خرده روایت‌های شهر شلوغ | ۱+۱۰ نکته از ۱+۱۳ انتخابات ریاست جمهوری
نکته‌هایی درباره همه رقابت‌های ۴۵ سال اخیر بر سر صندلی رئیس جمهور
هفت صبح| فردا قرار است که چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری به شکلی زودهنگام، ۴۰ روز بعد از سقوط بالگرد حامل رئیس‌جمهور فقید سید ابراهیم رئیسی و همراهانش در آذربایجان برگزار شود.
مرسوم است که ما در چنین روزی که تبلیغات انتخاباتی هم ممنوع است مروری داشته باشیم بر همه انتخابات‌های گذشته و این بار تلاش کردیم به شکلی متفاوت این کار را کنیم. کل اطلاعات آماری لازم برای سیزده دوره انتخابات و البته یک دور دوم که در سال ۱۳۸۴ برگزار شده را در یک جدول آورده‌ایم و سپس در یازده نکته، مهم‌ترین اطلاعات آن را با هم مرور کردیم.
نکته‌هایی از عدد انتخابات و روسای جمهور و زمان برگزاری انتخابات تا نسبت آرای باطله به مجموع کل آرای ماخوذه. به این ترتیب شما خواهید توانست تصویری کلی از این انتخابات‌ها داشته باشید و البته مروری کنید بر خاطرات خود از این رویدادها که می‌توان آن را مهم‌ترین رخداد سیاسی در کشور دانست.
یک: چندمین انتخابات؟ چندمین رئیس جمهور؟
انتخابات روز جمعه چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ایران برای انتخاب نهمین رئیس جمهور ایران است. تاکنون پنج رئیس جمهور یعنی آیت‌الله خامنه‌ای و آقایان هاشمی، خاتمی و احمدی‌نژاد و روحانی دوره ریاست جمهوری دو دوره‌ای داشتند. سه رئیس جمهور هم به دلیل عزل (بنی صدر)، شهادت در اثر انفجار (رجایی) و شهادت در اثر سقوط هلی کوپتر (رئیسی) دوره ریاست جمهوری خود را تمام نکردند.
دو:چه زمانی؟
نخستین انتخابات ریاست جمهوری ایران در بهمن ماه برگزار شد. در ماه آذر رفراندوم قانون اساسی برگزار شده بود و بعد از آن باید رئیس جمهور انتخاب می‌شد تا وزارت کشور او بتواند انتخابات مجلس را تعیین کند. عزل بنی صدر در خرداد، انتخابات را به میانه تابستان تغییر داد و شهادت شهید رجایی آن را به مهرماه کشاند. فوت امام و آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای هم باعث شد که انتخابات در دور اول هاشمی رفسنجانی به میانه تابستان و پس از آن به اواخر بهار کشیده شود. حالا احتمالا دور بعدی انتخابات ریاست جمهوری در فروردین یا اوایل اردیبهشت ۱۴۰۷ برگزار خواهد شد تا رئیس جمهور در ابتدای تابستان کار خود را آغاز کند.
سه: تعداد ثبت نام
تعدد ثبت‌نام کنندگان همیشه یکی از نقدها به فرآیند برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بوده است. روابط عمومی وزارت کشور در سال ۱۳۸۴ با یک فرصت‌طلبی مناسب فیلم مستندی از افرادی که به وزارت کشور می‌آمدند تا در انتخابات ثبت نام کنند تهیه کرد که هنوز هم بریده‌‌هایی از آن در فضای مجازی دست به دست می‌شود. مسئله این بود که شورای نگهبان تا سال ۱۴۰۰ حاضر نمی‌شد شرایط ثبت نام را محدود کند چون می‌گفت تفسیرش از قانون اساسی این است که هر کس که فکر کند شرایط مشخص شده را دارد می‌تواند ثبت نام کند ولی در این سال تفسیر خود را تغییر داد و در اقدامی عجیب که هنوز هم در مبنای حقوقی آن حرف و حدیث وجود دارد شرایطی مثل شرط سنی را برای ریاست جمهوری تعیین کرد و به این ترتیب تعداد ثبت نام‌ها از ۱۶۳۶ نفر در انتخابات ۱۳۹۶ به ۵۹۲ نفر در انتخابات ۱۴۰۰ و ۸۰ نفر در انتخابات اخیر رسید.
چهار: ردصلاحیت
در دور اول آنچنان ردصلاحیتی در کار نبود چون شورای نگهبان هنوز تشکیل نشده بود ولی مثلا مسعود رجوی رهبر سازمان (تروریستی) مجاهدین خلق (منافقین) پس از پیام امام خمینی مبنی بر صلاحیت نداشتن کسانی که به «به قانون اساسی رأی مثبت نداده‌اند»، از انتخابات کناره‌گیری کرد. هم‌چنین جلال‌الدین فارسی کاندید مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی به دلیل انتشار خبر مربوط به ایرانی‌الاصل نبودن (پدر وی از مهاجران افغان - شهر هرات - به ایران بودند) از رقابت‌های انتخاباتی کناره گرفت.
