دست گوگل روی گلوی ایرانی‌ها | همه چیز زیر سر ترامپ است؟
بعد از تحریم سرویس آنالیز کسب‌وکارهای گوگل، حالا دسترسی برنامه‌‌نویس‌های ایرانی به گوگل‌پلی هم در حال محدود شدن است
هفت صبح| ترامپ هنوز نیامده ولی به شکل عجیبی برخی از شرکت‌های فناوری به استقبال سیاست‌های سختگیرانه‌ای رفتند که گفته می‌شد او در صورت رسیدن به منصب ریاست جمهوری آن را اجرا خواهد کرد. پیش قراول همه شرکت‌ها گوگل بوده است. شرکتی که به تازگی و پس از حدود دو سال و سه ماه، استفاده از یکی از سرویس‌هایش یعنی گوگل پلی بدون فیلتر در ایران ممکن شده است.
تازه‌ترین تحریم، تحریم گوگل‌پلی است. البته نه برای کاربران بلکه برای صاحبان نرم‌افزار یا اپلیکیشن‌ها یا به عبارت دیگر توسعه‌دهندگان نرم‌افزار یا به عبارت ساده و البته غیردقیق برنامه‌نویس‌ها. زومیت، سایت تخصصی حوزه فناوری، دیروز روایت یک توسعه‌دهنده ایرانی به نام حامد را منتشر کرده که حسابش در گوگل پلی بیش از پنج سال بوده که فعال بوده است. این روایت را بخوانید:
«گوگل پروسه سخت‌گیرانه‌تری را برای احراز هویت و سنجش اپلیکیشن‌ها در پیش گرفته و این تغییر سیاست، صرفا شامل حال کاربران ایرانی نمی‌شود. چرا این کار را کرده؟ گوگل در یکی از پست‌های وب‌سایت رسمی توسعه‌دهندگان اندروید می‌گوید اجباری‌شدن فرآیند احراز هویت، به کاربران کمک می‌کند تا آگاهانه تصمیم بگیرند و همزمان، تعداد بدافزارها را کاهش خواهد داد.
گوگل به توسعه‌دهندگان فرصت داده بود که تاریخ پایان مهلت احراز هویت را خودشان تعیین کنند. از اواخر زمستان سال گذشته ایمیل‌هایی درباره احراز هویت و تغییر شرایط برای من ارسال شد. هر فردی که تاریخ را تعیین نکرد، با ایمیلی از گوگل مواجه شد که در آن گفته شده بود یک تاریخ به‌صورت خودکار برای حسابش تعیین خواهد شد.
پروسه احراز هویت گوگل نیازمند ارائه مدارک هویتی و اقامتی است و هیچ گزینه‌ای برای انتخاب کشور ایران وجود ندارد (مدارک به‌طور دقیق‌تر شامل مشخصات فردی، مدرک هویتی مثل گواهی‌نامه یا گذرنامه و مدرکی برای اقامت در آدرس ادعاشده می‌شود). این مسئله، ضربه هولناکی به توسعه‌دهندگانی است که در ایران زندگی می‌کنند.
تلاش کردم برای جلوگیری از بسته‌شدن حسابش، از دوستان خارج کشورم کمک بگیرم؛ اما دو بار ناکام ماندم و حسابم حذف شد. با کمک بستگانم در خارج از کشور، مدارک مدنظر گوگل را ارسال کردم؛ اما مدارکم تأیید نشد و گوگل به‌طور دقیق نگفت که مشکل از کجا بوده است.»
تحریم اول: گوگل آنالیتیکس
تحریم دیگری که گوگل علیه کاربران ایرانی اعمال کرد؛ باعث شد دسترسی بعضی کاربران و کسب‌وکارها به حساب گوگل آنالیتیکس مسدود شود و دسترسی سایر کاربران هم به‌زودی گرفته می‌شود. پیش از این گفتیم علاوه بر مسدود شدن دسترسی کاربران ایرانی حتی اطلاعات و دیتایی که کسب‌وکارها و کاربران پیش از این در حساب کاربری‌شان داشتند هم حذف شده و دیگر در اختیار کاربران نیست.
گوگل مسدودسازی را بدون اطلاع‌رسانی قبلی به کاربران انجام داده و این موضوع باعث شده همه اطلاعاتی که کاربران روی حساب گوگل آنالیتیکس خود داشتند، پاک شود. میلاد نوری، کارشناس فناوری اطلاعات، در این خصوص این طور توضیح می‌دهد:
«با این تحریم معضل کاربران ایرانی گوگل آنالیتیکس فقط این نیست که پلتفرم جایگزین برای این سرویس پیدا کنند بلکه آن‌ها دیتا و اطلاعات چندین ساله خود را از دست داده‌اند. بعضی از این کاربران اطلاعات ۱۰ تا ۱۵ سال کسب‌وکارشان را در این اکانت داشته‌اند که الان از دسترس‌شان خارج شده است.»
