بازی استارتاپی بورس ته ندارد
هر چند وقت یکبار یک بازار جدید یا یک خبر تازه از ماجرای بورسی شدن استارتاپها منتشر می‌شود. اصل ماجرا چیست؟
روزنامه هفت صبح| چند استارتاپ در صف ورود به بورس ایستاده‌اند؟ چرا دیجیکالا و علی بابا و کافه بازار به‌رغم تلاش‌هایی که داشته‌اند هنوز نتوانسته‌اند بورسی شوند؟ اصولا چرا استارتاپها باید وارد بورس شوند؟ تجربه تپسی چرا در ورود به بازار سرمایه تکرار نشد؟ حدود دو سال است که به شکل جدی در اکوسیستم استارتاپی، فعالان این حوزه از خود این سوالات را می‌پرسند.
پاسخ‌ها هم از مشکلات صورت‌های مالی این کسب‌وکارها گرفته تا ملاحظاتی که برخی نهادهای خاص درخصوص آنها دارند متغیر است. موضوع اساسی اما این است که استارتاپی‌ها ازجمله سرمایه‌گذاران خطرپذیر می‌گویند بدون راه خروجی به نام بازار سرمایه، اکوسیستم استارتاپی در ته یک کوچه بن‌بست درجا خواهد زد.
استدلال آنها این است که سرمایه‌گذاری که 10سال پیش چند میلیارد تومان در یک ایده جذاب سرمایه‌گذاری کرده و آن ایده حالا تبدیل به یک کسب‌وکار بالغ و بزرگ با ارزش‌گذاری خیلی بالا شده تنها با عرضه عمومی سهام آن کسب‌وکار در بورس است که می‌تواند پول اولیه به همراه سود خودش را بردارد و دوباره برود سراغ کسب‌وکارها و ایده‌های نو و کوچکی که ظرفیت رشد دارند.
اما بورس ایران برخلاف بسیاری بورس‌های دیگر اعتقاد دارد دارایی غیرمادی که بسیاری از استارتاپها اظهار می‌کنند هم ریسک زیادی دارد و هم زیاد شفاف نیست. با این استدلال قانون‌گذاران بازار سرمایه اعتقاد دارند که ورود بدون احتیاط استارتاپها به بورس می‌تواند سرمایه‌گذاران عادی را دچار دردسر کند.
فکر کنید سهامداران خرد یا همان مردم عادی بروند سهام یک اپلیکیشن که تمام دارایی آن یک نرم‌افزار موبایلی است را بخرند و چند ماه بعد 90درصد کاربران یا یوزرهای آن اپ ریزش کند! چه بلایی بر سر سرمایه‌های مردم می‌آید؟
این دغدغه بورسی‌هاست که البته بارها استارتاپی‌ها به شکل‌های مختلف به آن پاسخ داده‌اند. اما بازار سرمایه بارها راه‌حل‌هایی را هم برای ورود استارتاپی‌ها به بازار سرمایه معرفی کرده که به نظر می‌رسد بیشتر آزمون و خطا باشند تا یک راهکار عملی و کاربردی. آخرین نمونه از این راه‌حل‌ها هم همین هفته گذشته معرفی شد: بازار نوآفرین فرابورس!
بازار جدید فرابورس چیست و چه دردی از استارتاپها دوا می‌کند؟
فرابورس با تشکیل بازار نوآفرین به دنبال تسهیل پذیرش استارتاپها و شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سهام است. این در حالی است که طبق برنامه هفتم قرار است یک بورس فناوری ایجاد شود. آن‌طور که سایت پیوست گزارش کرده سازمان بورس ایران، بازار نوآفرین در فرابورس ایجاد کرده است که شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپها می‌توانند در آن عرضه شوند.
این بازار هیات پذیرش مستقلی دارد. این بازار دو تابلوی رشد و دانش‌بنیان دارد و می‌خواهد شرایط ورود شرکت‌های نوآور و استارتاپها را در بازار سرمایه فراهم کند. ایده تشکیل بورس تخصصی این شرکت‌ها حدود چهار سالی است مطرح می‌شود اما تاکنون محقق نشده بود.
شرکت‌های حاضر در این بازار می‌توانند از مزایای بازارهای اول و دوم فرابورس استفاده کنند که شامل معافیت مالیاتی، توثیق سهام، سهولت در تامین مالی از طریق ابزارهای بازار سرمایه و قابلیت معامله سهام است. در حال حاضر ۱۰ شرکت دانش‌بنیان درخواست پذیرش در این بازار را داده‌اند که سه شرکت پذیرش شده و ۳۰ شرکت هم کاندیدای پذیرش هستند.
