شفافیت زمین‌گیر شد| خرید پرابهام دو فروند ایرباس؛ شفافیت بدون مستندات
خرید هواپیما بدون انتشار کامل اطلاعات مالی با اصول شفافیت در تضاد است
هفت صبح| وزارت راه و شهرسازی دولت چهاردهم اخیرا از ورود دو فروند هواپیمای ایرباس ۳۳۰-۲۰۰ ساخت سال ۲۰۱۲ به ناوگان شرکت هواپیمایی ایران‌ایر خبر داد و این اقدام را یکی از دستاوردهای مهم حوزه هوایی کشور معرفی کرد. این وزارتخانه همچنین با تأکید بر «شفافیت» در روند خرید، اعلام کرد که این فرآیند بدون هیچگونه انحرافی از قیمت نهایی انجام شده اما نکته مهم این است که در حالی ادعای شفافیت مطرح شده، جزئیات دقیق و کامل هزینه‌ها به صورت رسمی و مستند ارائه نشده و تنها برخی ارقام پایه خرید اعلام شده است.
بر‌اساس اطلاعات رسمی منتشر شده، مجموع هزینه خرید این دو فروند هواپیما به همراه چهار موتور اضافه حدود ۱۰۶ میلیون دلار بوده است. در این گزارش آمده است که قیمت هر موتور هواپیما را حدود ۱۵ میلیون دلار در نظر گرفته‌اند که مجموع هزینه موتورها به حدود ۶۰ میلیون دلار می‌رسد.
بنابراین، پس از کسر مبلغ مربوط به موتورها، قیمت دو فروند هواپیما حدود ۴۶ میلیون دلار برآورد شده که به عبارتی حدود ۲۳میلیون دلار برای هر فروند است. این ارقام در مقایسه با قیمت هواپیماهای نو از همین نوع که بیش از ۲۳۸ میلیون دلار اعلام شده، نشان‌دهنده خرید هواپیماهای دست‌دوم با قیمتی بسیار پایین‌تر است.
وزارت راه در حالی قیمت هواپیمای دست‌دوم را پایین‌تر از نو اعلام کرده که در بازار هوایی نیز چنین تفاوتی وجود دارد. قیمت هواپیمای دست‌دوم که سرحال‌تر باشد، 30 تا 40 میلیون دلار و هواپیمایی با سن خریدهای اخیر، 20 تا 25 میلیون دلار است. هواپیمای دست‌دوم پس از سال‌ها استفاده فرسوده شده و استهلاک قطعات حیاتی آن به مراتب بیشتر است.
هواپیماهای نو از جدیدترین فناوری‌ها، تجهیزات پیشرفته و استانداردهای به‌روز زیست‌محیطی و ایمنی بهره می‌برند که مدل‌های قدیمی‌تر فاقد آن هستند. همچنین هواپیمای نو همراه با ضمانت تولیدکننده، خدمات پس از فروش و پشتیبانی کامل عرضه می‌شود که هزینه‌های بیشتری به آن می‌افزاید، در حالی که خرید هواپیمای دست‌دوم معمولا مستلزم صرف هزینه‌های بیشتر برای تعمیرات و نگهداری است. بازار فروش هواپیماهای دست‌دوم محدود و رقابتی است و صرفا کشورهایی مانند ایران، چنین هواپیماهایی را خرید می‌کنند. چه بسا اگر تحریم‌های ایران نبود، چنین هواپیماهایی راهی جز گورستان هواپیماها نمی‌یافتند.
با وجود این، مسئله اصلی این است که مبالغ یادشده فقط قیمت پایه خرید را شامل می‌شود و هزینه‌های ناشی از تحریم‌های بانکی و صنعت هوایی کشور، مانند هزینه‌های نقل و انتقال پول، آماده‌سازی هواپیماها و تحویل نهایی آنها در ایران، در این ارقام لحاظ نشده‌اند. مسئولان وزارت راه و شهرسازی به صورت کلی اعلام کرده‌اند که این هزینه‌های جانبی و شفاف، درصد قابل‌توجهی به قیمت تمام‌شده افزوده اما هیچ رقم یا جزئیات مستندی درباره میزان این هزینه‌ها ارائه نشده است.
در واقع، استفاده از واژه «شفافیت» در چنین شرایطی می‌تواند محل بحث و انتقاد باشد. شفافیت در قراردادهای بزرگ دولتی به معنای انتشار کامل و دقیق اطلاعات مالی، قراردادی و عملیاتی است تا امکان بررسی و نظارت عمومی و کارشناسی فراهم شود. ارائه صرف این واژه بدون ارائه مستندات و داده‌های قابل رصد، به نوعی ادعایی غیرمستند تلقی می‌شود و نمی‌تواند جایگزین اطلاع‌رسانی دقیق و جامع باشد.
از وزارت راه و شهرسازی و شرکت هواپیمایی ایران‌ایر انتظار می‌رود برای ایجاد شفافیت واقعی و رفع نگرانی‌های موجود، جزئیات کامل‌تری از هزینه‌ها و روند خرید منتشر کنند. انتشار اطلاعات مستند و قابل استناد به بهبود اعتماد عمومی کمک می‌کند.