در دور سوم ردصلاحیت ابراهیم یزدی، وزیر خارجه دولت موقت و در دور چهارم ردصلاحیت مهندس بازرگان، اولین نخست وزیر انقلاب به چشم آمد. تقریبا می‌شود گفت که تا سال ۱۳۸۴ مسئله ردصلاحیت بیشتر در مورد اعضای نهضت آزادی و جبهه ملی و نیروهای ملی مذهبی مثل این دو چهره و نیز افرادی مثل احمد صدر حاج سیدجوادی یا عزت‌الله سحابی دیده شد.
تا اینکه در انتخابات سال ۱۳۸۴ کاندیدای اصلی جبهه اصلاحات یعنی دکتر مصطفی معین ردصلاحیت شد و بعد از حکم حکومتی رهبر انقلاب به همراه محسن مهرعلیزاده وارد رقابت انتخاباتی شد.
ردصلاحیت‌ها در سال ۱۳۹۲ وارد مرحله جدیدی شد چون اکبر هاشمی رفسنجانی که رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام بود تایید نشد. هم‌چنین اسفندیار رحیم مشایی که دست راست رئیس جمهور وقت بود و البته دو نفر از کاندیداهای امروز یعنی علیرضا زاکانی و مسعود پزشکیان.
در سال ۱۳۹۶، تیغ ردصلاحیت به محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور سابق رسید. علیرضا زاکانی در این دوره هم ردصلاحیت شد. در انتخابات ۱۴۰۰ شاخص‌ترین ردصلاحیت‌شدگان علی لاریجانی و اسحاق جهانگیری بودند. احمدی‌نژاد هم برای بار دوم ردصلاحیت شد و هر سه در کنار افرادی چون مهرداد بذرپاش یا عبدالناصر همتی در فهرست ردصلاحیت‌شدگان انتخابات اخیر هم بودند.
پنج: واجدان شرایط
اگر می‌خواهید روند پیر شدن جامعه ایران را بهتر درک کنید آمار واجدان شرایط یا افراد بالای سن قانونی شاخص جالبی است. در سال ۱۳۵۸ از حدود ۳۵ میلیون جمعیت ایران، ۲۱ میلیون یعنی ۶۰ درصد واجد شرایط رای دادن بودند. حالا از حدود ۸۹ میلیون جمعیت، ۶۸ درصد می‌توانند رای بدهند یعنی حدود ۶۱ میلیون نفر. این یعنی آنکه در ابتدای انقلاب ۴۰ درصد از جامعه ایران زیر سن قانونی و کودک یا نوجوان بودند ولی حالا فقط ۳۲ درصد. آن هم با وجود اینکه جمعیت تقریبا ۲ و نیم برابر شده است!
یک نکته هم اینکه طبق آمار رسمی تعداد واجدان شرایط در انتخابات ۱۳۸۸، ۵۰۰ هزار نفر کمتر از انتخابات ۱۳۸۴ بوده است. دلیل این ماجرا واجدان شرایط رای دادن است. در انتخابات ریاست جمهوری اول افراد ۱۶ سال تمام به بعد می‌توانستند رای بدهند، این میزان از ریاست جمهوری دوم تا نهم به ۱۵ سال تمام تغییر کرد و در انتخابات ریاست جمهوری دهم به ۱۸ سال رسید.
شش: مشارکت
از نظر تعداد شرکت‌کنندگان تاکنون در پنج انتخابات سال ۱۳۶۴، ۱۳۸۰، ۱۳۹۲ و ۱۴۰۰ میزان شرکت‌کنندگان در انتخابات با وجود افزایش واجدان شرایط، نسبت به انتخابات قبل از آن کمتر بوده است. هم‌چنین در دور دوم انتخابات سال ۱۳۸۴ که با فاصله یک هفته نسبت به دور اول برگزار شد تقریبا 1/5 میلیون نفر در انتخابات کمتر شرکت کردند.
حداقل مشارکت در انتخابات ۱۴۰۰ با ۴۸ درصد رقم خورده و حداکثر آن طبق آمارها در سال ۱۳۸۸ با 84/6درصد. میانگین مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری در ایران در حال حاضر با محاسبه دو دور انتخابات سال ۱۳۸۴، ۶۵ درصد است.
