت فاصله نفر اول فعلی یعنی پزشکیان ۵.۵ میلیون رای تا پیروزی خواهد بود.
پنج: و اما بازندگان. محمدباقر قالیباف بازنده بزرگ انتخابات بود. او ۳ میلیون و ۳۸۳ هزار و ۳۴۰ رای آورد. یعنی ۱۳.۷۸ درصد از کل آرای اخذ شده و پنج و نیم درصد از رای کل واجدان شرایط.
شش: شکست بزرگ‌تر قالیباف این بود که او کمتر از دو انتخابات گذشته رای آورد. رای قالیباف در انتخابات ۱۳۸۴، ۴ میلیون و ۹۵ هزار رای بود یعنی تقریبا ۷۰۰ هزار رای بیش از انتخابات پیش. او در آن انتخابات رای ۱۳.۹۳ درصد از آرای ماخوذه و ۸.۷۵ درصد از واجدان شرایط را به دست آورد. قالیباف هم‌چنین در سال ۱۳۹۲، ۶ میلیون و ۷۷ هزار و ۲۹۲ رای آورد معادل ۱۶.۵۵ درصد از کل آرای ماخوذه و ۱۲.۰۳ درصد از کل واجدان شرایط. بنابراین او یک افت چشمگیر را هم تجربه کرد و به این ترتیب چهارمین تلاشش برای ریاست جمهوری هم به پایان رسید. (در سال ۱۳۹۶ هم کاندیدا بود ولی انصراف داد).
هفت: آرای باطله در این انتخابات به وضوح کمتر از انتخابات سال ۱۴۰۰ شده بود. در آن انتخابات سه میلیون و ۷۴۰ هزار نفر رای باطله دادند که معادل ۱۳ درصد از کل آرا بود ولی دیروز یک میلیون و ۵۶ هزار و ۱۵۹ نفر رای باطله دادند یعنی ۴.۳ درصد از آرا باطله بود.
هشت: آرای آقای پورمحمدی ۲۰۶ هزار و ۳۹۷ رای بود که معادل ۰.۸ درصد از کل آرای ماخوذه و ۳۳ صدم درصد کل واجدان شرایط بود. با این حال همانطور که توسط برخی از ناظران سیاسی هم گفته شد، پورمحمدی از فرصت این انتخابات برای یک ریبرندینگ سیاسی استفاده کرد که ممکن است بعدا به کار او و تشکل سیاسی متبوعش یعنی جامعه روحانیت مبارز هم بیاید.
9 : اما ببینیم که چرا مشارکت در کشور کم شد. سوال مهمی که دیروز بسیاری به دنبال آن بودند. برای اینکه پاسخ این سوال را بدهیم باید وضعیت مشارکت در استان‌ها را با هم و البته با آمار مشارکت آنان در انتخابات سال ۱۴۰۰ مقایسه کنیم.
* در چهار استان کاهش میزان مشارکت بیش از ۴۰ درصد بوده است: هرمزگان، خوزستان، گیلان و سیستان و بلوچستان. دو استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان طبق شاخص پایش فقر در کشور در سال ۱۴۰۰ جزو محروم‌ترین استان‌های کشور هستند. خوزستان البته در آن پایش رتبه ۱۹ را دارد و چندان محروم نیست ولی از نظر شهودی و غیر آماری این استان را هم می‌توان جزو استان‌های شاخص در حوزه محرومیت دانست. پس محرومیت اقتصادی می‌تواند یک دلیل باشد.
* در ۱۰ استان اولی که بیشترین میزان کاهش مشارکت را داشتند، چهار استان وجود دارد که نام آن‌ها را در حوادث سال ۱۴۰۱ زیاد شنیدیم: سیستان و بلوچستان، کردستان، مازندران و کرمانشاه.
* هم‌چنین در این ۱۰ استان، چهار استان وجود دارد که محل زندگی اقلیت اهل تسنن ایرانی هستند. حوادث مهر سال ۱۴۰۱ ممکن است این گروه را رنجانده و همین موضوع باعث کاهش مشارکت آنان شده است.
