انتخابات در کریدورهای داخلی

هفت صبح| ‌از پاییز سال 1401 که محدودیت‌های جدی بر روی اینترنت بین‌المللی اعمال شد، کسب‌وکار پیام‌رسان‌های داخلی هم رونق گرفت. اگرچه این رونق بر اثر اجبار و محدودیت بود، اما به درازا کشیده‌شدن آن برای بیش از ۱۵ ماه، موجب شده که تا حدودی ساختار طبیعی شبکه‌های اجتماعی در آنها به وجود بیاید. ساختار طبیعی به این معنی است که در شبکه‌های اجتماعی، با هرمی از کاربران مواجه هستیم.

هرمی که در قاعده آن تعداد بسیار زیادی مخاطب-کاربر قرار دارد و هر چه به سمت بالا برویم، تولید‌کنندگان حرفه‌ای محتوا و ستاره‌های پلتفرم را می‌توانیم ببینیم. این ساختار، متناسب با نحوه بازاریابی پلتفرم، ویژگی‌های فنی آن و گروه‌های مرجع حاضر در پلتفرم می‌تواند ویژگی‌های خاصی را برای خود به وجود بیاورد. برای مثال در «ایتا»، محتواهای مرتبط با موضوعات مذهبی و انقلاب بیشتر مورد توجه است. «روبیکا»، وجه سرگرمی بیشتری برای کاربرانش دارد و در «بله» موضوعات اداری و اقتصادی از اقبال بیشتری برخوردار است. 

بر اساس داده‌های رسمی منتشر شده از سوی مقامات وزارت اطلاعات و مرکز ملی فضای مجازی، تعداد کاربران روزانه پلتفرم‌های داخلی، اکنون به حدود ۳۵ میلیون نفر رسیده است. در این میان، روبیکا بیشترین تعداد کاربر را دارد و ایتا و بله در رتبه‌های بعدی هستند. این وضعیت موجب شده که فعالیت در این پلتفرم‌ها برای کمپین‌های انتخاباتی نامزدهای ریاست‌جمهوری چهاردهم نیز دارای اهمیت ویژه‌ای باشد. تا جایی که بعضاً می‌توان تولید محتوا به‌منظور انتشار در یک پلتفرم خاص را هم دید که این اتفاق باتوجه‌به علائق کاربران آن پلتفرم انجام می‌شود. برای روشن‌شدن موضوع ابتدا نگاهی به تعداد اعضای کانال‌ها و صفحات نامزدها در پلتفرم‌های مختلف داشته باشیم.

کانال سعید جلیلی در ایتا با ۲۶۷ هزار عضو، پرمخاطب‌ترین کانال نامزدهاست. بعد از آن، صفحه اینستاگرام مسعود پزشکیان با ۲۳۲ هزار عضو، کانال سعید جلیلی در روبیکا با ۲۳۰ هزار عضو، کانال مسعود پزشکیان در روبیکا با ۲۲۲ هزار عضو و کانال محمدباقر قالیباف در روبیکا با ۱۳۰ هزار عضو در رتبه‌های بعدی قرار دارند. سهم اندک تلگرام، روبینو و بله نیز نکته قابل‌توجهی در این نمودار است. اگرچه بررسی جریان تولید و انتشار محتوا در پلتفرم‌های مختلف همچنان نشان‌دهنده این واقعیت است که تلگرام، مرجعیت رسانه‌ای دارد و بسیاری از محتواها از آنجا به سایر سکوها سرازیر می‌شود، اما به لحاظ تعداد کاربران و مخاطبان، شرایط کمی متفاوت است. 

اگر به‌صورت خاص بر روی سکوهای داخلی تمرکز کنیم، به داده‌های جذابی می‌رسیم. از میان نامزدهای این دوره، قالیباف، جلیلی و قاضی‌زاده هاشمی پیش از رقابت‌های انتخاباتی جاری، در روبیکا و ایتا کانال‌های خود را ایجاد کرده بودند. اما سه نامزد دیگر بعد از ثبت‌نام و تأیید صلاحیت به این پلتفرم‌ها پیوسته‌اند. وضعیت تعداد اعضای کانال‌های نامزدها در روبیکا و ایتا در نمودار زیر قابل‌مشاهده است. 

