حمله گنجشک درنده به کیسه‌های آرد!
نگاهی به هک شدن بانک سپه و اختلال در سامانه توزیع آرد
هفت صبح، مهدی الیاسی | در جریان درگیری‌های گسترده و بی‌سابقه سایبری که هم‌زمان با جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل در خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵) رخ داد، زیرساخت‌های حیاتی ایران مورد حملات هدفمند سایبری قرار گرفتند. یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین اهداف این جنگ سایبری، بانک سپه بود که به عنوان یکی از بانک‌های نظامی و اقتصادی کلیدی ایران، نقش پررنگی در چرخه تأمین مالی زیرساخت‌ها، از جمله توزیع یارانه آرد و نان، ایفا می‌کند.
هک این بانک نهتنها فعالیت‌های بانکی را مختل کرد، بلکه به طور مستقیم زنجیره توزیع آرد و عملکرد نانوایی‌ها را در بسیاری از استان‌های کشور دچار اختلال گسترده کرد.در این گزارش ابعاد فنی، اقتصادی و اجتماعی این رویداد بررسی شده است.
ماجرای هک بانک سپه: حمله سایبری سازمان‌یافته
در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۴۰۴، گروه هکری «Predatory Sparrow» (گنجشک درنده) که پیش‌تر نیز حملاتی به زیرساخت‌های ایران از جمله خطوط ریلی، جایگاه‌های سوخت و شبکه برق انجام داده بود، مسئولیت حمله به بانک سپه را بر‌عهده گرفت. این گروه با انتشار بیانیه‌ای مدعی شد که به تمام اطلاعات بانک سپه دسترسی یافته، داده‌ها را «نابود کرده» یا رمزگذاری کرده‌اند و عملیات‌شان به‌صورت «جراحی دقیق» و بدون آسیب به افراد غیرنظامی انجام شده است!
اثرگذاری آنی
با حمله به این بانک، موارد زیر به طور فوری اتفاق افتاد:
وب‌سایت بانک سپه از دسترس خارج شد. سامانه‌های اینترنت بانک و موبایل بانک قطع شدند. دستگاه‌های خودپرداز در چند استان از کار افتادند. نقل و انتقال داخلی سیستم‌های مالی دولتی متوقف شد.این اتفاقات در شرایطی رخ داد که خدمات مالی بانک سپه نقش کلیدی در انتقال یارانه‌ها و تسویه حساب‌های مرتبط با زنجیره تأمین مواد غذایی داشت.
چرا بانک سپه هدف قرار گرفت؟ بانک نظامی با نقش حیاتی در اقتصاد
بانک سپه، قدیمی‌ترین بانک ایران، علاوه بر داشتن میلیون‌ها مشتری حقیقی و حقوقی، به عنوان تأمین‌‌کننده مالی پروژه‌های دفاعی، زیرساختی و همچنین توزیع یارانه‌ای عمل می‌کرد. این بانک به طور مستقیم در پرداخت به شرکت‌های پخش آرد، نهادهای دولتی زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی و نانوایی‌های یارانه‌ای فعال است.
هدف‌گیری زنجیره‌های غیرنظامی
حمله به بانک سپه بخشی از یک راهبرد بزرگ‌تر در «جنگ سایبری ترکیبی» بود که با هدف برهم زدن چرخه‌های حساس غیرنظامی مانند توزیع غذا، دارو و سوخت انجام گرفت. به این ترتیب، مهاجمان تلاش داشتند نهتنها زیرساخت‌های نظامی را مختل کنند، بلکه نارضایتی عمومی را نیز در سطح جامعه افزایش دهند.
اختلال در سیستم توزیع آرد
پیش از این حادثه، نانوایی‌های کشور برای دریافت سهمیه آرد یارانه‌ای باید فرآیند زیر را طی می‌کردند:
ثبت سفارش از طریق سامانه «نانینو» یا «سامانه جامع آرد»
پرداخت وجه یارانه‌ای از حساب بانکی نانوایی‌ها (اغلب در بانک سپه).
تأییدیه سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مربوطه.
تحویل آرد توسط شرکت پخش.
با از کار افتادن بانک سپه، امکان پرداخت هزینه آرد، تأیید تراکنش‌ها و ارسال حواله به شرکت‌های پخش آرد متوقف شد. در نتیجه، حلقه اول زنجیره تأمین آرد شکسته شد.
تأثیرات میدانی در استان‌ها
گزارش‌های میدانی از استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی، فارس و گیلان نشان داد:
نانوایی‌ها در ثبت سفارش یا دریافت آرد دچار مشکل شدند.
شرکت‌های پخش آرد از تحویل آرد بدون تأیید بانکی خودداری کردند.
برخی نانوایی‌ها ناچار به خرید آزاد آرد با قیمت چند برابری شدند.
صف‌های طولانی در مقابل نانوایی‌ها شکل گرفت.
برخی نانوایی‌ها مجبور به تعطیلی یا کاهش ساعات کار شدند.
ناتوانی دولت در واکنش سریع: انکار اولیه مسئولان
در نخستین ساعات پس از حمله، مقامات رسمی از جمله بانک مرکزی، ادعا کردند که سیستم بانکی دچار «مشکل فنی موقتی» شده است. تنها پس از انتشار گسترده گزارش‌های مردمی در فضای مجازی، برخی نهادها از جمله وزارت اقتصاد به صورت تلویحی حمله سایبری را تأیید کردند.
