خیزش آسیا در برابر غرب
بر پایه تازه‌ترین گزارش سازمان ملل، جاکارتا با حدود ۴۲میلیون نفر از توکیو پیشی گرفت و به بزرگ‌ترین شهر جهان بدل شد
هفت صبح| جدیدترین ارزیابی «چشم‌انداز شهرنشینی جهان ۲۰۲۵» سازمان ملل نشان می‌دهد که جاکارتا، پایتخت اندونزی، با ۴۱.۹ تا ۴۲ میلیون نفر جمعیت، جایگاه نخست بزرگ‌ترین کلانشهر جهان را از توکیو گرفته است؛ جایگاهی که پایتخت ژاپن از سال ۲۰۰۰ تاکنون حفظ کرده بود. این جهش شگفت‌انگیز در شرایطی رخ داده که جاکارتا تنها طی هفت سال از رتبه ۳۳ به صدر جدول رسیده است.
در رده دوم، داکا، پایتخت بنگلادش با ۳۶.۶ تا نزدیک ۴۰ میلیون نفر قرار دارد؛ شهری که در سال ۲۰۰۰ در جایگاه نهم بود و اکنون طبق برآوردهای سازمان ملل در مسیر تبدیل شدن به بزرگ‌ترین شهر جهان در سال ۲۰۵۰ است. توکیو با جمعیت ثابت خود که در حد ۳۳.۴ میلیون نفر است، به جایگاه سوم سقوط کرده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به رتبه هفتم تنزل یابد. کارشناسان معتقدند که استمرار این روند، مفهوم «پایتخت‌های چندمرکزی» را در جنوب شرق آسیا تقویت خواهد کرد.
آسیا، قلب تپنده کلانشهرهای جهان
از میان ۳۳ ابرشهر (شهرهای بالای ۱۰ میلیون نفر) در سال ۲۰۲۵، ۱۹ شهر در آسیا قرار دارند و ۹ مورد از ۱۰ کلانشهر نخست جهان آسیایی‌اند؛ جاکارتا، داکا، توکیو، دهلی‌نو (۳۰.۲ میلیون)، شانگهای (۲۹.۶ میلیون)، گوانگژو (۲۷.۶ میلیون)، مانیل (۲۴.۷ میلیون)، کلکته (۲۲.۵ میلیون) و سئول (۲۲.۵ میلیون). تنها شهر غیرآسیایی در میان 10 شهر نخست، قاهره، پایتخت مصر با ۳۲ میلیون نفر جمعیت در قاره آفریقاست.
در قاره‌های دیگر، سائوپائولو با ۱۸.۹ میلیون نفر بزرگ‌ترین شهر قاره آمریکا محسوب می‌شود و لاگوس، پایتخت اقتصادی نیجریه، با رشد سریع جمعیت همچنان بزرگ‌ترین شهر آفریقای سیاه باقی مانده است. رشد کلانشهرهای آسیایی بازتابی از جابه‌جایی مرکز ثقل اقتصادی جهان به شرق است؛ جایی که صنایع تولیدی، فناوری‌های نوین و بازارهای مصرف عظیم، جمعیت را مانند آهنربا به خود جذب می‌کنند. به‌ویژه چین و هند با شبکه‌های پیچیده حمل‌ونقل و توسعه صنعتی، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی این نقشه جمعیتی دارند.
موج بی‌سابقه شهرنشینی
گزارش سازمان ملل تأکید می‌کند که شهرنشینی یکی از بزرگ‌ترین دگرگونی‌های جمعیتی تاریخ بشر است. در سال ۱۹۵۰ تنها ۲۰ درصد مردم جهان در شهرها زندگی می‌کردند؛ امروز نزدیک به نیمی از جمعیت جهان شهرنشین‌اند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، دوسوم بشر در شهرها ساکن شوند. این روند سبب جهش شمار کلانشهرها از ۸ شهر در ۱۹۷۵ به ۳۳ شهر در ۲۰۲۵ و به احتمال فراوان ۳۷ شهر در ۲۰۵۰ شده است؛ از جمله شهرهایی در اتیوپی، تانزانیا، هند و مالزی که به‌زودی از مرز ۱۰ میلیون نفر عبور خواهند کرد.
مهاجرت اقلیمی، نابرابری و تغییر تعریف «شهر»
رشد انفجاری داکا به طور عمده ناشی از مهاجرت از مناطق روستایی است؛ مهاجرتی که گاهی حاصل سیل، فرونشست و افزایش سطح آب دریاست. جاکارتا نیز خود با بحران شدید بالا آمدن آب دریا روبه‌روست؛ به‌گونه‌ای که احتمال می‌رود تا سال ۲۰۵۰ یک‌چهارم شهر زیر آب برود.
دولت اندونزی برای مقابله با این بحران، ساخت پایتخت جدیدی به نام نوسانتارا را در جزیره بورنئو آغاز کرده است؛ اما با وجود انتقال نهادهای حکومتی، سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند جمعیت جاکارتا تا سال ۲۰۵۰، ۱۰ میلیون نفر دیگر افزایش یابد و مسائل نابرابری، گرانی و تنش‌های اجتماعی در این کلانشهر گسترده‌تر شود. اعتراضات هزاران نیروی کار کم‌درآمد و رانندگان پلتفرم‌های حمل‌ونقل در سال جاری، بازتاب همین فشارهاست. متخصصان تغییرات اقلیمی هشدار می‌دهند که شهرهای پرجمعیت ساحلی در دهه‌های آینده بزرگ‌ترین آسیب‌پذیری جهانی را تجربه خواهند کرد و مهاجرت اقلیمی یکی از نیروهای محرک اصلی رشد شهری باقی خواهد ماند.
تعریف تازه برای «شهر»
سازمان ملل در این گزارش از رویکرد تازه‌ای برای اندازه‌گیری شهرنشینی بهره برده است. بر اساس تعریف جدید، شهر یک «تجمع پیوسته» از سلول‌های شبکه‌ای یک کیلومترمربعی با تراکم حداقل ۱۵۰۰ نفر و جمعیت حداقل ۵۰ هزار نفر است. این معیارهای تازه برای رفع ناهمخوانی تعاریف ملی و ارائه تصویری دقیق‌تر از پدیده شهرنشینی مطرح شده‌اند. این تغییر رویکرد باعث شده تا برخی مناطق که پیش‌تر به عنوان «حومه» شناخته می‌شدند، اکنون بخشی از هویت شهری تلقی شوند. در نتیجه، برآوردهای جدید نشان می‌دهد بسیاری از کشورها، از جمله چندین اقتصاد نوظهور آسیایی، میزان شهرنشینی بسیار بیشتری نسبت به آمارهای رسمی دارند.
اروپا؛ ایستایی جمعیتی و تنها سه کلانشهر
این گزارش همچنین نشان می‌دهد که اروپا برخلاف آسیا، رشد چشمگیری در کلانشهرها ندارد. تا سال ۲۰۵۰، تنها سه کلانشهر این قاره باقی خواهند ماند: لندن، استانبول و مسکو. لندن با افزایش حدود ۱.۵ میلیون نفر همچنان رتبه ۳۳ جهان را حفظ می‌کند؛ کوچک‌ترین کلانشهر اروپا، در حالی که استانبول در صدر و مسکو پشت سر آن قرار می‌گیرد.