گوگل نه‌تنها اطلاع‌رسانی شفافی درباره این اقدام نداشته بلکه برخلاف رویه معمول پلتفرم‌ها و شرکت‌های بزرگ حتی فرصت یک هفته‌ای یا یک ماهه هم به کاربران ایرانی نداده که اطلاعات‌شان را ذخیره کنند بعد حساب‌شان را مسدود کند. این کارشناس فناوری اطلاعات در توضیح بُعد دیگری از اقدام گوگل می‌گوید:
«در ایمیلی که گوگل برای دارندگان حساب گوگل آنالیتیکس فرستاده نوشته که اگر فکر می‌کنید خطایی رخ داده این فرم را پر کنید اما داخل این فرم از کاربر یک ID می‌خواهد که چون همه اطلاعات کاربر حذف شده، به آن ID دسترسی ندارد و نمی‌تواند فرم را پر کند.»
تحریم حتی با مجوز؟
گوگل در حالی این تحریم را اعمال کرده است که پیش از این در چند سال اخیر مجوزی ارائه شده بود به نام OFAC که بر اساس آن یک سری شرکت‌های فناوری می‌توانستند دسترسی به بعضی سرویس‌ها را به کاربران کشورهای تحریم‌شده بدهند. میلاد نوری، کارشناس فناوری اطلاعات، در گفت‌وگو با زومیت می‌گوید این مجوز هنوز لغو نشده یا قانون جدیدی تصویب نشده که این مجوز را نقض کند اما گوگل در یک اقدام محتاطانه تصمیم گرفته اکانت کاربران ایرانی را مسدود کند.
البته آن طور که نوری می‌گوید «بعضی از این تحریم‌ها از قبل وجود داشته. مثلا تا چند سال پیش پنل مدیریتی گوگل آنالیتیکس برای کاربران ایرانی تحریم بود و کسب‌وکارها و کاربران با VPN پنل را باز می‌کردند. جز ایران برای چند کشور دیگر مثل کوبا این سرویس تحریم بوده اما با همان مجوز OFAC بخشی از این محدودیت‌ها برداشته شد.»
چه تاثیری دارد؟
گوگل‌پلی به عنوان بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین پلتفرم دانلود اپلیکیشن‌های اندرویدی شناخته می‌شود و اپلیکیشن‌های ایرانی زیادی را در خود دارد. در روزهایی که نیاز به خلق نوآوری و حضور پررنگ‌تر در صنعت فناوری بیشتر از هر زمان دیگری حس می‌شود، قطع‌شدن دسترسی توسعه‌دهندگان ایرانی به پلتفرم بزرگ گوگل پلی، اتفاق بسیار ناخوشایندی است. احتمالا این روزها بسیاری دیگر از توسعه‌دهندگان ایرانی در حال نزدیک‌شدن به پایان مهلت احراز هویت هستند و چاره‌ای جز پذیرفتن شرایط ندارند. در این میان، برخی از توسعه‌دهندگان شاید با کمک دوستان و اقوام خارج از کشور بتوانند حساب خود را حفظ کنند.
از سوی دیگر با تحریم گوگل آنالیتیکس کسب‌وکارها از سرویس بسیار کاربردی محروم شده‌اند اما نوری می‌گوید تبعات اعمال چنین محدودیتی بیش از این‌هاست:
«بعضی از این سرویس‌ها که تحریم یا فیلتر می‌شوند شاید اسماً فقط یک سرویس باشند اما تبعات بیشتری دارند. تیم‌های مارکتینگ، تیم‌های فنی و تیم‌هایی که پروداکت (محصول) دارند متاثر از این تحریم‌ها با چالش‌های متعددی مواجه می‌شوند. با تحریم گوگل آنالیتیکس از آن کسی که یک سایت کوچک شخصی دارد تا کسی که کسب‌وکار بزرگ با سایت و اپلیکیشن دارد برای آمارگیری سایت‌شان، تحلیل رفتار کاربران‌شان و برنامه‌ریزی برای کارشان از گوگل آنالیتیکس استفاده می‌کردند و الان از این امکان محروم شده‌اند.»
