درباره عقیق یمنی و انگشتر فیروزه| چه سنگ‌هایی محبوبیت بیشتری دارند؟
گفتگو با عبدالله آذری، انگشترساز شناخته‌شده که معتقد است این کار بدون عشق انجام نمی‌شود
هفت صبح| سنگ عقیق سرخ و کبود با حکاکی و ذکر ائمه و آیات قرآنی روی پایه نقره، انگار شناسنامه همه بازارهایی است که انتهای آن به زیارتگاه می‌رسد؛ فرقی ندارد مشهد مقدس باشد یا بازار معروف حرم شاه عبدالعظیم، یا ورودی حرم امام‌زاده صالح، اینجا انگشترهای بزرگ و حکاکی شده با سنگ‌های سرخ و کبود و فیروزه نیشابور و یاقوت حرف اول را می‌زنند.
انگشترهایی که همیشه طرفدار دارند و همیشه چند نفر با دقت و ذره‌بین به دست مشغول خرید انگشتری هستند که انگشترساز با همه عشق و علاقه‌ای که به این کار دارد، در نهایت ظرافت و هنرمندی آن را ساخته. یکی از آنها، عبدالله آذری است. انگشترساز معروفی که انگشترهایش، دست افراد سرشناس است و بسیاری از افراد مذهبی، سیاسی، هنرمندان، ورزشکاران و البته کلکیسیون‌دارها، مشتری او هستند. این مطلب بیشتر درباره کسب وکار انگشترسازی است، چون عبدالله آذری، آنقدر در این صنعت معروف هست که نیازی به معرفی و مصاحبه وصف حال نداشته باشد.
بخوانید:
همه آنچه باید درباره خرید نقره و سنگ فیروزه و عقیق بدانید
مشتری‌های شما بیشتر چه کسانی هستند؟
از هر صنف و قشری که بگویید، من مشتری دارم. ولی مدلشان با هم فرق دارد. کلا سه گروه به من سفارش می‌دهند. بعضی‌ها که حرفه‌ای سفارش می‌دهند. افراد مذهبی که دوست دارند انگشتر عقیق داشته باشند؛ چون در دین ما هیچ مستحبی به اندازه استفاده از سنگ عقیق و انگشتر آن تاکید نشده است. خیلی از افراد مذهبی به همین دلیل انگشتر با سنگ عقیق در رنگ‌های مختلف و حکاکی‌های متفاوت سفارش می‌دهند. بعضی از مشتری‌ها هم هستند که نگاه مذهبی ندارند ولی به دلیل زیبایی این انگشترها و کارهایی که روی آن شده، انگشتر نقره با سنگ عقیق یا حدید و فیروزه می‌خرند. بعضی‌ها هم هستند که کارشان نگهداری انگشتر است. کلکیسون انگشتر دارند و هر بار با یک سنگ و یک ذکر خاص انگشتر سفارش می‌دهند.
بیشترین مشتری شما از بین این سه گروهی که معرفی کردید، چه کسانی هستند؟
در ایران بیشتر مردهای مذهبی به دلیل توصیه‌های دینی از انگشتر استفاده می‌کنند. برای همین تعداد این مشتری‌ها بیشتر است. برخی از این مشتری‌ها، دوست دارند اذکاری روی سنگ عقیق بنویسند که ائمه استفاده می‌کردند. یک سری اسم خود ائمه را انتخاب می‌کنند و بعضی‌ها هم، انواع حرز و چشم زخم سفارش می‌دهند. مشتری هم دارم که دوست دارد یک بیت شعر روی سنگ انگشترش حکاکی شود یا اسمی را دوست دارد که روی انگشترش بنویسد.
یعنی اصلا مشتری خانم ندارید؟
چرا خانم‌ها هم انگشتر سفارش می‌دهند ولی تعداد آقایان خیلی بیشتر است. مثلا ۷۰درصد مشتری‌های من، مرد هستند و ۳۰درصد خانم. خانم‌ها بیشتر دنبال گردنبند حکاکی شده هستند تا انگشتر. خانم‌ها طلا دوست دارند و کار ما بیشتر روی نقره است، چون مردهای مذهبی از نقره استفاده می‌کنند. پرتی کار طلا، خیلی‌زیاد است. چون کار ما دست‌ساز است و همه‌چیز از حکاکی و قلم‌زنی با دست است. اینجوری قیمت کار خیلی زیاد می‌شود. بیشتر خانم‌هایی که گردنبند خاصشان را در جواهرفروشی پیدا نمی‌کنند، به سراغ ما می‌آیند و سفارش می‌دهند. چون جواهرسازها روی سنگ نمی‌توانند مثل ما حکاکی کنند.
