راه علمی مبارزه با فساد چیست؟
مقابله با فساد، نسخه فوری ندارد و با دستور از بین نمی‌رود. چگونه می‌توان با روش‌های علمی و تجربه کشورهای موفق، راهی برای کاهش آن در ایران پیدا کرد؟
هفت صبح، محمد حاجی‌مومنی| فساد اقتصادی، مثل غبار روی شیشه است؛ هرچه بیشتر بماند، دیدن مسیر سخت‌تر می‌شود. مقابله با آن، نه با هیجان و نه با عجله، بلکه با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از تجربه‌های موفق در دنیا ممکن است. سال‌ها پژوهش و تجربه کشورهای مختلف جهان نشان داده که مقابله با فساد، از جنس قانون‌گذاری و نظارت صرف نیست، بلکه نیاز به نهادسازی، شفاف‌سازی و فرهنگ‌سازی دارد.
اولین پایه، شفافیت است. هرچه فرآیندهای اداری و مالی روشن‌تر باشد، زمینه برای رفتارهای نادرست کمتر می‌شود. وقتی مردم بدانند بودجه‌ها چطور خرج می‌شود، چه کسی چه مسئولیتی دارد، و گزارش عملکردها در دسترس عموم باشد، احتمال خطا کمتر می‌شود. شفافیت، اعتماد عمومی را بالا می‌برد و احساس مسئولیت را در مدیران تقویت می‌کند.
نکته مهم دیگر، پیشگیری است. درست مانند پزشکی که به جای درمان بیماری، بر پیشگیری تمرکز دارد، در مقابله با فساد هم پیشگیری از بروز موقعیت‌های فسادزا، بسیار موثرتر از برخوردهای بعدی است. ایجاد سامانه‌های الکترونیکی در ارائه خدمات عمومی، از جمله مجوزهای کسب‌وکار، مناقصه‌ها و مزایده‌ها، یکی از ابزارهای این پیشگیری به شمار می‌رود.
نظارت موثر، رکن دیگر است. اما این نظارت نباید فقط به نهادهای دولتی محدود باشد. مشارکت نهادهای مدنی، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و حتی خود مردم، لایه‌ای از دقت و شفافیت به ساختار نظارتی اضافه می‌کند. زمانی که نهادهای غیررسمی بتوانند نظرات کارشناسی ارائه دهند یا درباره یک موضوع پرسشگری کنند، امکان خطا کاهش می‌یابد. در بعضی کشورها، نهادهای مستقلی شکل گرفته‌اند که وظیفه آنها فقط مبارزه با فساد است.
این نهادها بدون وابستگی اجرایی، با تکیه بر شفافیت، گزارشگری عمومی و همکاری با دستگاه قضایی، موفق شده‌اند فساد را کاهش دهند. در کشور ما هم نمونه‌هایی از نهادهای نظارتی وجود دارد، اما کارایی آنها زمانی بیشتر می‌شود که گزارش‌هایشان در معرض افکار عمومی قرار گیرد و با ساختارهای پاسخگو همراه باشد.
فرهنگ‌سازی هم از عناصر کلیدی در این مسیر است. آموزش اصول درستکاری، رعایت قانون و اخلاق حرفه‌ای باید از مدرسه شروع شود و در تمام سطوح جامعه ادامه پیدا کند. زمانی که مردم یک جامعه نسبت به تخلف حساس باشند، زمینه برای بروز فساد کمتر می‌شود.
مبارزه با فساد، یک پروژه کوتاه‌مدت نیست. نیاز به صبر، تداوم و بازنگری دارد. با استفاده از تجربه‌های جهانی، بهره‌گیری از ابزارهای نوین و مشارکت فعال مردم و نخبگان، مسیری روشن‌تر برای کاهش فساد ترسیم می‌شود؛ مسیری که به نفع همه خواهد بود، از مدیر گرفته تا شهروند. مبارزه با فساد مسیر سخت و طولانی‌ای است، اما با شفافیت، نظارت مستمر و فرهنگ‌سازی به تدریج آن را کاهش می‌دهد. این مسیر نیازمند همراهی همه اقشار جامعه و مدیران مسئول است تا آینده‌ای روشن‌تر و عادلانه‌تر برای همه بسازیم. شروع از امروز بهترین راه است.
