سبلان گرفتار کمبود اکسیژن | مشکلات تامین خوراک؛ تهدیدی برای تولید مستمر

هفت صبح، مهرخ جمشیدی | ‌متانول یکی از پایه‌ای‌ترین مواد شیمیایی در صنایع جهان محسوب می‌شود که کاربردهای گسترده‌ای در تولید محصولات شیمیایی مختلف، از جمله فرمالدهید، اسید استیک و سوخت‌های پاک دارد. در سال‌های اخیر، به دلیل افزایش توجه به انرژی‌های پاک و جایگزین، متانول به عنوان سوختی سبز و مکمل در حمل و نقل و تولید انرژی مطرح شده است.

این ماده نقش کلیدی در زنجیره تامین بسیاری از صنایع مهم جهانی ایفا می‌کند و به همین دلیل بازار آن همواره در حال رشد و توسعه است. در ایران نیز پتروشیمی سبلان یکی از تولیدکنندگان متانول به‌شمار می‌رود. ظرفیت تولید این کارخانه به بیش از ۱.۶۵ میلیون تن متانول در سال می‌رسد که بخش قابل‌توجهی از خوراک واحدهای پایین‌دستی پتروشیمی مانند تولید فرمالدهید و اسید استیک را تامین می‌کند. پتروشیمی سبلان نقش موثری در زنجیره ارزش متانول در کشور دارد و توسعه آن می‌تواند زمینه‌ساز افزایش صادرات غیرنفتی و ارزآوری قابل‌توجهی باشد.

مشکلات تامین خوراک؛ تهدیدی برای تولید مستمر

با وجود ظرفیت بالا و تکنولوژی پیشرفته، پتروشیمی سبلان در سال‌های اخیر نتوانسته به ظرفیت اسمی خود دست یابد. در دو سال گذشته این کارخانه به دلیل کمبود خوراک گازی، اکسیژن صنعتی و کم‌آبی، همواره زیر ظرفیت تولید کرده است. این موضوع به طور مستقیم بر سودآوری و بازدهی کارخانه تأثیرگذار بوده است.

بر اساس گفته‌های مدیرعامل پتروشیمی سبلان، کارخانه برای تولید متانول نیاز به روزانه حدود ۶۵ هزار نرمال مترمکعب اکسیژن صنعتی دارد‌ اما تنها ۵۸ هزار نرمال مترمکعب در اختیار دارد. این کمبود سبب شده که ظرفیت تولید به طور چشمگیری کاهش یابد و تولید زیر حداقل سطح سودآوری کارخانه باقی بماند.

  اکسیژن؛ گره‌ای بزرگ در مسیر تولید

یکی از نکات کلیدی در بحران پتروشیمی سبلان، کمبود اکسیژن صنعتی است. این شرکت خود بخشی از سرمایه‌گذاری برای ساخت واحدهای تولید اکسیژن در مجتمع پتروشیمی دماوند را انجام داده است. این سرمایه‌گذاری که با هدف تضمین تامین خوراک کارخانه‌ها انجام شده، اکنون به شکلی ناعادلانه بین واحدهای هم‌گروه توزیع می‌شود و سهم پتروشیمی سبلان از اکسیژن تولیدی کمتر از نیاز واقعی است.

مدیرعامل شرکت تأکید می‌کند که این شرایط باعث ایجاد یک چالش مدیریتی و اقتصادی شده که در نهایت بهره‌وری واحد را کاهش می‌دهد و در تامین منابع موثر اختلال ایجاد می‌کند. با وجود سرمایه‌گذاری، سهم ناچیز از اکسیژن باعث شده ظرفیت تولید متانول کمتر از حد مطلوب باقی بماند.

‌قطع گاز در زمستان و کمبود آب در تابستان؛ بحران‌های فصلی تولید

یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر روند تولید پتروشیمی سبلان، نوسانات شدید در تامین گاز طبیعی و آب است. این کارخانه در چهار ماه از سال، به خصوص در فصل زمستان، با قطع گاز مواجه می‌شود. این موضوع نه‌تنها تولید را متوقف می‌کند، بلکه باعث آسیب‌های فنی و افزایش هزینه‌های تعمیرات می‌شود.

در فصل‌های گرم سال نیز کمبود آب و اکسیژن فشار مضاعفی بر تولید وارد می‌کند. آب یکی از عناصر حیاتی در فرآیندهای صنعتی پتروشیمی است و کمبود آن در تابستان مانع از تولید بهینه و پیوسته می‌شود. این نوسانات فصلی منابع تولید، باعث شده که پتروشیمی سبلان نتواند برنامه‌ریزی دقیق و پایداری برای تولید داشته باشد.

