سودهای پنهان زیر سینک آشپزخانه
بازار دستگاه‌های تصفیه آب مثل خود آب شفاف نیست. بین ادعاهای تبلیغاتی، فیلترهای رنگارنگ و برندهای پرزرق‌وبرق، پیدا کردن محصول واقعی و خدمات درست، کاری شبیه جست‌وجوی چشمه در کویر شده است
هفت صبح، رضا رهسپار| صبح یک روز پاییزی در یکی از فروشگاه‌های لوازم خانگی خیابان جمهوری، مردی حدودا چهل ساله خم شده تا از نزدیک برچسب قیمت یک دستگاه تصفیه آب را بخواند. فروشنده با لبخند می‌گوید: «این مدل شش مرحله‌ایه، با پمپ و مخزن استیل. هشت میلیون و هفتصد هزار تومنه.»
مشتری نگاهی مشکوک می‌اندازد و می‌پرسد: «فیلترهاش چقدره؟» فروشنده آهی می‌کشد و با همان لحن آشنا ادامه می‌دهد: «بستگی داره چی بخوای. فیلترای اصلی، گرون‌تر از خود دستگاه درمیاد!» این جمله حالا دیگر در بازار تصفیه آب مثل یک ضرب‌المثل جا افتاده. دستگاه را شاید یک بار بخری، اما فیلترها را هر سال باید عوض کنی. درست همین‌جاست که داستانِ شیرین آب سالم، به حساب بانکی تلخ می‌رسد.
زیرسینکی‌هایی با قیمتی از چهار تا بیست میلیون
دستگاه‌های تصفیه آب خانگی که معمولا زیر سینک نصب می‌شوند، این روزها از نظر ظاهر تقریبا مشابه‌اند: چند محفظه استوانه‌ای سفید یا آبی، یک پمپ کوچک، یک شیر مخصوص و شلنگ‌های رنگی باریک. اما تفاوت اصلی در دلشان است؛ در فیلترها، ممبران و برند. قیمت‌ها در بازار تهران و سایت‌های فروش آنلاین از حدود چهار میلیون تومان برای مدل‌های بی‌نام و ساده شروع می‌شود و تا حدود بیست تا بیست‌وچهار میلیون تومان برای برندهای مطرح بالا می‌رود.
دستگاه‌های ده مرحله‌ای با فیلتر قلیایی، مینرال، مادون قرمز و حتی فیلتر اکسیژن‌ساز هم حالا در بازار پیدا می‌شوند. محصولاتی که هر کدام وعده سلامتی بیشتر و آبی «خوش‌طعم‌تر» می‌دهند. اما همان فروشندگان باتجربه می‌گویند قیمت اولیه دستگاه، فقط آغاز ماجراست. چرا که عمر مفید برخی فیلترها سه تا شش ماه است و بسته کامل تعویض فیلتر می‌تواند از یک تا پنج میلیون تومان برای هر دوره خرج روی دست خانواده بگذارد.
سرمایه‌گذاری پنهان در آشپزخانه
در یک دستگاه شش مرحله‌ای معمولی، سه فیلتر ابتدایی شامل پلی‌پروپیلن، کربن فعال و کربن بلاک، معمولا هر شش ماه باید تعویض شوند. مرحله چهارم که همان ممبران یا غشای اسمز معکوس است، گران‌ترین بخش ماجراست و در صورت افت فشار یا آلودگی زودتر از موعد، باید جایگزین شود.
فیلترهای بعدی مثل مینرال یا قلیایی هم معمولا هر سال نیاز به تعویض دارند. اگر بخواهیم حساب سرانگشتی کنیم، خانواده‌ای که دستگاهی متوسط با فیلترهای اصلی دارد، سالانه حدود سه تا چهار میلیون تومان فقط برای تعویض فیلتر هزینه می‌کند. اگر سرویس در محل و اجرت نصب را هم اضافه کنیم، این رقم به پنج میلیون تومان می‌رسد.
در نتیجه، بعد از سه سال، هزینه نگهداری از خود دستگاه بیشتر شده است. در همین بازار پرگردوغبار، فیلترهای تقلبی هم حضور پررنگی دارند. برخی واردکنندگان یا مغازه‌داران فیلترهای بدون نام یا چینی را با برچسب جعلی می‌فروشند؛ فیلترهایی که در ظاهر تفاوت زیادی ندارند، اما کارایی‌شان بسیار پایین‌تر است. کارشناسان می‌گویند استفاده از فیلتر غیراصل کیفیت تصفیه را کاهش می‌دهد و باعث فشار مضاعف به پمپ و کاهش عمر دستگاه می‌شود. به زبان ساده‌تر، صرفه‌جویی امروز می‌تواند خرج فردا را دو برابر کند.
