مرزی میان فصل‌ها؛ چند قدم آن‌طرف‌تر، دنیایی دیگر
پژوهش تازه با داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد چرخه‌های فصلی حتی در مناطق نزدیک هم ناهماهنگ‌اند.
به گزارشهفت صبحما همیشه به یک نظم مشخص برای فصل‌ها عادت کرده‌ایم، بهار، تابستان، پاییز و زمستان. اما یک پژوهش جدید که در مجله معتبر Nature منتشر شده، نشان می‌دهد که این تصور بسیار ساده‌انگارانه است. دانشمندان با استفاده از ماهواره‌ها، نگاهی دقیق و بی‌سابقه به چرخه‌های رشد گیاهان در سراسر کره زمین انداخته‌اند و به نتایج شگفت‌انگیزی رسیده‌اند، ظاهرا تقویم طبیعت در همه جا یکسان عمل نمی‌کند. گاهی دو منطقه که بسیار به هم نزدیک هستند، چرخه‌های فصلی کاملاً متفاوتی دارند. این ناهماهنگی فصلی می‌تواند پیامدهای بزرگی برای محیط زیست، تکامل گونه‌ها و حتی اقتصاد داشته باشد.
چطور فصل‌ها را از فضا تماشا می‌کنیم؟
فصل‌ها ریتم زندگی روی زمین را تعیین می‌کنند. گیاهان و جانوران فعالیت‌های سالانه خود مانند رشد، تولیدمثل یا مهاجرت را با تغییرات فصلی هماهنگ می‌کنند. مطالعه این زمان‌بندی در طبیعت را «تقویم‌شناسی طبیعت» می‌نامند.
امروزه دانشمندان به جای مشاهده مستقیم، از تصاویر ماهواره‌ای چند دهه اخیر استفاده می‌کنند تا ببینند پوشش گیاهی زمین در طول سال چگونه تغییر می‌کند. اما روش‌های قدیمی یک مشکل بزرگ داشتند، آن‌ها فقط در مناطقی مثل اروپا یا آمریکای شمالی که زمستان‌های سرد و مشخص دارند خوب کار می‌کردند. در مناطق استوایی یا بیابانی که تغییرات فصلی نامحسوس است، این روش‌ها گیج می‌شدند و تصویر دقیقی ارائه نمی‌دادند.
کشف الگوهای شگفت‌انگیز: «نقاط داغ» ناهماهنگی
پژوهشگران با یک روش تحلیلی جدید، ۲۰ سال تصاویر ماهواره‌ای را بررسی کردند و نقشه‌ای بسیار دقیق‌تر از تقویم طبیعت در جهان ساختند. آن‌ها در این نقشه، مناطق ویژه‌ای را کشف کردند که «نقاط داغ ناهماهنگی فصلی» نامیدند؛ یعنی مناطقی که در آن‌ها، تقویم طبیعت حتی در فاصله‌های کم، کاملاً متفاوت است. دو نمونه از این نقاط داغ عبارتند از:
- مناطق با آب و هوای مدیترانه‌ای: مناطقی مانند کالیفرنیا، شیلی، آفریقای جنوبی و سواحل مدیترانه، الگوی رشد جالبی دارند. در این مناطق، جنگل‌ها حدود دو ماه دیرتر از دشت‌های اطراف به اوج سرسبزی خود می‌رسند. این تفاوت باعث ایجاد یک ناهماهنگی بزرگ در تقویم طبیعت این مناطق با سرزمین‌های خشک همسایه‌شان می‌شود.
- کوه‌های استوایی: کوه‌ها می‌توانند جریان هوا و الگوی بارش را در مقیاس محلی تغییر دهند. به همین دلیل در مناطق کوهستانی استوایی، ممکن است طبیعت در یک دامنه کوه، تقویم کاملاً متفاوتی با دامنه دیگر داشته باشد.
چرا این ناهماهنگی فصل‌ها اینقدر مهم است؟
شاید این سوال پیش بیاید که این تفاوت در زمان‌بندی چه اهمیتی دارد؟ پاسخ این سوال در «تنوع زیستی» نهفته است. دانشمندان متوجه شدند که این «نقاط داغ ناهماهنگی فصلی» با مناطقی که بیشترین تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری را دارند، همپوشانی دارند. دلیل این ارتباط می‌تواند این باشد که وقتی در مناطق نزدیک به هم، فصل رشد گیاهان متفاوت باشد، منابع غذایی (مثل گل‌ها و میوه‌ها) در زمان‌های مختلفی در دسترس قرار می‌گیرند و حیوانات چرخه تولیدمثل خود را با زمان فراوانی غذا تنظیم می‌کنند؛ در نتیجه، دو گروه از یک گونه جانوری که در نزدیکی هم زندگی می‌کنند اما تقویم غذایی متفاوتی دارند، در زمان‌های مختلفی جفت‌گیری خواهند کرد و با هم تماسی نخواهند داشت. این جدایی در طول هزاران سال باعث می‌شود که این دو گروه از نظر ژنتیکی از هم دور شوند و در نهایت به دو گونه کاملاً متفاوت تبدیل شوند. به عبارت ساده‌تر، این مناطق با فصل‌های ناهماهنگ، مانند کارخانه‌های تولید گونه‌های جدید عمل می‌کنند و تنوع زیستی را به شدت افزایش می‌دهند.
این ایده فقط یک تئوری نیست. نقشه جدید دانشمندان توانست الگوی پیچیده برداشت قهوه در کلمبیا را به خوبی پیش‌بینی کند. در این کشور، دو مزرعه قهوه که تنها به اندازه یک جاده از هم فاصله دارند، می‌توانند چرخه باردهی و زمان برداشت کاملاً متفاوتی داشته باشند؛ گویی که یکی در نیمکره شمالی و دیگری در نیمکره جنوبی قرار دارد!
این یافته جدید از فصل‌ها نه تنها برای زیست‌شناسان، بلکه برای درک مهاجرت حیوانات، پیش‌بینی اثرات تغییرات اقلیمی و حتی مدیریت کشاورزی بسیار حیاتی است.
