پل زدن بر شکاف هیمالیا | روابط تاکتیکی چین و هند چقدر عمیق می‌شود؟
هند و چین، گام‌به‌گام به سمت ترمیم روابط
هفت صبح| در اواخر اکتبر، شرکت هواپیمایی هندی ایندی‌گو، نخستین پرواز مستقیم مسافری در پنج سال گذشته بین هند و چین را انجام داد و این اقدام، نشانه ازسرگیری پیوندهای هوایی تجاری بود که در سال ۲۰۲۰ به دلیل تنش‌های مرزی و همه‌گیری کووید متوقف شده بودند. این پرواز از کلکته به گوانگژو بیش از ۱۷۰ مسافر را حمل کرد. شرکت هواپیمایی چینی ایسترن نیز اعلام کرد پروازهای بین شانگهای و دهلی را در اواخر این هفته از سر خواهد گرفت.
ازسرگیری رفت و آمد هوایی تنها یکی از چندین حرکت مثبت اخیر گزارش‌شده بین هند و چین، دو کشور به ظاهر متخاصم پیشین است. در ماه ژوئیه، هند پس از پنج سال توقف، صدور ویزای توریستی برای اتباع چینی را از سر گرفت. در ماه اوت، چین پس از گفت‌وگوهای بین اس. جی‌شنکار، وزیر امور خارجه هند و وانگ یی، وزیر خارجه چین، محدودیت‌های فروش کودهای شیمیایی، آهن‌رباهای خاکی کمیاب و ماشین‌های حفاری تونل را برداشت.
با این حال، شایان ذکر است که پکن صادرات کودهای تخصصی به بازارهای جهانی را در ماه اکتبر متوقف کرد. چهار شرکت، از جمله دی‌ای دایموند، کانتیننتال ایندیا، جی یوشین و شرکت تابعه هیتاچی در هند، مجوزهای مشروط برای واردات آهن‌رباهای خاکی کمیاب از چین را دریافت کردند که نخستین مجوزهای این‌چنینی از زمان اعمال کنترل‌های سختگیرانه صادراتی توسط پکن در ماه آوریل به شمار می‌رود. چین همچنین زیارت کیلاش مانساروار را که برای هندوها مقدس است و در تبت برگزار می‌شود، بازگشایی کرد. در ماه ژوئن نیز چین صدور مجوزهای ورود به تبت و ویزاهای دسته ویژه برای زائران هندی را آغاز کرد.
هند و چین، گام‌به‌گام به سمت ترمیم روابط
گرمای دیپلماتیک بین هند و چین پس از مجموعه‌ای از تعاملات برجسته رخ داده است. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در حاشیه اجلاس بریکس در اکتبر ۲۰۲۴ زمینه را فراهم کردند و در آنجا بر آرام‌سازی تنش‌های مرزی توافق کردند و متعهد به تثبیت روابط دوجانبه شدند.
در ماه اوت، این شتاب در اجلاس سازمان همکاری شانگهای (اس‌سی‌او) در تیانجین چین ادامه یافت. در این اجلاس، هر دو رهبر بر تعهد خود به صلح، همکاری عمیق‌تر و ثبات منطقه‌ای تأکید کردند. این نخستین سفر مودی به چین در هفت سال گذشته بود. آلکا آچاریا، مدیر افتخاری مؤسسه مطالعات چین در دهلی نو، این پیشرفت‌ها را گامی خوشایند به سوی روابط بهتر دانست اما هشدار داد که نباید بیش از حد بزرگنمایی شوند.
به گفته وی، روابط تا حدودی در حال ترمیم است و شاهد مجموعه‌ای قابل‌توجه از اقدامات پی‌درپی بوده‌ایم اما هنگامی که سطحی از تعاملات عادی بازگردانده شود، کندی اجتناب‌ناپذیری رخ خواهد داد. پیشرفت‌های بیشتر به گفتگوهایی بستگی دارد که در سطوح بالاتر لازم است و این گفتگوها نشان‌دهنده میزان همگرایی‌هایی خواهد بود که از زمان خفقان تجارت جهانی و اعمال تعرفه‌های تنبیهی توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، شکل گرفته است.
سایه ترامپ بر اقیانوس هند
در حالی که تعرفه‌های تنبیهی دونالد ترامپ بر واردات کالاهای هندی به آمریکا، روابط واشنگتن-دهلی را به سردی کشانده، این سیاست‌ها به عنوان کاتالیزوری ناخواسته عمل کرده و هند و چین را به سوی نزدیکی تاکتیکی سوق داده است. این تغییر، نه‌تنها توازن قدرت در آسیا را دگرگون می‌سازد، بلکه هژمونی آمریکا را در اقیانوس هند-آرام به چالش می‌کشد و چین را در مسیر تقویت نفوذ منطقه‌ای یاری می‌رساند.