خدمات پس از فروش؛ حلقه گم‌شده آب سالم
یکی از گلایه‌های اصلی خریداران، کمبود شبکه خدمات پس از فروش است. بسیاری از برندها نمایندگی رسمی در همه شهرها ندارند و کاربران ناچارند برای تعویض فیلتر یا سرویس دوره‌ای، سراغ تعمیرکاران آزاد بروند. این تعمیرکاران هم اغلب از قطعات عمومی و فیلترهای متفرقه استفاده می‌کنند. در مقابل، برندهایی که خدمات پس از فروش منظم دارند، سالی دو بار تیم فنی به منزل مشتری می‌فرستند، دستگاه را تست می‌کنند و فیلترها را با قطعات اصلی جایگزین می‌نمایند.
البته این سرویس‌ها به شدت هزینه‌بر هستند و برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند خودشان فیلتر را تعویض کنند؛ روشی که اگر بدون دقت انجام شود، به نشتی آب یا خرابی دستگاه منجر می‌شود. در واقع، بازار خدمات پس از فروش در این حوزه هنوز سامان نگرفته است. فروشنده دستگاه سود خود را گرفته و از معادله خارج می‌شود، در حالی که خریدار تازه وارد مرحله پرخرج و پرابهام «نگهداری» شده است.
چرا فیلترها این‌قدر گران شده‌اند؟
پاسخ کوتاه: دلار و واردات.
بیشتر فیلترهای مرغوب از کشورهایی مثل تایوان، کره جنوبی و ترکیه وارد می‌شوند. تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز باعث شده قیمت ممبران‌ها در دو سال اخیر بیش از سه برابر شود. در همین مدت، تولیدکنندگان داخلی هم هنوز نتوانسته‌اند جایگزین باکیفیتی بسازند. البته برخی شرکت‌های ایرانی تلاش کرده‌اند با تولید فیلترهای «مونتاژی» قیمت‌ها را پایین نگه دارند، اما کیفیت خروجی آب در این محصولات هنوز قابل‌مقایسه با نمونه‌های وارداتی نیست. علاوه بر آن، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و تعرفه‌های گمرکی و افزایش اجرت سرویس‌کاران هم مزید بر علت شده‌اند تا بازار فیلترها روزبه‌روز گران‌تر شود.
قلب گران‌قیمت تصفیه آب
در هر دستگاه تصفیه، ممبران همان قلب تپنده است. این غشا میکرومتری، وظیفه جدا کردن املاح محلول و ذرات آلوده از آب را بر عهده دارد. اگر ممبران بی‌کیفیت باشد، دیگر فرقی بین آب شیر و آب تصفیه‌شده نمی‌ماند.قیمت ممبران‌های باکیفیت حالا به محدوده ۲ تا ۴ میلیون تومان رسیده است. برندهای معروف بیشترین تقاضا را دارند. فروشندگان می‌گویند مشتریان با تجربه حاضرند برای ممبران اصلی بیشتر هزینه کنند، چون ممبران تقلبی عمر کوتاهی دارد و فشار پمپ را بالا می‌برد. در نتیجه دستگاه بیشتر برق مصرف می‌کند و زودتر خراب می‌شود.
رقابت برندها؛ تبلیغات پرزرق و برق، کیفیت متفاوت
در بازار پرهیاهوی تصفیه آب، برندهای کوچک و بزرگ به هر شیوه‌ای برای جلب مشتری رقابت می‌کنند. یکی روی قلیایی بودن آب تاکید دارد، دیگری فیلتر مادون قرمز را عامل جوانی پوست معرفی می‌کند!اما متخصصان می‌گویند بیشتر این ادعاها جنبه تبلیغاتی دارند. اساس تصفیه آب در همه دستگاه‌های اسمز معکوس یکسان است و تفاوت واقعی در کیفیت فیلتر، نوع پمپ و مواد به‌کاررفته در اتصالات است.
جالب آنکه برخی برندهای معروف حتی در مدل‌های گران‌قیمت، قطعات چینی را در بدنه خود دارند، اما با بسته‌بندی زیبا و ضمانت‌نامه معتبر، ذهن خریدار را آرام می‌کنند. به قول یکی از فروشندگان باسابقه: «در این بازار، ظاهر دستگاه بیشتر از باطنش می‌فروشد!»
آینده بازار؛ از لوکس تا ضرورت
در سال‌های گذشته، دستگاه تصفیه آب در بسیاری از خانه‌ها وسیله‌ای لوکس محسوب می‌شد؛ چیزی مخصوص طبقه متوسط رو به بالا. اما با کاهش کیفیت آب در برخی شهرها، حالا این دستگاه به یک نیاز واقعی تبدیل شده است. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که نبود نظارت کافی بر بازار و ورود قطعات بی‌کیفیت، سلامت مردم را به خطر می‌اندازد. آنها از وزارت صمت و سازمان استاندارد می‌خواهند که نظارت بیشتری بر واردات و خدمات پس از فروش داشته باشند تا بازار از وضعیت بی‌در و پیکر فعلی خارج شود.
