مردم متهم می‌شوند و سیاست‌گذاران خاموش

هفت صبح، حمید رجبی| ناترازی انرژی در ایران موضوع تازه ای نیست و دولت‌های مختلف با این موضوع چالش‌های مختلفی داشته‌اند. اما به نظر می‌رسد این ناترازی، حداقل در چند سال اخیر تبدیل به یک بحران عمومی پیچیده شده است. به این ترتیب ما در ایران درگیر مشکل تولید برق و گاز هستیم و در مورد آب نیز خشکسالی‌های پی‌درپی امان مردم و حاکمیت را بریده است.

به دلیل همین ناترازی‌ها که البته دلایل و ریشه‌های متعددی دارد، مسئولان به شیوه‌های مختلف از مردم می‌خواهند که در مصرف انرژی صرفه جویی کنند. اما گاه مسئله از این هم فراتر می‌رود و برخی از همین مسئولان مردم ایران را متهم می‌کنند که در دسته پرمصرف و یا بدمصرف‌ترین مردم جهان هستند !

به‌عنوان مثال ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد در مجلس اخیرا گفته مردم در ایران سه برابر سرانه مردم در دیگر نقاط دنیا برق مصرف می‌کنند! و یا یکی دیگر از همین مسئولان چند روز پیش گفته مصرف گاز ایرانی‌ها برابر با کشورهای سردسیر است! اما آیا این دست صحبت‌ها پشتوانه علمی و منطقی دارند و یا صرفا برای پاک کردن صورت مسئله و شانه خالی کردن از مسئولیت بیان می‌شوند؟

با توجه به شرایط  موجود، در خصوص وضعیت بحران انرژی در ایران می‌توان گفت که بحران آب تحت‌تاثیر عوامل بلندمدتی مانند تغییرات اقلیمی (افزایش گرما و خشکسالی) و رشد سریع جمعیت تشدید شده است. اما حقیقت این است که ما دچار ورشکستگی آبی هستیم و این موضوعی است که مسئولان نمی‌خواهند آن را بپذیرند. به دلیل همین ورشکستگی است که دولت‌ها در طول سال‌های اخیر به سمت برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی رفته و زمینه فرونشست زمین و دیگر بحران‌های زیست محیطی را فراهم آورده‌اند. در مورد برق و گاز نیز باید گفت اصولا در طول سال‌ها و دهه‌های اخیر، سرمایه‌گذاری برای ایجاد زیر ساخت انجام نشده که حالا بخواهیم بابت این سرمایه‌گذاری‌ها شرایط ناترازی انرژی را بهبود بخشیم.

مردم ایران بد مصرف نیستند

اما اگر بخواهیم به صورت منطقی به این بحران عظیم در ایران نگاه کنیم باید گفت که بله مصرف انرژی در ایران بالاست اما مردم ایران به صورت کلی بد مصرف نیستند و این دو موضوع تفاوت‌های زیادی با هم دارند. به‌عنوان مثال طبق آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا که در سال 2023به‌عنوان پرمصرف‌ترین کشورها در بحث انرژی برق منتشر شده بود، ایران در رتبه 73 جهان قرار داشت.

رتبه‌بندی‌های مصرف انرژی در ایران نیز حاکی از آن است که بیشترین مصرف انرژی دربخش صنعت (برق، گاز و آب)، بخش کشاورزی (آب)، حمل و نقل(بنزین و گازوئیل) و در نهایت بخش خانگی (برق، گاز و آب) قرار دارد.

در این بین طبق گفته‌های آژانس بین‌المللی انرژی و برخی کارشناسان داخلی، سهم «بخش خانگی» (شامل روشنایی، سرمایش، گرمایش و غیره) از کل تقاضای انرژی، ۲۹ درصد است. باید توجه داشت که در بخش برق، یکی از مشکلات و چالش‌های بزرگ در ایران، میزان بالای تلفات برق به دلیل سیستم فرسوده پوشش شبکه برق است. 

برخلاف گاز که به دلیل استفاده بیشتر از آن در کشورمان  بالاتر از متوسط جهانی است، برق در کشور ما طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تقریبا نصف متوسط مردم دنیاست. این یعنی برخلاف آن چه در کشور مطرح است ایران از اکثر کشورهای توسعه یافته دنیا سرانه برق کمتری مصرف می‌کند. دلیل این موضوع هم این است که در بیشتر کشورها برق به عنوان انرژی اصلی در خانه‌ها استفاده و برای گرمایش و پخت‌و پز از برق استفاده می‌شود. همین موضوع متوسط جهانی مصرف برق را بالا برده است.

البته در این میان شرایط اقلیمی ایران را هم باید در نظر گرفت چرا که ما در کشوری گرم و خشک زندگی می‌کنیم اما کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای آسیایی که در این زمینه با ایران مقایسه می‌شوند در شرایط جغرافیایی با دمای هوای مناسب‌تر زندگی می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت که تغییرات اقلیمی و قرار گرفتن ایران در منطقه آب و هوایی گرم نیز در مصرف انرژی بی‌تاثیر نبوده است.

سرمایه گذاری بهتر از غافلگیری

به هر بخشی که از مصرف انرژی در ایران وجود دارد دقت بیشتری شود به این نتیجه خواهیم رسید که هر چند میزان مصرف بالاست اما مردم مقصر اصلی این ماجرا نیستند و بهتر است دولتی‌ها قبل از متهم کردن مردم، به فکر ایجاد، توسعه و یا بهینه سازی زیر ساخت‌ها در کشور باشند.

به این ترتیب بهتر است از قبل به فکر شرایط ایجاد و یا توسعه زیر ساخت انرژی باشیم تا اینکه در زمان ایجاد بحران، به دنبال راه‌حل‌های دیگری برای بارش باران برویم! در این خصوص باید از سیاستگذار پرسید شما در طول دهه‌ها که فرصت داشتید چقدر برای جمع‌آوری و یا هدایت آب‌های سطحی به سمت سدها مطالعه و کارعملی و اجرایی داشتید؟ و یا در مورد بحران و ناترازی برق باید این سوال را پرسید که مسئولان تا چه اندازه به فکر سرمایه‌گذاری برای تامین برق از مسیرهایی مانند خورشید و یا باد بوده‌اند؟

ترکیه هم بیش از 85 درصد از انرژی مورد نیاز خود را از سوخت‌های فسیلی تامین می‌کند اما در سال‌های اخیر به دنبال افزایش سهم انرژی تجدیدپذیر همانند خورشیدی، بادی و سوخت‌های زیستی بوده تا جایی که در سال 2020 پیشرفت چشمگیر 32 درصدی در این زمینه داشته که بسیار قابل توجه است.