طلا صدرنشین واردات کشور
بانک مرکزی از واردات طلا به عنوان راهی برای افزایش ذخایر حمایت می‌کند
هفت صبح| در سال‌های اخیر، مقررات مربوط به بازگشت ارز حاصل از صادرات، یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل پیش روی صادرکنندگان بخش خصوصی در ایران بوده است. بر اساس ضوابط تعیین‌شده از سوی بانک مرکزی، صادرکنندگان موظف‌اند ارز حاصل از صادرات خود را در بازه زمانی مشخص به چرخه اقتصادی کشور بازگردانند، که این بازگشت یا باید به صورت عرضه در سامانه نیما، یا از طریق واردات در مقابل صادرات، یا از سایر مسیرهای مورد تأیید بانک مرکزی صورت گیرد. این الزامات اگرچه با هدف مدیریت منابع ارزی کشور و کنترل بازار ارز تنظیم شده‌اند، اما در عمل به دلیل نبود انعطاف در سازوکار اجرایی، فقدان مشوق‌های مناسب و همچنین نوسانات نرخ ارز، موجب بروز مشکلات جدی برای صادرکنندگان به‌ویژه در بخش خصوصی شده‌اند.
در مواجهه با این موانع، بسیاری از صادرکنندگان برای انجام تعهد ارزی خود به روش‌هایی غیرمتعارف روی آورده‌اند. یکی از این روش‌ها، واردات طلا به کشور و عمدتا در قالب شمش است. به این ترتیب، صادرکننده کالاهای غیرنفتی، به جای فروش ارز در سامانه نیما یا واردات کالای دیگر، طلا را وارد کرده و آن را به بانک مرکزی تحویل می‌دهد تا تعهد ارزی خود را ایفا کند. این روش، هم از منظر فنی برای صادرکننده مقرون‌به‌صرفه‌تر است و هم از نظر قانونی، مسیری مورد تأیید تلقی می‌شود، چرا که بانک مرکزی به عنوان دریافت‌کننده نهایی شمش طلا، این عملیات را در محاسبات خود به عنوان بازگشت ارز صادراتی می‌پذیرد.
بانک مرکزی نیز از این روند استقبال کرده و آن را فرصتی برای افزایش ذخایر طلای کشور تلقی می‌کند. در شرایطی که دسترسی ایران به منابع ارزی خارجی به واسطه تحریم‌ها محدود شده است، افزایش ذخایر طلا به عنوان یک دارایی فیزیکی ارزشمند، به بانک مرکزی امکان مانور بیشتر در مدیریت بازار ارز و ثبات مالی کشور را می‌دهد. همچنین این ذخایر می‌توانند در آینده به عنوان پشتوانه‌ای برای عرضه هدفمند سکه در بازار داخلی مورد استفاده قرار گیرند؛ روشی که در سال‌های گذشته بارها برای کنترل قیمت‌ها و مدیریت نقدینگی در بازارهای پرالتهاب آزموده شده است.
با این حال، سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی در عرضه طلا و سکه به بازار، به‌رغم در اختیار داشتن ذخایر قابل توجه، یکی از عوامل مؤثر در بالا ماندن قیمت این فلز گران‌بها در بازار داخلی بوده است. بانک مرکزی با هدف جلوگیری از افزایش پایه پولی و کنترل تورم، عرضه سکه را محدود نگه داشته و به جای آن به ذخیره‌سازی طلا برای مواقع حساس روی آورده است. این رویکرد در کنار انتظارات تورمی، کاهش ارزش ریال و محدودیت‌های وارداتی، موجب شده تا قیمت طلا و سکه در بازار داخلی به سطوحی فراتر از ارزش جهانی خود برسد.
در کنار این موضوعات، تحلیل ترکیب اقلام تجاری وارداتی و صادراتی کشور نیز حاوی نکات مهمی است. بخش عمده‌ای از واردات ایران را همچنان نهاده‌های دامی، دانه‌های روغنی، کالاهای اساسی، مواد اولیه تولید و حتی طلا تشکیل می‌دهند. این ترکیب وارداتی از یک سو وابستگی ساختاری اقتصاد ایران به واردات کالاهای پایه را نشان می‌دهد و از سوی دیگر نشانگر فشار مضاعف بر منابع ارزی کشور برای تأمین این نیازهاست. به‌ویژه واردات گسترده نهاده‌های دامی، که بخش کشاورزی و دامپروری کشور را به‌شدت وابسته به خارج کرده، یکی از گلوگاه‌های استراتژیک اقتصاد ایران به شمار می‌رود.
