ما چگونه اینترنت‌دار شدیم؟ چند نکته جالب از قصه ورود اینترنت به ایران
بازخوانی کارنامه ۳۰ ساله دامنه دات‌آی‌آر
هفت صبح| چهارشنبه مراسمی در دانشگاه شریف برگزار شده بود که قصه ورود اینترنت به ایران را تعریف می‌کرد. سیاوش شهشهانی، یکی از سخنران‌های این برنامه بود. او از ابتدای اتصال ایران به شبکه اینترنت مسئول ثبت دامنه فارسی .ir در مرکز تحقیقات فیزیک نظری بوده و سال ۱۳۸۹ از این سمت استعفا داده. سایت پیوست گزارش کاملی از حرف‌های او داشته که چند نکته جالب آن را می‌خوانید:
* ما سال ۱۹۹۲ (اسفند سال ۱۳۷۲) وارد شبکه اینترنت شدیم ولی قبل از آن از شبکه بیت‌نت استفاده می‌کردیم و در ابتدا بخشی از شبکه اتریش بودیم. یعنی ما وقتی وارد اینترنت شدیم آدرس خودمان را نداشتیم و از نشانی دانشگاه وین اتریش با عنوان univie.at استفاده می‌کردیم. در آن زمان ارتباط ما با دانشگاه وین از طریق یک خط استیجاری ۲۶۰۰ بیت انجام می‌شد.
* درباره دریافت مجوز استفاده از دامنه کشوری ir یک مخالفت عجیب وجود داشت. زمانی که ما درخواست کردیم تصدی اینترنت برعهده شاخه‌ای از بنیاد ملی علوم آمریکا بود. در این مرکز شخصی به نام استیو گلداستاین بود که ما چندین بار با‌ایشان برخورد‌های تندی داشتیم. ایشان با تفویض دامنه ir به ایران مخالفت می‌کرد. ما در آن زمان به مجمع اینترنت نامه نوشتیم که نسبت به امروز بسیار معتبرتر بود و در زمینه اینترنت حرف اول را می‌زد. معاون این مجمع فردی به نام تونی رادکافسکی بود. که علاوه بر دانش کامپیوتر، حقوق هم خوانده بود. او شدیداً از ما حمایت کرد.
* عده‌ای به اشتباه فکر می‌کنند اگر ما این دامنه را نگرفته بودیم ممکن بود ایرلند برای آن اقدام کند در صورتی که این کد‌ها دارای استاندارد بین‌المللی هستند. ایرلند ie است و قبل از ما گرفته بود و ir مال ایران بود.
* بعد از اینکه دامنه ir مشخص شد ما چهار ساب‌دامین را مشخص کردیم که شامل ac.ir برای مراکز علمی، co.ir برای شرکت‌ها، or.ir برای سازمان‌ها و net.ir برای شرکت‌های اطلاع‌رسانی و غیره بود. در آن زمان کسی نمی‌توانست مستقیماً تحت ir. دامنه ثبت کند و باید زیر یکی از این زیردامنه‌ها قرار می‌گرفت. در آن زمان تنش بین ایران و آمریکا در حال افزایش بود و نگران بودیم اگر سازمان‌های دولتی را gov بگذاریم مشکلات دیگری ایجاد شود به همین دلیل از or برای سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی هم استفاده می‌کردیم.
* ثبت دامنه پیچیدگی‌های فراوانی داشت و امکان آن برای هر کس فراهم نبود. برای ثبت دامنه، متقاضیان باید برگه ثبت شرکت را می‌آوردند و ما آن را با ثبت‌شرکت‌ها چک می‌کردیم که تقلبی نباشند.
* دامنه ac.ir برای اولین بار توسط دانشگاه صنعتی اصفهان استفاده شد و بعد از آن هم مؤسسه زلزله‌شناسی از این دامنه استفاده کرد. در بخش net.ir نیز دو شرکت دامنه تهیه کردند که یکی از آن‌ها ندا بود و دیگری داده‌پردازی ایران DPI. این دو تا مدت‌ها تنها شرکت‌هایی بودند که تحت این دامنه فعالیت می‌کردند.
* من ۱۳ سال پس از تأسیس IPM (مرکز پژوهش‌های بنیادی) فکر می‌کنم تا سال ۱۳۸۱ قائم‌مقام آنجا بودم. تنها کسی بودم که می‌گفتم باید دامنه‌های ir را توسعه دهیم و می‌خواستم استعفا دهم که آقای لاریجانی (محمدجواد لاریجانی) گفت ۶ ماه دیگر بمان. به آن‌ها گفتم دو نفر کارمند و پنج میلیون تومان پول می‌خواهم تا بتوانم دامنه‌های ir را توسعه دهم. در شهریور سال ۱۳۸۰ ما فقط ۶۷۰ دامنه ir داشتیم. یعنی از سال ۱۳۷۳ تا سال ۱۳۸۰ فقط ۶۷۰ دامنه ثبت شده بود. دوستانم به من می‌گفتند به جای پنج میلیون اگر ۱۰ میلیون هم داشته باشی نمی‌توانی تعداد دامنه‌ها را به ده‌هزار هم برسانی.
* چالش تحریم‌ها در مورد ایران شروع شده بود و آن‌ها نمی‌دانستند در قبال ایران می‌خواهند چکار کنند. IANA (مخف Internet Assigned Numbers Authority) شکل گرفته بود و قرار شده بود برای هر تغییر در دیتابیس آن وزارت بازرگانی آمریکا مجوز دهد. به همین دلیل تکلیف کشور‌هایی مثل ایران، کوبا و کره‌شمالی که با آمریکا رابطه نداشتند، مشخص نبود.
* این دغدغه هم وجود داشت که دامنه‌های مستهجن یا حساس ثبت شود. به همین دلیل وقتی آخر روز تمام درخواست‌های ثبت دامنه را چک می‌کردم که مبادا در آن مشکلی پیدا شود و اگر چیزی نبود اجازه می‌دادیم ثبت شود.
* فروش دامنه‌ها (به شکل جدید) در ابتدای دی ۱۳۸۲ برنامه‌ریزی شد. تا این تاریخ تعداد دامنه‌ها از ۶۷۰ نام در سال ۱۳۸۰ به حدود ۲ هزار دامنه در سال ۱۳۸۲ رسیده بود. در مرداد سال ۱۳۸۳ که آغاز کار کارگزار‌ها بود تعداد دامنه‌ها به ۸ هزار دامنه رسید. با اینکه رشد کرده بود ولی تعداد کمی بود.
یک‌سال بعد به ۲۵ هزار دامنه رسید. منتظر بودم تا تعداد دامنه‌هایی که گفته بودند حتی به ۱۰ هزار نمی‌رسد به ۱۰۰ هزار برسد تا استعفا دهم که مهر ۱۳۸۷ به این تعداد رسید. اکنون تعداد دامنه‌ها به ۱ میلیون و ۶۵۰ هزار دامنه رسیده و در منطقه ما هیچ کشوری حتی نزدیک آن هم نیست. ما با دو نفر شروع کردیم، یک منشی و آقای مهندس صالح که ابتدا مسئول فنی بود و بعد‌ها در دوره‌ایشان به یک میلیون دامنه رسیدیم.