10: خبر خوب برای سیستم و البته کمپین آقای پزشکیان این است که میزان کاهش مشارکت در انتخابات در کلانشهرهای کشور کم بوده است. مشارکت در استان تهران ۳۲.۲۶ درصد بیشتر شده است. مشارکت در شهر تهران نسبت به انتخابات مجلس در ۱۴۰۲ سه برابر شده است. قم به عنوان یک کلانشهر ۷.۱۴ درصد افزایش مشارکت را داشته و در اصفهان، آذربایجان شرقی (تبریز)، خراسان رضوی (مشهد)، البرز (کرج) و مرکزی (اراک)، کاهش مشارکت کمتر از ۲۰ درصد بوده است. توجه کنید که به طور میانگین مشارکت در استان‌های کشور ۲۱.۲۵ درصد کمتر از انتخابات ۱۴۰۰ بوده است.
11: انتخابات سه پیام جدی داشته است. اول برای نظام سیاسی. این سومین انتخابات متوالی است که مشارکت شهروندان در انتخابات کم می‌شود. با توجه به تاکید جدی که نظام روی این مسئله دارد، این موضوع و دلایل آن باید مورد بررسی قرار بگیرد. خصوصا کاهش مشارکت در استان‌های محروم باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
12: پیام دوم برای اصولگرایان است. شما در این کشور تنها نیستید. حتی در فرض مشارکت ۴۰ درصدی، حدود ۱۰ میلیون نفر در این کشور هستند که ایده‌های شما برای سیاست خارجی، اقتصاد و فرهنگ را نمی‌پسندند. حتی اگر روز جمعه دولت در اختیار این عده قرار بگیرد، باز هم این گروه مراکز متعددی را در کشور در دست دارند و باید این گروه را در معادلات خود مورد محاسبه قرار بدهند.
13: پیام سوم برای اصلاح‌طلبان است. شما هم در این کشور تنها نیستید. با وجود همه تبلیغات علیه دو کاندیدای اصولگرا، آن‌ها سرجمع حدود ۱۳ میلیون رای آوردند. در عین حال پیام دیگر برای اصلاح‌طلبان این است که حتی با وجود آوردن تقریبا تمام ظرفیتشان به میدان، امکان افزایش چشمگیر مشارکت مثل ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ را ندارند.
14: و البته یک نکته عجیب، شکست تقریبا تمام مراکز نظرسنجی در این انتخابات بود. آن‌ها گاه میزان مشارکت را تا ۱۴ درصد بیش از مقداری که به وقوع پیوست پیش‌بینی کردند. این یعنی تقریبا ۲۵ درصد خطا. این دیگر نظرسنجی نیست. به قول ظریفی که دیروز نوشته بود، یک گمانه‌زنی است! چرا این طور شده است؟ مشخص نیست.
دکتر جوادی یگانه که یکی از تخصص‌هایش نظرسنجی و پیمایش است دیروز نوشته بود که دلیل آن است که ارتباط این مراکز با بخشی از جامعه ایران که دچار گسست شده کاملا قطع شده است. یعنی این بخش در این نظرسنجی‌ها دیده نمی‌شود. البته ایسپا، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران زیر نظر جهاد دانشگاهی به این موضوع اشاره کرده بود که تقریبا نیمی از افرادی که از آنان نظرخواهی شده، اصلا جواب پرسشگران ایسپا را هم نداده‌اند. این همان بخشی است که در معادلات این مراکز نیامده بود.
15: خلاصه که این انتخابات تصورات زیادی را به هم ریخت. گزاره‌هایی که تا پیش از این به صحت آن مطمئن بودیم زیر سوال رفت. اینکه در مشارکت زیر پنجاه درصدی برنده قطعا اصولگرایان خواهند بود، اینکه گروه رادیکال اصولگرا کمتر از محمدباقر قالیباف رای دارد چون او سابقه اجرایی داشته است، اینکه مشارکت در نقاط محروم بیش از نقاط ثروتمندنشین است و البته اینکه کاهش مشارکت در انتخابات ۱۴۰۰ تقصیر روحانی بود و کارآمدی دولت رئیسی و مخصوصا تقدیر دوستدارانش از او، در مراسم‌های انبوه تشییع پیکرش نشان می‌دهد که حالا دیگر یک آشتی صورت گرفته است. نه عزیزان. جامعه، خصوصا جامعه ایرانی پیچیده‌تر از این حرف‌هاست!