از سوی دیگر، صادرات ایران به‌ویژه در بخش غیرنفتی، هنوز تنوع لازم را ندارد. عمده اقلام صادراتی به فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، میعانات گازی و پتروشیمی محدود می‌شود. این ترکیب از یک سو در برابر نوسانات جهانی قیمت انرژی آسیب‌پذیر است و از سوی دیگر در برابر تحریم‌ها نیز محدودیت‌های شدیدی ایجاد می‌کند. در مقابل، سهم کالاهای صنعتی و با ارزش افزوده بالا در صادرات ایران بسیار ناچیز است که این موضوع به ناترازی تجاری و ارزی کشور دامن می‌زند.
با توجه به شرایط موجود، سیاست‌گذاری در حوزه تجارت خارجی ایران نیازمند بازنگری جدی است. تقویت صادرات با ارزش افزوده، اصلاح و تسهیل مقررات بازگشت ارز، افزایش شفافیت در بازار طلا و حمایت از تولید داخلی به منظور کاهش وابستگی به واردات کالاهای پایه، از جمله گام‌های ضروری برای پایداری اقتصادی در بلندمدت به شمار می‌روند. همچنین بهره‌گیری هدفمند از ذخایر طلا به جای سیاست‌های انقباضی غیرشفاف، می‌تواند نقش مهمی در مهار التهابات بازار ایفا کند و اعتماد عمومی به سیاست‌های پولی کشور را افزایش دهد.
کالاهای وارداتی
بر اساس داده‌های موجود، ۳۰ قلم اول وارداتی ایران در آخرین آمار اعلام شده گمرک یعنی ۱۱ماهه سال ۱۴۰۳ عمدتاً شامل کالاهای اساسی، مواد اولیه صنایع و برخی کالاهای لوکس یا استراتژیک بوده‌اند.
مهم‌ترین اقلام وارداتی
1.طلا به اشکال خام (کد تعرفه: 71081200)
ارزش واردات: ۷۲۹۱ میلیون دلار
حجم: ۹۲.۹۶۴ تن
تحلیل: واردات طلا در این حجم و ارزش نشان از افزایش تقاضا برای سرمایه‌گذاری امن در شرایط تورمی دارد.
2.ذرت دامی (کد تعرفه: 10059010)
ارزش واردات: ۲۷۱۱ میلیون دلار
حجم: بیش از ۹.۳ میلیون تن
تحلیل: نشان‌دهنده نیاز مبرم صنایع دام و طیور به واردات نهاده‌های دامی است و وابستگی شدید کشور به واردات غذای دام را نشان می‌دهد.
3.دانه سویا، کنجاله و روغن‌های گیاهی
این اقلام نیز در بین ۱۰ قلم اول وارداتی هستند و سهم قابل توجهی در ارزش واردات دارند.
نکات کلیدی
مرکز بالا بر واردات نهاده‌های کشاورزی و دامی.
سهم بالای طلا نشانگر نقش آن در ذخیره ارزش و احتمالا واکنش بازار به نوسانات ارزی و تحریم‌ها است.
اقلام وارداتی اکثراً استراتژیک بوده‌اند، به‌ویژه در بخش غذا و تولید.
کالاهای صادراتی
در بخش صادرات نیز تمرکز بر کالاهای نفتی و مشتقات آن به‌وضوح قابل مشاهده است.
مهم‌ترین اقلام صادراتی:
1.گاز طبیعی به حالت گازی (کد: 27112190)
ارزش صادرات: ۶۶۴۹ میلیون دلار
حجم: ۲۰.۹ میلیون تن
تحلیل: این کالا در صدر صادرات ایران قرار دارد و نشان‌دهنده وابستگی شدید درآمدهای صادراتی به انرژی است.
2.پروپان مایع شده و بوتان مایع شده (کد: 27111290)
ارزش صادرات: بیش از ۳۳۲۹ میلیون دلار
تحلیل: این دو مشتق گاز طبیعی، سهم مهمی در صادرات داشته‌اند.
3.میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی دیگر
همچنان از ارکان صادرات غیرنفتی (در قالب طبقه‌بندی‌های آماری) هستند.
نکات کلیدی
۸۰ تا ۹۰ درصد ارزش صادرات غیرنفتی کشور از کالاهای مرتبط با انرژی تامین می‌شود.
تنوع پایین صادراتی در مقایسه با واردات.
کم‌رنگ بودن صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا یا صنایع تبدیلی.