قطع اینترنت و اختلال در هماهنگی
به دلیل نگرانی از ادامه‌دار بودن حملات، دولت دسترسی اینترنت بین‌المللی را در برخی مناطق به‌طور موقت قطع کرد. این اقدام اگر‌چه در راستای حفظ امنیت سایبری بود، اما عملاً توانایی هماهنگی سریع بین نهادهای زیرمجموعه وزارتخانه‌ها، شرکت‌های پخش آرد، اتاق اصناف و نانوایی‌ها را کاهش داد.
تسهیل و تسریع در تامین آرد نانوایی‌ها
محمد رسول نظافتی، مدیر اجرایی سامانه هوشمندسازی یارانه آرد و نان در روزهای جنگ که بانک سپه و به تبع آن سامانه توزیع آرد دچار اختلال بود، گفت: با توجه به اختلال پیش آمده در بانک عامل (بانک سپه)، با همکاری بانک مرکزی «یک حساب فعال متعلق به صاحب نانوایی در سایر بانک‌ها» به عنوان حساب پشتیبان کارتخوان‌های نانینو فعال گردیده و واریز مبالغ فروش نان به این حساب‌ها، از بامداد دیروز آغاز شده است.
پیامک واریز هم از بانک مربوطه برای صاحب نانوایی ارسال شده است. واریز به این حساب‌های بانکی تا زمان رفع اختلال بانک عامل، ادامه خواهد داشت. همچنین امکان خرید اعتباری از سامانه آرد فراهم شده و نانوایان می‌توانند به‌صورت اعتباری نسبت به خرید آرد اقدام کنند. سامانه هوشمندسازی یارانه آرد و نان کما فی‌السابق فعال است و نانوایان محترم لازم است فروش نان را بدون دغدغه و مشکل از طریق کارتخوان‌های هوشمند انجام دهند.
کاهش اعتماد عمومی
با توجه به اینکه نان به عنوان یکی از اصلی‌ترین اقلام سبد مصرفی مردم ایران شناخته می‌شود، ناتوانی دولت در مدیریت اختلال پیش آمده، باعث کاهش اعتماد عمومی نسبت به کارآمدی دولت در مواقع بحران شد.
افزایش قیمت نان آزاد
با کاهش عرضه آرد یارانه‌ای، برخی نانوایی‌ها به فروش نان آزاد روی آوردند که قیمت آن در برخی مناطق و استان‌هایی که پذیرای مهمانان ناشی از جنگ بودند، تا سه برابر افزایش یافت. این موضوع در صورت تداوم می‌توانست به بروز نارضایتی‌های عمومی، اعتراض‌های محلی و فشار روانی بر طبقات کم‌درآمد انجامید.
تأثیر بر امنیت غذایی
قطع دسترسی به آرد یارانه‌ای تنها بر نانوایی‌ها و مصرف خانگی اثر نگذاشت، بلکه صنایعی مانند شیرینی‌پزی‌ها، رستوران‌ها و تهیه غذاهای صنعتی را نیز درگیر کرد. به‌دلیل ماهیت زنجیره‌ای تأمین غذا، این اختلال در مقیاس بزرگ‌تر بر امنیت غذایی کشور نیز تأثیر گذاشت. امری که تدوام آن در شرایط جنگی می‌توانست بسیار مشکل‌ساز باشد.
تأیید حمله از سوی رسانه‌های غربی
رسانه‌هایی چون Axios، Politico و Wired با استناد به منابع اطلاعاتی غربی، اعلام کردند که حمله سایبری به بانک سپه بخشی از پاسخ اسرائیل به حملات موشکی ایران در روزهای ابتدایی جنگ بوده است. آنها همچنین اعلام کردند حمله به بانک با هدف دقیق و با اطلاعات داخلی انجام شده است.
هشدار سازمان‌های امنیت سایبری
مراکز امنیت سایبری در اروپا و آسیا نسبت به گسترش حملات به بخش‌های مالی و خدماتی هشدار دادند. آنها تأکید کردند که مدل حمله به بانک سپه می‌تواند الگویی برای حملات بعدی به بانک‌ها و مؤسسات حیاتی در سایر کشورها باشد.
آیا درس می‌گیریم؟
حمله سایبری به بانک سپه در جریان جنگ ایران و اسرائیل نمونه‌ای آشکار از «جنگ سایبری ترکیبی» با هدف از کار انداختن زیرساخت‌های حیاتی بود. این حمله نهتنها سیستم مالی ایران را هدف قرار داد، بلکه با اختلال در زنجیره تأمین آرد، زندگی روزمره میلیون‌ها ایرانی را تحت تأثیر قرار داد. ناتوانی دولت در مدیریت سریع بحران، ضعف در تاب‌آوری سایبری و قطع ارتباطات باعث تشدید بحران شد.
با توجه به افزایش احتمال درگیری‌های سایبری در آینده، ضروری است که نهادهای ایرانی: زیرساخت‌های مالی خود را مقاوم‌سازی کنند، سامانه‌های پشتیبان آفلاین برای سیستم‌های توزیع مواد غذایی توسعه دهند و در آموزش، پیشگیری و مدیریت بحران، سرمایه‌گذاری بیشتری داشته باشند.
