وا‌ژگونی نزدیک است
لاستیک‌های فرسوده ، نقص فنی، سرعت زیاد، خستگی رانندگان، جاده‌های یکنواخت و پراکندگی بارها؛ ریسک تصادف‌های مرگبار و جبران‌ناپذیر را افزایش می‌دهد
هفت صبح، رها قویدل| در کشور ما حمل و نقل جاده‌ای نقش غیرقابل انکاری برای جابه‌جایی بار و مسافر دارد. آن هم با فاصله‌ای زیاد با حمل و نقل ریلی یا هوایی یا دریایی. این درحالی است که به همان نسبت، سهم خودروهای سنگین در حوادث و تصادف‌های جاده‌ای نیز در ایران از اکثر کشورهای دیگر جهان بیشتر است. موضوعی که آثار آن حتی به شهرها و تصادف‌های شهری نیز کشیده شده و در سال‌های اخیر، کامیون‌ها و اتوبوس‌ها سهم معناداری را در آمار تصادف‌های به خود اختصاص داده است.
جمیع این موارد باعث شده تا بر اساس آخرین آمارهای موجود، خودروهای سنگین در تصادف‌های رانندگی شهری منجر به مرگ سهم و دخالتی ۲۱درصدی داشته باشند؛ ضمن آنکه در تصادف‌های منجر به فوت جاده‌ای نیز، رقمی معادل 21 تا 27 درصد آمار تصادف‌های به خودروهای سنگین مربوط می‌شود.آماری که تقریبا با هم برابرند! در این میان به گفته کارشناسان، عوامل موثر در تصادف‌های کامیون‌ها و خودروهای سنگین را می‌توان در سه بخش عوامل انسانی، جاده‌ای یا نقایص فنی و فرسودگی کامیون‌ها خلاصه کرد.
سهم قابل توجه عوامل انسانی
سرهنگ رابعه جوانبخت، رئیس اداره تصادف‌های پلیس راهور تهران معتقد است که نمی‌توان سهم هر یک از این عوامل را در بروز حوادث خودروهای سنگین و به‌خصوص کامیون‌ها را به‌طور دقیق مشخص کرد ولی بی‌شک عامل انسانی نقش مهمی در این میان دارد. او به «هفت صبح» می‌گوید: «نقاط کور توسط رانندگان رویت نمی‌شود اما در مواقعی هم رانندگان خودروهای سنگین مقصر هستند، چون در لاین سبقت حرکت می‌کنند. این تخلف در ساعات پایانی روز و شب‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد و می‌تواند منجر به تصادف شود.»
او سرعت زیاد کامیون‌ها را از جمله عوامل موثر انسانی در افزایش آمار تصادف‌های رانندگی عنوان کرده و می‌گوید: برخی از رانندگان کامیون‌های سنگین علاقه زیادی دارند که با وجود سنگینی وزن وسیله نقلیه و بار زیادی که حمل می‌کنند، با سرعت در جاده‌ها رانندگی کنند. غافل از اینکه وقتی در مواقع اضطراری، ترمز می‌کنند نمی‌توانند ماشین را کنترل کنند و همین امر باعث تصادف‌های سختی می‌شود.
یکی از دلایل مهمی که در تصادف‌های خودروهای سنگین نقش دارد، وجود نقص در تجهیزات به ویژه لاستیک‌هاست. اگر عاج لاستیک‌ها خوب نباشد یا راننده از لاستیک صاف استفاده کند، ترمزگیری خوب انجام نمی‌شود. از سویی دیگر از آنجایی که این خودروها بارهای سنگین حمل می‌کنند، لاستیک‌ها زود صاف می‌شوند، از این رو بازدیدها و تعویض لاستیک‌ها باید جدی‌تر گرفته شوند. البته به دلیل گرانی و هزینه بالا این امر معمولا مورد غفلت رانندگان قرار می‌گیرد.
راننده هم راننده‌های قدیم!
ولی شاید جالب باشد که بدانید به اعتقاد بسیاری از راننده‌های حرفه‌ای، رانندگان خودروهای سنگین در گذشته، بسیار خبره‌تر از امروزی‌ها بوده‌اند. موضوعی که جوانبخت هم آن را تایید می‌کند و می‌گوید: «در گذشته هر خودروی سنگینی راننده خاص خودش را داشت چون رانندگی با هر کدام؛ مهارت ویژه‌ای را می‌طلبید. به عنوان مثال کسی که راننده میکسر بود الزاما پشت فرمان یک ماشین 10چرخ نمی‌توانست راننده خوبی باشد. حالا ما هم شاهد آن هستیم که رانندگی تخصصی خودروها چقدر می‌تواند در کاهش تصادف موثر باشد.
نقل و انتقال‌های بی‌مورد بین کارخانجات مختلف
به گفته دکتر علیرضا اسماعیلی، کارشناس حوزه حمل و نقل و ترافیک، استاد دانشگاه و رئیس سابق پلیس راه کشور، کامیون‌ها و خودروهای حمل بار تکنولوژی بسیار قدیمی و حتی مربوط به ۵۰ تا ۶۰ سال قبل دارند و نگهداری از آنها هم معضلات خود را دارد. از سویی بارها باید از بنادر مختلف تا مرکز کشور و اقصی نقاط برسد. آن هم به هر قیمتی و همین عاملی می‌شود برای آنکه بروز چالش‌های جاده‌ای از جمله همین تصادف‌های بین جاده‌ای تقریبا هیچگاه متوقف نشود.