چه سنگ‌هایی محبوبیت بیشتری دارند؟
عقیق پر سفارش‌ترین سنگ است. چه بخواهند روی آن اسامی ائمه یا ذکر حکاکی کنند یا فقط برای زیبایی خرید کنند، عقیق یمنی، سنگ اول است که روی پایه نقره کار می‌شود.
عقیق رنگ‌های مختلفی دارد؛ کدام رنگش را برای انگشتر انتخاب می‌کنند؟
معمولا سرخ و پرتقالی، بیشترین سفارش را دارد که با نوشته‌های مختلف برایشان می‌سازیم. کسانی‌که عاشق ائمه هستند، اسم ائمه را سفارش می‌دهند. بعضی‌ها، آیه‌هایی که مخصوص رزق و روزی است را انتخاب می‌کنند که روی عقیق بنویسیم. بعضی‌ها هم انواع ذکر را برای حفاظت و در امان بودن و شفای بیمار را انتخاب می‌کنند. شعر در مدح ائمه یا ذکرهای مخصوص خود ائمه هم خیلی طرفدار دارد. مثلا یکی از ذکرهایی که نقل شده به امام حسن(ع) تعلق دارد، «حسبی الله» است که خیلی این ذکر را سفارش می‌دهند.
تاریخ و زمان مشخصی که برای ساخت برخی از انگشترها مثل شرف‌الشمس می‌گویند، چقدر درست است؟
معمولا این‌ها روایت شده. مثلا زمان ساخت شرف‌الشمس ۱۹فروردین است. ولی بعضی از داستان‌ها آب‌وتاب زیادی دارد. مثل ادویه غذاست. کسانی که عاشق انگشتر هستند، دوست دارند انگشتری که انتخاب می‌کنند یک داستان مشخص داشته باشد. حالا بعضی واقعی است ولی همه داستان‌ها هم واقعیت ندارد.
به غیر از عقیق که می‌گویید انتخاب اول بیشتر مشتری‌هاست، با چه سنگ‌هایی انگشتر می‌سازید؟
دُر، فیروزه. حدید، یاقوت و زمرد نیمه قیمتی. فیروزه ایران مدل‌های مختلفی دارد. رگه‌های این سنگ خیلی زیباست و بعد از عقیق، انگشتر فیروزه هم خیلی طرفدار دارد. فیروزه کرمان و دامغان هم برای انگشتر خیلی زیباست.
دستمزد ساخت انگشترهای دست‌ساز چقدر است؟
معمولا از پنج میلیون تومان شروع می‌شود تا ۱۵میلیون تومان. ولی مثلا کسی که انگشتر برای کلکسیونش سفارش می‌دهد و حکاکی و قلم زنی‌های خاصی می‌خواهد، ممکن است تا ۲۵میلیون تومان هم دستمزد بگیریم. هر مرحله یک دستمزد مشخص دارد. مثلا یک میلیون تومان هزینه حکاکی روی سنگ، یک میلیون تومان هزینه قلم‌زنی و حکاکی روی نقره و اجرت تراش سنگ و کار گذاشتن سنگ روی پایه و ... .
ساخت یک انگشتر چقدر زمان می‌برد؟
بستگی دارد که چه کاری روی سنگ و پایه انگشتر انجام بدهیم. ما صفر تا صد کارمان از قالب‌زدن پایه تا حکاکی روی سنگ، قلم‌زنی و ... را با دست انجام می‌دهیم. مثلا اگر بخواهم با جزئیات توضیح بدهم، تراش یک سنگ حدود دوساعت زمان می‌برد. ساخت یک رکاب معمولی حدود یک روز زمان می‌خواهد. سوار کردن سنگ روی رکاب حدود دو تا سه ساعت وقت می‌گیرد. قلم‌زنی نصف روز وقت می‌برد. حکاکی هم همین‌طور.