کاربران ایرانی پس از این محرومیت قاعدتا برای تحلیل عملکرد و داده‌هایشان باید به پلتفرم‌های مشابه روی بیاورند اما این کارشناس فناوری اطلاعات می‌گوید حتی اگر گوگل آنالیتیکس نظر فنی جایگزین داشته باشد اما هیچ‌یک از سرویس‌های مشابه گوگل آنالیتیکس کیفیت‌شان به پای این پلتفرم نمی‌رسد. او در ادامه اضافه می‌کند:
«مثل همین است که می‌گویند تلگرام نباشد پیام‌رسان ایرانی داریم؛ بله پیام‌رسان ایرانی هم به ظاهر همان کار تلگرام را می‌کند اما کیفیت تلگرام را ندارد. بنابراین، بسیاری از تیم‌های فنی که از گوگل آنالیتیکس استفاده می‌کردند الان از سرویسی محروم شده‌اند که هیچ جایگزین باکیفیتی ندارد.»
البته به جز پلتفرم‌های مشابه که کاربر می‌تواند جایگزین کند راه‌های دیگری هم وجود دارد که به نظر میلاد نوری راه‌های امنی نیستند:
«برای دور زدن تحریم گوگل آنالیتیکس هم می‌شود راهکارهایی مثل راهکار دور زدن تحریم Paypal یا گوگل ویس و... را استفاده کرد. یعنی به کمک شرکت‌های واسط که از شما هزینه می‌گیرند، یک اکانت جعلی با هویت نامعلوم برای‌تان می‌سازند و با IP یک کشور دیگر به شما دسترسی می‌دهند. اما این راهکارها امن و پایدار نیستند.»
این کارشناس فناوری اطلاعات نکته غم‌انگیز این اتفاق را در تکرار شدن آن توسط سایت شرکت‌ها می‌داند: «ممکن است رفتار گوگل الگویی بشود برای سایر شرکت‌های خارجی. یعنی الان که گوگل این سرویس را تحریم کرده سایر شرکت‌های بزرگ تکنولوژی هم از گوگل الگو بگیرند و این رفتار تحریم کردن را ادامه بدهند.»
با اقدام شرکت ایسوس که دسترسی کاربران ایرانی به وب‌سایتش را مسدود کرد، به نظر می‌رسد این موضوع واقعا هم نگران‌کننده است.
همه چیز زیر سر ترامپ است؟
برخی معتقدند همزمانی خاتمه مهلت احراز هویت و حواشی گوگل آنالیتیکس، احتمالا تصادفی است ولی میلاد نوری، کارشناس حوزه فناوری اطلاعات با کنار هم گذاشتن مجموع رفتار گوگل در خصوص مسدود کردن دسترسی کاربران ایرانی به گوگل آنالیتیکس می‌گوید: «عملکردی که گوگل در ماجرای تحریم سرویس آنالیتیکس داشته به نظر من می‌رسد که فقط خواسته خیلی سریع‌تر، تا قبل از این که ترامپ و دولت جدید آمریکا روی کار بیاید، دسترسی ایرانی‌ها را گرفته شده باشد.»
نوری با بیان این که «هنوز هیچ قانون جدیدی نیامده که به خاطر آن گوگل بخواهد این مسدودسازی‌ها را انجام دهد» به تجربه دوره پیشین ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ اشاره کرده و می‌گوید:
«دوره قبل هم که ترامپ روی کار آمد چنین اتفاقاتی افتاد. در واقع، بعضی شرکت‌ها از ترس جریمه‌هایی که به خاطر ارائه سرویس به کشورهای تحریم‌شده می‌شوند از روی احتیاط بسیار زیاد زودتر از این که ترامپ سر کار بیاید محدودیت‌ها را اعمال و حتی بیشتر می‌کنند.»
پیگیری‌ها نشان می‌دهد گوگل قصد ندارد این تصمیم و سیاست جدید خود را تغییر بدهد. نوری می‌گوید چون کاربر ایرانی به خاطر تحریم در پرداخت نمی‌تواند آورده مالی برای شرکت‌های خارجی داشته باشد به‌راحتی توسط این شرکت‌ها حذف می‌شود:
«بسیاری از شرکت‌های بزرگ مثل گوگل از کاربران ایرانی هیچ درآمدی ندارند. چون ما کاربران ایرانی امکان هیچ پرداخت هزینه سرویس به شرکت‌های خارجی را نداریم، هیچ نفعی از کاربران ایرانی به این شرکت‌ها نمی‌رسد، به همین دلیل هم کاربر ایرانی برای‌شان اهمیتی ندارد که بخواهند مسائل حقوقی ما را پیگیری کنند، به همین خاطر به‌سادگی ما را حذف می‌کنند.»