هفت: رای نامزد پیروز
بیشترین میزان تعداد رای نامزد پیروز طبق آمارها مربوط به محمود احمدی‌نژاد با 24/5 میلیون رای در انتخابات ۱۳۸۸ است و پس از آن حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۲ با 23/6 میلیون رای و سید محمد خاتمی در انتخابات ۱۳۸۰ با 21/6میلیون رای.
بیشترین نسبت تعداد رای نسبت به افراد مشارکت کننده در انتخابات متعلق است به آیت‌الله خامنه‌ای در انتخابات ۱۳۶۰ که 2/95درصد آرا را به دست آورد و پس از آن اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۸ که 94/5 درصد آرا را به دست آورد و
پس از او هم شهید رجایی در سال ۱۳۶۰ که 87/5درصد آرا را به دست آورد. کمترین نسبت تعداد رای نسبت به افراد مشارکت کننده در انتخابات متعلق است به حسن روحانی در هر دو انتخابات ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ که به ترتیب 50/4درصد و 57/1درصد آرا را به دست آورد و رتبه سوم متعلق است به محمود احمدی‌نژاد که 61/6 درصد آرای مشارکت‌کنندگان در دور دوم انتخابات ۱۳۸۴ را به دست آورد.
از سال ۱۳۸۰ تاکنون هیچ کس نتوانسته رکورد ۶۵ درصد آرای مشارکت کنندگان را به خود اختصاص دهد.
بیشترین تعداد رای نسبت به افراد واجد شرایط متعلق است به آیت‌الله خامنه‌ای در انتخابات سال ۱۳۶۰، بعد از آن شهید رجایی در انتخابات همان سال و در نهایت خاتمی در انتخابات ۱۳۷۶. نسبت آرای این افراد به واجدان شرایط به ترتیب برابر است با 70/7، 56/4 و54/9درصد.
کمترین تعداد رای نسبت به افراد واجد شرایط را ابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۰ با کسب کمی بیش از ۳۰ درصد واجدان شرایط به دست آورد و پس از او هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۲ با 31/8درصد آرا و احمدی‌نژاد با 36/8درصد آرا در انتخابات ۱۳۸۴ قرار دارند. از سال ۱۳۶۰ تاکنون، هیچ کس نتوانسته بیش از ۵۵ درصد از آرای واجدان شرایط را از آن خود کند.
هشت: آرای باطله
بیشترین درصد آرای باطله از میزان کل مشارکت برمی‌گردد به سال ۱۴۰۰ که ۱۳ درصد از کل آرای ماخوذه باطله بودند. پس از آن انتخابات دور اول سال ۱۳۸۴ با 4/17 درصد از آرای ماخوذه و انتخابات منتهی به پیروزی شهید رجایی در سال ۱۳۶۰ با 3/79درصد از آرای ماخوذه قرار دارند. کمترین میزان آرای باطله در انتخابات سال ۱۳۷۶ ثبت شده که به یک درصد هم نرسیده است. آرای باطله در ۹ انتخابات از ۱۴ انتخابات برگزار شده (با لحاظ دور دوم ۸۴ و ۱۳ دوره اصلی) دست کم بالاتر از تعداد رای دست کم یک نامزد انتخابات ایستاده و در اتفاقی عجیب در انتخابات سال ۱۳۶۰ آرای باطله بعد از نامزد پیروز که آیت‌الله خامنه‌ای بوده، دوم شده است.
9 : رکوردداران نامزدی
اگر انصراف‌های قبل از انتخابات و بعد از تایید صلاحیت را هم در نظر بگیریم محمدباقر قالیباف با چهار نامزدی در سال‌های ۱۳۸۴، ۱۳۹۲، ۱۳۹۶ و ۱۴۰۳ و محسن رضایی با نامزدی در انتخابات‌های ۱۳۸۴، ۱۳۸۸، ۱۳۹۲ و ۱۴۰۰ در صدر قرار دارند.
هاشمی رفسنجانی با نامزدی در انتخابات‌های ۱۳۷۲، ۱۳۷۶ و ۱۳۸۴، و سعید جلیلی با نامزدی در انتخابات‌های ۱۳۹۲، ۱۳۹۶ و ۱۴۰۳ در جایگاه دوم قرار دارند.
پس از آن‌ها و به جز روسای جمهور یعنی آیت‌الله خامنه‌ای، خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی که هر کدام دو دوره در انتخابات شرکت کردند؛ مرحوم عباس شیبانی، مرحوم پرورش، مرحوم عسگراولادی، مرحوم غفوری فرد، مرحوم زواره‌ای، مرحوم رئیسی، احمد توکلی، محمود کاشانی، مهدی کروبی، عبدالله جاسبی، محسن مهرعلیزاده، مصطفی هاشمی طبا، علیرضا زاکانی و امیرحسین قاضی زاده هاشمی هم دو دوره در انتخابات شرکت کردند. حدود ۲۵ نفر دیگر هم هستند که فقط یک دوره در انتخابات شرکت کردند.