با این توضیحاتی که دادید؛ برای مردم خرید انگشتر آماده به صرفه‌تر است یا اینکه سفارش بدهند تا برایشان بسازند؟
قطعا بسته به اینکه چه کسی انگشتر را ساخته، قیمت آن فرق می‌کند. ولی خب اگر کسی وسواس خاصی ندارد و می‌تواند مدلی که می‌خواهد در مغازه‌ها پیدا کند، اگر به صورت آماده خرید کند به نفعش است. چون انگشترهایی که سری‌سازی هستند و خیلی روی آنها کار نشده و سنگ حکاکی‌شده ندارند و رکاب ساده است، قیمت پایین‌تری دارند.
مشتری‌های ما بیشتر آدم‌هایی هستند که حساسیت خاصی روی انگشتر دارند و دقیق می‌خواهند آن چیزی باشد که مدنظرشان است. برای همین قطعا برای انگشتری که می‌خواهند، بیشتر هزینه می‌کنند. مثل داستان کتوشلوار خریدن است، با اینکه کلی مغازه کتوشلوار فروشی داریم، ولی خیلی‌ها عاشق کار دست‌دوز هستند و می‌گویند کتوشلوار دست‌دوز یک چیز دیگر است. انگشتر دست‌ساز هم همین شکلی است، مشتری‌هایی که انگشتر سفارش می‌دهند، دوست دارند انگشتری که دستشان می‌اندازند کار دست باشد، احساس هنرمند را دوست دارند روی انگشتری حس کنند.
گران‌ترین انگشتری که ساختید، چقدر قیمت داشته؟
فکر کنم بین ۴۰۰میلیون تا ۵۰۰میلیون تومان.
یعنی برای ساخت یک انگشتر ۵۰۰میلیون تومان دستمزد گرفتید؟
نه. کاری که انجام دادم نزدیک ۵۰۰میلیون تومان قیمت داشت. یک سنگ قدیمی با خط دوران صفویه بود که روی آن نوشته شده بود: «علی مع الحق و الحق مع علی» با یک خط درجه یک. که برای آن رکاب ساختیم. یک کار عتیقه و تاریخی بود که برای شخصی بود و می‌خواست آن را روی رکاب نقره قلم‌زنی بیندازد که ارزشش بیشتر شود.
و برای این کار چقدر دستمزد گرفتید؟
کار خیلی سختی بود. بین ۵۰ تا ۶۰میلیون تومان.
انگشترسازی کار پرسودی است؟
پرسود هست به شرط اینکه تاب بیاوری.
برای این می‌پرسم که می‌شود به این هنر به چشم یک کسب‌وکار پردرآمد نگاه کرد؟
بله می‌شود. ولی شرط دارد. بعضی روزها من ۱۵ساعت پشت میز می‌نشینم و سوهان می‌کشم. باید حوصله داشته باشید. به غیر از آن، باید به سنگ و کار کردن روی آن مثل حکاکی و قلم‌زنی علاقه داشته باشید. من از بچگی عاشق سنگ‌های نیمه قیمتی و عقیق و فیروزه بودم. همیشه به شاگردهایم می‌گویم، این کار شاید خیلی پرسود نباشد و از طریق آن ثروتمند نشوید، ولی خیلی پر برکت است.
پولش برای آدم می‌ماند و برکت می‌کند. چون با اذکار و اسما متبرک سروکار دارید. البته روشی که من آموزش می‌دهم، در هیچ آموزشگاهی تدریش نمی‌شود، من در دانشگاه هم جواهرسازی درس می‌دهم ولی آنجا داستان به کل متفاوت است. ماجرای انگشترسازی آن هم به صورت دست‌ساز کلا کار متفاوتی با هر جواهرسازی و طلاسازی است که می‌شناسید. چون من کارم را به شیوه انگشترسازان ۳۰۰سال پیش انجام می‌دهم. برای همین کار آنقدر سخت است که از ۱۰۰شاگردی که اول سال ثبت‌نام می‌کنند، چهار یا پنج نفرشان ماندگار می‌شوند و کار را یاد می‌گیرند.