نکته قابل‌توجه آن است که کانال‌های مسعود پزشکیان در وضعیتی به این میزان دنبال‌کننده رسیده‌اند که کمتر از دو هفته از تشکیل آنها می‌گذرد. در این میان باید تبلیغات نامزدها در پلتفرم‌ها و همچنین امکاناتی که هر پیام‌رسان برای معرفی نامزدها در اختیار ایشان قرار داده است را نیز باید لحاظ کرد. با بررسی دقیق‌تر این کانال‌ها و محتوای منتشرشده در آنها نیز به حقایق جالبی دست پیدا می‌کنیم.

پربازدیدترین پست منتشر شده در کانال‌های رسمی نامزدها در زمان نوشته شدن این یادداشت، فیلم ورود سعید جلیلی به جمع حامیان خود در میدان نقش‌جهان اصفهان بود. این پست ۵۸۳ هزار بازدید داشته. تصویربرداری هوایی از جمعیت هواداران جلیلی نیز ۴۴۳ هزار بار دیده شده. رتبه سوم جدول بازدید، مربوط به فیلم نشستن پزشکیان روی سن برای گرفتن عکس در جمع حامیان شیرازی اوست که ۴۱۹ هزار بار دیده شده.

نمودار زیر، مجموع بازدید 10پست آخری که حداقل دوازده ساعت از انتشارشان گذشته است را نشان می‌دهد.  

اگرچه سعید جلیلی با دو میلیون و چهارصد و سی و نه هزار بازدید در ایتا اول است؛ اما مجموعه بازدید محتوای منتشر شده در کانال مسعود پزشکیان در ایتا و روبیکا به چهار میلیون و ششصد و نود هزار می‌رسد که نزدیک به چهل درصد بیشتر از مجموع بازدید پست‌های منتشرشده در کانال سعید جلیلی در ایتا و روبیکا است.

اما به گمان من مهم‌ترین نکته‌ای که می‌توان از میان داده‌های آشکار پلتفرم‌ها به آن دست‌یافت، نرخ تعامل مخاطبان هر نامزد با کانال آنهاست. نرخ تعامل به معنای آن است که هر پیام به چه میزان توسط افراد دیده می‌شود. برای کانال‌های معمول، این نرخ حدود دو دهم است. یعنی از هر ده نفر مخاطبی که عضو کانال شده‌اند، دو نفر مطلب را می‌بینند. هر چه نرخ تعامل افزایش پیدا کند، به معنای رو به رشد بودن کانال و توزیع محتوا در کانال‌ها و گروه‌هایی است که به‌صورت مویرگی در پلتفرم‌ها گسترده شده‌اند.

در واقع این عدد نشان‌دهنده آن است که پست منتشر شده در کانال، چقدر به سایر بخش‌های شبکه سرایت پیدا کرده که این را می‌توان شاخصی از میزان اقبال به محتوا -نامزد- در نظر گرفت. نرخ تعامل کاربران در پلتفرم‌های روبیکا و ایتا برای همه نامزدها، بالاتر از عدد متوسط 0/2 است. این البته باتوجه‌به اهمیت موضوع انتخابات و همچنین پروموت شدن این کانال توسط سکوها طبیعی به نظر می‌رسد. پایین‌ترین نرخ تعامل مربوط به کانال مصطفی پورمحمدی و محمدباقر قالیباف در روبیکا است. متوسط نرخ تعامل برای کانال‌های نامزدها در روبیکا 0/57 و در ایتا 1/32است.

اما در صدر جدول نرخ تعامل، کانال ایتای مسعود پزشکیان حضور دارد. عدد 2/36نرخ تعامل پزشکیان نشان می‌دهد که محتوای این کانال نزدیک به دوازده برابر حالت عادی و هشتاد درصد بیشتر از متوسط نرخ تعامل کلی نامزدها در ایتا دیده می‌شود. این در وضعیتی است که تصور اولیه حاکی از اقبال بیشتر مخاطبان ایتا به نامزدهایی مانند سعید جلیلی باشد. اما اعداد حاکی از آن است که حتی علیرضا زاکانی و مصطفی پورمحمدی در ایتا بیش از جلیلی موردتوجه قرار می‌گیرند.

ارزیابی دقیق‌تر از وضعیت نامزدها در پلتفرم‌های داخلی، نیازمند دسترسی به اطلاعات بیشتری است که عموماً در دسترس عموم قرار ندارد؛ اما بر اساس همین داده‌های آشکار نیز می‌توان پیشتازی پزشکیان در جلب توجه کاربران پلتفرم‌های داخلی را به‌وضوح دید. اگر در انتخابات مجلس گذشته، برنده انتخابات را کنشگران اصلی ایتا رقم زدند، این بار به نظر می‌رسد که ماجرا به نحو دیگری در جریان است.