جنگ تعرفه‌ای ترامپ که از اوایل ۲۰۲۵ شدت گرفت، هر دو قدرت آسیایی را در تنگنا قرار داد. تعرفه‌های ۵۰ درصدی بر کالاهای هندی، از جمله جریمه‌ای ۲۵درصدی اضافی به دلیل خرید نفت روسیه، اقتصاد هند را که در حال تبدیل به قطب تولید جایگزین چین بود، تحت فشار شدید قرار داد. این اقدام که تحلیلگران آن را «اعلان جنگ اقتصادی» توصیف کرده‌اند، نه‌تنها رشد صادرات هند را مختل، بلکه سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی در استراتژی «چین‌پلاس-یک» را تضعیف کرد.
نارندرا مودی که پیش‌تر با ترامپ روابط شخصی گرمی داشت، اکنون با انتقادهای داخلی روبه‌روست و از این رو این تعرفه‌ها را «ناعادلانه و غیرمنطقی» خوانده است. در سوی دیگر، شی جین‌پینگ نیز با تعرفه‌های متوسط ۴۷درصدی بر کالاهای چینی دست و پنجه نرم می‌کند، هرچند توافق موقت اخیر با ترامپ در کره جنوبی، فشار را تا حدی کاهش داد. این فشارهای مشترک که از زمان تشدید جنگ تجاری در آوریل ۲۰۲۵ شتاب گرفت، هر دو رهبر را به بازنگری در روابط دوجانبه واداشت.
تأثیر این جنگ بر نزدیکی هند و چین، فراتر از اقتصاد است. تحلیلگران الجزیره و بلومبرگ تأکید دارند که تعرفه‌های ترامپ، هند را از جبهه مشترک ضدچینی با آمریکا دور کرد و به سوی پکن سوق داد. مودی و شی برای نخستین بار پس از هفت سال رو در رو شدند و بر «شریک نه رقیب» بودن تأکید کردند. این نزدیکی، اگر تعمیق یابد، موج‌های عمیقی در روابط بین‌الملل برخواهد انگیخت. در سطح منطقه‌ای، آن می‌تواند ابتکارهایی چون کواد یا همان اتحاد آمریکا، هند، ژاپن، استرالیا را تضعیف کند که واشنگتن آن را برای مهار چین طراحی کرده بود.
از سوی دیگر، روابط گرم‌تر هند-چین، نفوذ پکن را در جنوب آسیا و اقیانوس هند تقویت می‌کند. همچنین، چین با حمایت از هند در برابر تعرفه‌های آمریکایی، به عنوان شریک قابل اعتماد ظاهر شده و هند را به سوی بریکس و اسکوپ یا همان بلوک‌های ضدغربی نزدیک‌تر می‌کند. در سطح جهانی، این امر به چندقطبی‌گرایی یاری می‌رساند: دو غول جمعیتی جهان با نزدیک به ۳.۵ میلیارد نفر، با تمرکز بر تجارت دوجانبه که در ۲۰۲۴ به ۱۳۶ میلیارد دلار رسید، وابستگی به بازارهای غربی را کاهش می‌دهند.
نشانه‌ای از افول آمریکا؟
در باب هژمونی چین و آمریکا، تعمیق روابط هند-چین ضربه‌ای استراتژیک به واشنگتن است. آمریکا، که هند را تنها وزنه تعادل در برابر چین می‌دید، اکنون با از دست دادن اهرم خود به دلیل جنگ تعرفه‌ای ترامپ روبروست. نیویورک تایمز این اتفاق را فاجعه استراتژیک می‌خواند، چرا‌که دو دهه سرمایه‌گذاری در روابط هند-آمریکا را نابود می‌کند و چین را در هند-پاسیفیک مسلط‌تر می‌سازد.
در سمت دیگر ماجرا، این فرصت برای پکن طلایی است؛ با کاهش تنش مرزی، شی می‌تواند منابع را به گسترش نفوذ در آفریقا و آسیای جنوب شرقی معطوف و هژمونی خود را از طریق ابتکار کمربند و جاده تثبیت کند. با این حال، تحلیلگران شورای روابط خارجی تأکید دارند که این گرمای موقت شکننده است و بی‌اعتمادی‌های ساختاری از جمله حمایت چین از پاکستان می‌تواند آن را به رقابت بازگرداند. باید گفت اگر چین بتواند رابطه خود با هند را عمیق‌تر کند، می‌تواند بر هژمونی آمریکا در این منطقه غلبه کند.