10: نامزدهای پیروز
جوان‌ترین نامزد پیروز در انتخابات آیت‌الله علی خامنه‌ای در انتخابات سال ۱۳۶۰ بود که ۴۲ سال سن داشت. او هم‌چنین در انتخابات سال ۱۳۶۴ هم ۴۶ سال سن داشت. بنی صدر هم در انتخابات اول که پیروز شد ۴۶ سال سن داشت. مسن‌ترین فرد در هنگام پیروزی در انتخابات هم حسن روحانی در دور اول و دوم با ۶۵ و ۶۹ سال بود و پس از او اکبر هاشمی رفسنجانی در دور دوم با ۵۹ سال سن.
روسای جمهور ایران به ترتیب اهل همدان، قزوین، مشهد، بهرمان از توابع کرمان، اردکان از توابع یزد، آرادان از توابع سمنان، سرخه از توابع سمنان و مشهد بودند.
از ابتدای انقلاب تا سال ۱۳۷۶ روسای جمهور ایران نام یا کنیه حضرت علی را داشتند: ابوالحسن، محمد علی، سید علی و علی اکبر. چهار نفر از آن‌ها سید بودند: بنی صدر، آیت‌الله خامنه‌ای، خاتمی و رئیسی.
پنج نفر روحانی بودند: آیت‌الله خامنه‌ای، هاشمی، خاتمی، روحانی و رئیسی. از این جمع خاتمی کارشناسی ارشد علوم تربیتی در دانشگاه دارد و روحانی و رئیسی دکترای حقوق. بنی صدر و روحانی در میان روسای جمهور ایران در خارج از کشور تحصیل کردند. چهار نفر هم مدرک دکترا دارند: بنی صدر، احمدی‌نژاد، روحانی و رئیسی.
همه روسای جمهور ایران تاکنون در زمان پیروزی در رقابت‌های انتخاباتی متاهل بودند و نام همسرانشان عبارت است از: عذرا حسینی، عاتقه صدیقی، منصوره خجسته باقرزاده، عفت مرعشی، زهره صادقی، اعظم‌السادات فراحی، صاحبه عربی، جمیله علم‌الهدی.
آن‌ها به ترتیب در این سن با همسرانشان ازدواج کردند: (عدد دوم سن همسر هنگام ازدواج است): بنی صدر (۲۸-۱۸)، رجایی (۲۹-۱۹)، آیت‌الله خامنه‌ای (۲۵-۱۷)، هاشمی (۲۴-۲۳)، خاتمی (۳۱-۲۴)، احمدی‌نژاد (۲۴-۲۲)، روحانی (۲۰-۱۴)، رئیسی (۲۳-۱۸).
تعداد فرزندان روسای جمهور ایران به این شرح است: رئیسی دو فرزند، بنی صدر و شهید رجایی و احمدی‌نژاد و خاتمی سه فرزند، هاشمی رفسنجانی و روحانی ۵ فرزند و آیت‌الله خامنه‌ای ۶ فرزند.
11:نامزدهای بازنده
رقابت‌های انتخاباتی در ایران تا سال ۱۳۸۴ نزدیک نبوده و نامزد پیروز، با اختلاف چشمگیری انتخابات را برده است. برای نخستین بار انتخابات در سال ۱۳۸۴ رقابتی می‌شود وقتی در دور اول فاصله نامزد اول و دوم ۵۰۰ هزار نفر و نامزد دوم و سوم ۷۰۰ هزار نفر است.
در دور دوم آن رقابت‌ها هم نامزد شکست خورده یعنی هاشمی رفسنجانی به اندازه ۶۰ درصد آرای نامزد پیروز را کسب می‌کند. همین رویداد در انتخابات جنجالی سال ۱۳۸۸ هم می‌افتد و میرحسین موسوی به اندازه حدود ۵۵ درصد از آرای نامزد پیروز را کسب می‌کند.
در انتخابات ۱۳۹۲ باز هم فاصله بین نامزد اول و دوم زیاد می‌شود هر چند که روحانی با کمی بیش از ۵۰ درصد آرا در دور اول انتخابات را می‌برد ولی در سال ۱۳۹۶ رقیب او یعنی رئیسی ۶۶ درصد از آرای روحانی را کسب می‌کند. رقابت انتخاباتی در سال ۱۴۰۰ اما به شیوه‌ای یک طرفه و غیرحساس پیش می‌رود و به نظر می‌رسد در این دور از رقابت‌ها باز هم به حساسیت کشیده شده و ممکن است برای بار دوم به دور دوم هم کشیده شود.