کسانی که می‌مانند یعنی دیگر عاشق این کار شده‌اند، بعضی‌ها سرعتشان بالاست، بعضی‌ها دقت و خلاقیت خیلی خوبی دارند و همان اندازه هم حقوق می‌گیرند. این که گفتید می‌شود روی این کار به عنوان شغل حساب کرد، بله می‌شود؛ ولی به خود طرف بستگی دارد. مثلا بعضی از کسانی که پیش من کار می‌کنند، بین ۱۲ تا ۱۵میلیون تومان در ماه درآمد دارند؛ چون سرعتشان پایین است. درآمد بعضی از بچه‌ها هم به ۵۰ تا ۶۰میلیون تومان هم می‌رسد؛ چون هم سرعتشان بالاست و هم خلاق هستند و هم اینکه عاشق کار با سنگ شده‌اند.
شیوه انگشترسازی ۳۰۰سال پیش چه شکلی است؟
ما قالب انگشتر را در خاک می‌سازیم. ماسه خیلی نرم را به قدری الک می‌کنیم که دانه‌هایش به ریزی سوراخ‌های جوراب زنانه برسد. بعد ماسه الک‌شده را توی ظرف فلزی میریزیم و روی حرارت می‌گذاریم تا خاک قل بزند و بجوشد. وقتی خاک قل می‌زند، روغن کرچک را به آن اضافه می‌کنیم و بعد این دو مواد را با هم مخلوط می‌کنیم تا یک حالت خمیری به دست بیاید. این خمیر را برای قالب‌گیری استفاده می‌کنیم ولی این روش را توی آموزشگاه‌ها یاد نمی‌دهند.
فقط من با این روش و با این مواد کار می‌کنم. در کشورهای عربی منطقه هم مدل انگشترسازی ما را خیلی قبول دارند. اصلا سطح کار ایرانی‌ها با کشورهای اطراف و حتی اروپایی‌ها قابل مقایسه نیست. این اختلاف سطح را در نمایشگاه‌های خارج از کشور متوجه می‌شویم که کلی از کار ما استقبال می‌کنند. فیروزه و نقره ما در خارج از کشور خیلی طرفدار دارد. فروش هم خیلی‌خوب است.
چه زمان‌هایی بیشتر سفارش می‌گیرید و سرتان شلوغ است؟
ماه رمضان مشتری خیلی بیشتر است. البته ما هم شب عید داریم و خیلی از آقایان برای خودشان انگشتر سفارش می‌دهند. قبل از ماه محرم هم سفارش زیاد می‌گیریم که بیشتر کسانی که سفارش می‌دهند، ذکرهای معروف امام حسین(ع) و یا اسم خود امام را سفارش می‌دهند. البته ما بیشتر ماه‌های سال سفارش می‌گیریم ولی در این ایام مشتری کمی از ماه‌های دیگر بیشتر است؛ چون در این ایام رسم است به همدیگر انگشتر با ذکرهای خاص و مربوط به عزاداری ایام محرم و صفر را هدیه می‌دهند. کسانی که کلکسیون دارند و عاشق انگشتر هستند هم منتظر زمان خاصی نمی‌مانند، هروقت که دلشان بخواهد انگشتر سفارش می‌دهند.
شما برای چهره‌های معروف هم انگشتر ساخته‌اید؟
بله برای رهبری بیش از ۱۰انگشتر ساخته‌ام.
یعنی به شما سفارش داده‌اند یا خودتان هدیه داده‌اید؟
نه؛ بعضی‌ها که دوست دارند به رهبری هدیه بدهند، برای ایشان انگشتر سفارش می‌دهند.
چه انگشترهایی برای ایشان ساخته‌اید؟
بیشتر با عقیق یمنی سفارش می‌دهند. با ذکرهای خاص مثل: «یا فاطمه، سوره ناس، اسامی معصومین و ...». برای رئیس‌جمهور شهید و شهید قاسم سلیمانی هم انگشتر ساخته‌ام. برای شهید رئیسی، حکاکی کلمه الله را سفارش دادند. سوره ناس و توکلت علی‌الله هم برای ایشان حکاکی کردم. برای شهید سلیمانی هم کلم‌الله را حکاکی کردم.
برای ساخت این انگشترها دستمزد هم گرفتید؟
بله. چون اگر خودم بخواهم هدیه بدهم، فرق می‌کند اما کسانی که سفارش می‌دهند و خودشان می‌خواهند هدیه بدهند، حتما دستمزد را به طور کامل پرداخت می‌کنند.