همچنین حداقل سرمایه ثبت‌شده این شرکت‌ها باید ۱۰ میلیارد تومان باشد و حاکمیت شرکتی مناسبی نیز داشته باشند. صورت‌های مالی آنها باید مطابق استانداردهای حسابداری باشد و لازم است مجوز دانش‌بنیان را از معاونت عملی و فناوری ریاست‌جمهوری دریافت کرده باشند. از دیگر شرایط پذیرش نیز چشم‌انداز روشن شرکت برای سودآوری است. همچنین جمع حقوق صاحبان سهام باید حداقل ۱۰میلیارد تومان و حداکثر ۵۰۰ میلیارد تومان باشد.
تکلیف بورس فناوری چه می‌شود؟
طبق نوشته پیوست و همان‌طور که در مقدمه این مطلب نوشتیم بحث ایجاد بورس تخصصی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فعال در حوزه فناوری اولین‌بار نیست که مطرح می‌شود. در آخرین مورد، برنامه هفتم توسعه که به‌تازگی در مجلس تصویب شده و اکنون برای تبدیل شدن به قانون در شورای نگهبان بررسی می‌شود نیز چنین تکلیفی را ذکر کرده بود.
در این برنامه به وزارت اقتصاد تکلیف شده با همکاری وزارت ارتباطات، با تشکیل یک بورس تخصصی، زمینه بورسی شدن شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتالی و دانش‌بنیان را فراهم کند. همچنین باید برای این شرکت‌ها، شاخص‌های بورسی ویژه و ابزارهای مالی جدید تعریف و دارایی‌های نامشهود آنها به رسمیت شناخته شود.
از سویی وزارتخانه‌های اقتصاد و ارتباطات باید آیین‌نامه‌ای تدوین کنند که طبق آن این شرکت‌ها بتوانند دارایی‌های نامشهود خود را در فرایندهای اعتبارسنجی، وثیقه‌گذاری و پذیره‌نویسی استفاده کنند. با توجه به اینکه هنوز برنامه هفتم به قانون تبدیل نشده است به نظر نمی‌رسد تشکیل بازار نوآفرین در فرابورس با استناد به این تکلیف برنامه هفتم انجام شده باشد.
امیدی به بورسی شدن استارتاپ‌های بیشتر داشته باشیم؟
مرداد ۱۴۰۱، زمانی که تپسی به‌تازگی وارد فرابورس شده بود، میثم فدایی مدیرعامل وقت این سازمان در گفت‌وگویی با پیوست از احتمال حضور استارتاپ‌های دیگری در بازار سرمایه تا پایان آن سال خبر داده و گفته بود:
«هرچند من نمی‌توانم قول قطعی بدهم اما ما الان یکی دو استارتاپ داریم که مشکلی برای عرضه ندارند. تازه شروع کرده‌اند. ما به دلیل سال دانش‌بنیان یک لاین جدید برای کمک و مشاوره به استارتاپها برای حضورشان در بورس و فرابورس باز کرده‌ایم تا بتوانند این فرایند را سریع طی کنند.»
این اتفاق نیفتاد و حتی پس از فروردین امسال که زمزمه‌هایی از انجام فرایند پذیرش شرکت‌هایی مانند اسنپ و ایرانسل در بورس شنیده می‌شد، خبر جدیدی نیامد. استارتاپها و شرکت‌های نوآور ایرانی مدت‌هاست اعلام می‌کنند به عرضه اولیه در بورس علاقه‌مندند. این میل از زمان رشد انفجاری بورس در نیمه ابتدایی سال ۹۹ شدت گرفت، به شکلی که در آن زمان استارتاپ‌های زیادی از جمله کافه‌بازار، شیپور و دیجیکالا به طور جدی از آن سخن می‌گفتند.
حتی تیرماه همان سال، زمانی که حباب بورس در آستانه ترکیدن بود، فرهاد دژپسند، وزیر وقت اقتصاد، در جلسه‌ای با حضور مدیران دیجیکالا، کافه‌بازار، تپسی، فیلیمو و شیپور خبر داد اولین استارتاپ ایرانی هفته اول مرداد عرضه اولیه می‌شود و پنجمین استارتاپ نیز هفته آخر شهریور وارد بازار سهام خواهد شد.
با وجود اینکه وعده دژپسند در طول سه ماه به هیچ وجه عقلانی به نظر نمی‌رسید اما پس از گذشت سه سال و نیم از آن زمان، تنها یک استارتاپ یعنی تپسی موفق به عرضه سهام خود در فرابورس شده است. شرایط بورس به سمتی پیش رفت که با فاصله گرفتن از روزهای اوج، میل استارتاپها به ورود نیز فروکش کرد و چالش‌های جدیدی از جمله ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود نمود یافت.
هرچند بعد از ورود تپسی، مسیر کمی شفاف‌تر شد. حال با آغاز به کار بازار نوآفرین در فرابورس شاید این شرایط کمی تسهیل شود هرچند هنوز مشخص نیست تکلیف بورس فناوری تصریح‌شده در برنامه هفتم چه خواهد شد.
