حکایت تلخ تنهایی در غروب سرزمین خورشید
افزایش انزوای خودساخته در ژاپن سبب شده تا تعداد کشف اجساد تنها و بی‌وارث افزایش یابد
هفت صبح | ژاپن، سرزمین خورشید تابان، امروز با چالشی روبه‌روست که سایه‌ای سنگین برآینده‌اش انداخته است: پیری سریع جمعیت و افزایش تنهایی سالمندان. آمارها و گزارش‌ها از گوشه و کنار این کشور حکایت از واقعیتی تلخ دارند؛ واقعیتی که نه‌تنها ساختار اجتماعی، بلکه اقتصاد و حتی آیین‌های سنتی ژاپن را تحت تأثیر قرار داده است. از اجساد بی‌وارثی که تعدادشان رو به فزونی است تا سالمندانی که در انزوای خانه‌های‌شان خاموش می‌شوند، این کشور درگیر بحرانی است که راه‌حلش هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
اجساد بی‌وارث؛ نشانه‌ای از تنهایی رو به رشد
دولت ژاپن سال گذشته اعلام کرد در سال مالی ۲۰۲۳، نزدیک به ۴۲ هزار جسد بی‌وارث و بی‌سرپرست در این کشور ثبت شده است؛ اجسادی که پس از مرگ، نه خویشاوندی به سراغ‌شان آمد و نه کسی مسئولیت‌شان را پذیرفت. این رقم که معادل ۲.۷ درصد از کل مرگ‌های سال ۲۰۲۳ ژاپن است، زنگ خطری برای جامعه‌ای است که روزبه‌روز تنهاتر می‌شود. گزارش‌ها نشان می‌دهد که افزایش زندگی مجردی، به‌ویژه در میان سالمندان، این وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. بسیاری از این افراد، بدون حمایت خانواده یا شبکه‌ای اجتماعی، در گوشه‌ای از خانه‌های‌شان به پایان زندگی می‌رسند و گاه تا مدت‌ها کسی از مرگ‌شان باخبر نمی‌شود. بر اساس گزارش پلیس ژاپن، در نیمه اول سال ۲۰۲۴، حدود ۴۰ هزار نفر در خانه‌های خود و در تنهایی درگذشتند. از این تعداد، بیش از ۷۰ درصد بالای ۶۵ سال داشتند. نکته تکان‌دهنده‌تر اینکه نزدیک به ۴ هزار نفر از این درگذشتگان، بیش از یک ماه پس از مرگ‌شان کشف شدند و در مواردی نادر، اجساد ۱۳۰ نفر حتی پس از یک سال پیدا شد. این آمار، تصویری غم‌انگیز از انزوای سالمندان ژاپنی ترسیم می‌کند؛ افرادی که در سال‌های پایانی عمر، نه‌تنها از حضور عزیزان محروم‌اند، بلکه حتی پس از مرگ نیز در فراموشی باقی می‌مانند.
بحران جمعیتی؛ وقتی خورشید غروب می‌کند
ژاپن امروز پیرترین جمعیت جهان را دارد. طبق آمار وزارت کشور و ارتباطات این کشور، ۲۹.۱ درصد از جمعیت ژاپن بالای ۶۵ سال سن دارند و از هر ۱۰ نفر، یک نفر بیش از ۸۰ سال دارد. این روند پیری سریع، نتیجه کاهش نرخ زادوولد و افزایش امید به زندگی است. نرخ باروری در ژاپن از دهه ۱۹۸۰، زمانی که این کشور در اوج رونق اقتصادی بود، به ۱.۳ رسیده است؛ بسیار پایین‌تر از ۲.۱ موردنیاز برای حفظ ثبات جمعیتی. در مقابل، امید به زندگی بالا، ژاپن را به یکی از مسن‌ترین جوامع جهان تبدیل کرده است. این بحران جمعیتی، پیامدهایی فراتر از آمار دارد. کاهش نیروی کار، فشار بر بودجه بازنشستگی و افزایش هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی، تنها بخشی از چالش‌هایی است که یکی از بزرگترین اقتصادهای جهان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. بیش از یک دهه است که تعداد مرگ‌ها از تولدها پیشی گرفته و این شکاف، هر سال عمیق‌تر می‌شود.
تلاش برای سازگاری؛ از تنهایی تا همبستگی
در مواجهه با این بحران، برخی اقدامات محلی و ملی آغاز شده است. در شهر یوکوسوکا، نزدیک توکیو، از سال ۲۰۱۵ برنامه‌ای برای حمایت از سالمندان کم‌درآمد و تنها اجرا می‌شود. این شهر به افراد مسن کمک می‌کند تا با خانه‌های تدفین قرارداد ببندند و پس از مرگ‌شان، امورشان توسط نهادهای مسئول پیگیری شود. اما این ابتکار، تنها در ۱۱.۳ درصد از ۱۱۶۰ شهرداری موجود در ژاپن دیده می‌شود. در مقابل، ۴۳.۵ درصد از شهرداری‌ها هیچ پروتکلی برای رسیدگی به اجساد بی‌وارث ندارند و این خلأ، نگرانی‌هایی درباره ادعاهای احتمالی خویشاوندان پس از سوزاندن اجساد به وجود آورده است. دولت ژاپن همچنین در دهه گذشته تلاش کرده با تشویق سالمندان و مادران خانه‌دار به بازگشت به بازار کار، بخشی از کمبود نیروی انسانی را جبران کند. نتیجه این تلاش‌ها قابل‌توجه بوده؛ در حال حاضر ۹.۲ میلیون نفر از کارگران ژاپن بالای ۶۵ سال دارند و ۱۳ درصد نیروی کار این کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. این نرخ اشتغال سالمندان، ژاپن را در میان اقتصادهای برتر جهان متمایز کرده است. اما حتی این اقدامات هم نمی‌تواند به‌طور کامل اثرات اجتماعی و اقتصادی این بحران را خنثی کند.
آینده‌ای در انتظار تغییر
موسسه ملی تحقیقات جمعیت و امنیت اجتماعی ژاپن پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰، از ۵۲.۶ میلیون خانوار در این کشور، ۴۴.۳ درصد (معادل ۲۳.۳ میلیون) تک‌نفره خواهند بود. در این میان، تعداد سالمندانی که به‌تنهایی زندگی می‌کنند تا همان سال به ۱۰.۸ میلیون نفر می‌رسد. این ارقام نشان می‌دهد که مسئله اجساد بی‌وارث و مرگ در تنهایی، نه‌تنها ادامه خواهد داشت، بلکه شدت بیشتری نیز خواهد یافت. (بی‌بی‌سی، رویترز و یورونیوز)