 تاثیر بازار جهانی و قیمت‌گذاری داخلی بر سودآوری

قیمت جهانی متانول در سال‌های اخیر در بازه ۳۵۰ تا ۳۸۰ دلار به ازای هر تن نوسان داشته است. با وجود این، میانگین قیمت صادراتی متانول ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۰۵ دلار بوده است. کاهش قیمت صادراتی در کنار افزایش هزینه‌های تامین خوراک گازی، فاصله درآمد و هزینه تولید را بیشتر کرده است.

این شرایط اقتصادی باعث شده سودآوری پتروشیمی سبلان تحت فشار قرار بگیرد. اگر کارخانه بتواند تولید خود را به سطح بالایی برساند، انتظار می‌رود سود خالص سالانه آن به بیش از ۲۵۰۰ میلیارد تومان برسد‌ اما در شرایط فعلی و با تولید زیر ۹۴ درصد ظرفیت اسمی، سود واقعی به کمتر از ۱۵۰۰ میلیارد تومان کاهش یافته است.

پروژه توسعه؛ چالشی برای آینده

طرح توسعه پتروشیمی سبلان با پیشرفت فیزیکی حدود ۹۰ درصد، در آستانه بهره‌برداری قرار دارد. این پروژه ظرفیت تولید متانول را به بیش از ۳ میلیون تن در سال افزایش خواهد داد و با اجرای فناوری‌های جدید مانند تزریق CO۲ به راکتور سنتز، ظرفیت تولید افزایشی در حدود ۱۱۰ هزار تن متانول فراهم خواهد شد.با این حال، موفقیت پروژه به تأمین پایدار گاز، اکسیژن و آب بستگی دارد. در صورت تداوم مشکلات تامین خوراک، این توسعه می‌تواند به بار مالی و زیان‌دهی برای شرکت تبدیل شود.

زنجیره تامین و چالش‌های ساختاری صنعت پتروشیمی ایران

مشکلات پتروشیمی سبلان نمایانگر مشکلات ساختاری گسترده‌تر در صنعت پتروشیمی ایران است. ناترازی انرژی، تصمیم‌گیری‌های غیرشفاف و ناکارآمد در تخصیص منابع، ضعف در زیرساخت‌های انتقال و تأمین خوراک و قیمت‌گذاری غیرواقعی محصولات صادراتی، همگی بخش‌هایی از این معضل بزرگ هستند.بسیاری از کارخانه‌ها در سطح کشور به دلیل کمبود مواد اولیه و نوسانات انرژی با کاهش تولید روبه‌رو شده‌اند که باعث کاهش درآمد ملی و عقب‌ماندگی در بازارهای جهانی شده است.

ضرورت اقدامات کلان برای تثبیت و توسعه

برای برون‌رفت از این شرایط، لازم است سیاستگذاران و مدیران صنعت پتروشیمی، برنامه‌های جامعی برای تضمین تامین پایدار گاز، اکسیژن و آب تدوین کنند. ایجاد شفافیت در تخصیص منابع، اصلاح ساختارهای مدیریتی و افزایش همکاری بین واحدهای مختلف، بهره‌وری و ظرفیت تولید را افزایش می دهد.  تقویت زیرساخت‌های مرتبط با تأمین خوراک، توسعه شبکه‌های انتقال و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین نیز باید در اولویت قرار گیرد تا از ظرفیت‌های بالقوه پتروشیمی‌ها به بهترین نحو استفاده شود.

فرصتی برای تحول و رشد

پتروشیمی سبلان با ظرفیت و فناوری‌های موجود می‌تواند یکی از موتورهای توسعه صنعت پتروشیمی کشور باشد. رفع مشکلات تأمین خوراک و منابع، هماهنگی بین واحدهای تولیدی و بهبود زیرساخت‌ها، امکان افزایش تولید پایدار و سودآوری بالا را فراهم می‌کند.با توجه به نقش کلیدی متانول در صنایع جهانی و نیاز رو به رشد بازارهای داخلی و صادراتی، حمایت عملی و واقعی از پتروشیمی سبلان می‌تواند به عنوان گامی مهم در جهش تولید و افزایش ارزآوری غیرنفتی کشور تلقی شود.