اسماعیلی در این زمینه به «هفت‌صبح» می‌گوید: متاسفانه پراکندگی بخش‌های مختلف کارخانجات و جابه‌جایی‌ها با یکدیگر همخوانی ندارد، به عنوان مثال مرکز صنعت خودروسازی در تهران قرار دارد اما محل رنگ‌آمیزی اتاق‌های خودرو در استانی واقع در شرق کشور است. در این میان به اجبار اتاق‌ها از استانی به استان دیگر جابه‌جا شده و باز دوباره به کارخانه مبدا بازمی‌گردند.
کویر و خلسه جاده‌ای، عاملی برای تصادف
حتما در جاده‌ها موج‌ها و شیب‌های عمیق را دیده‌اید. نقوشی از فرسودگی‌های جاده‌ای که یکی از مهمترین دلایل شکل‌گیری آنها مربوط به کیفیت پایین آسفالت‌ها و طراحی‌های جاده‌ای است که راننده‌های خودروهای سنگین حمل بار را مجبور می‌کند تا به ویژه در نزدیکی سرعت‌گیر‌ها، مجبور به ترمزهای شدید و مکرر شوند.
اسماعیلی بر این موضوع صحه گذاشته و خستگی در فضای خاص بیابانی و جاده‌ای را از جمله عوامل بروز حوادث جاده‌ای می‌داند و می‌گوید: «فقدان محیط‌های استراحتگاهی از دلایل دیگر بروز تصادف‌های جاده‌ای هستند. در جاده‌های کشورهای پیشرفته در فواصل ۱۵ تا ۳۵ کیلومتر استراحتگاه تعریف شده و همه وسایل و تجهیزات لازم برای استراحت رانندگان خودروهای سنگین از محل دوش گرفتن تا بازی و زمین تنیس و پینگ‌پنگ و محل خواب، در این نقاط برای آنها پیش‌بینی شده تا راننده با توقف در آن منطقه خستگی‌های جسمی و روحی خود را تخلیه کند.
در کشور ما نیز البته توقفگاه‌های زیادی وجود دارد اما بیشتر برای رانندگان خودروهای سواری تعریف شده‌اند.» این استاد دانشگاه در خصوص افزایش احتمال تصادف در جاده‌های یکنواخت و کویری می‌گوید: «در جاده‌های کویری و یکنواخت حالتی مانند هیپنوتیزم جاده‌ای یا خلسه جاده‌ای اتفاق می‌افتد. همین مسئله باعث می‌شود تا حتی اگر راننده، به اندازه کافی استراحت و خواب کافی هم داشته باشد اما به دلیل یکنواختی محیط، هوشیاری خود را کم‌کم از دست بدهد.»
تلخ اما واقعی
«از قدیم‌الایام استعمال برخی مواد مخدر در بین تعدادی از راننده‌های جاده‌ای، برای بیدار و هوشیار ماندن رایج بوده است. حقیقتی تلخ اما واقعی.» اینها را اسماعیلی می‌گوید و توضیح می‌دهد که این نگاه غلط همچنان هم وجود دارد که در نهایت باعث می‌شود تا راننده‌های ماشین‌های سنگین کم‌کم و ناخواسته معتاد شوند.
حتی در برخی پایانه‌های بار، ابزار و آلات مربوط به استعمال مواد مخدر هم پیدا می‌شود و دسترسی به مواد مخدر هم برای رانندگان کامیون‌ها با هدف مدیریت خواب، بسیار آسان است! این موضوع خیلی خطرناک است چرا‌که با زیاده‌روی در مصرف مواد، عوارضی مانند کاهش هوشیاری، به هم خوردن و کاهش سرعت تصمیم‌گیری در رانندگی اتفاق می‌افتد که خود این عوامل باعث بروز تصادف‌های جدی می شوند.
دوره‌های آموزشی حین خدمت
اسماعیلی هم مانند جوانبخت معتقد است که برای رانندگان باید دوره‌های اجباری آموزشی و بازآموزی در فواصل زمانی منظم با محوریت موضوعاتی مانند تحویل، حمل بار، بسته‌بندی، حمل مواد خطرناک و... پیش‌بینی شود. او در این زمینه تصریح می‌کند: چه بخواهیم و چه نخواهیم، تکنولوژی ساخت و مشخصات فنی خودروها، قوانین و حتی رفتار رانندگان سال به سال تغییر می‌کند و به‌روز می‌شود برای همین باید آموزش‌های به‌روز به این رانندگان ارائه شود.
بسیاری از رانندگان خودروهای سنگین حین رانندگی فیلم می‌بینند، همزمان پیامک هم می‌دهند و غذا هم می‌خورند! در حالیکه یک پیامک می‌تواند فاجعه‌ای ایجاد کند. یا مثلا نقاط کور ماشین‌ها هم باید به سایر رانندگان آموزش داده شود چرا‌که بسیاری از خودروهای سنگین در همین نقاط کور، باعابران پیاده یا موتورسیکلت‌ها تصادف می‌کنند. برای همین اگر به رانندگان درمورد این موضوعات آموزش داده شود، آمار تصادف‌های هم کاهش پیدا می‌کند.
این کارشناس بخشی از این مسئولیت را نیز متوجه شرکت‌های تعاونی می‌داند و می‌افزاید: این شرکت‌ها نیز باید هنگام جذب رانندگان اتوبوس‌ها و کامیون‌ها مصاحبه‌های تخصصی، فنی، عملی، روانی و رفتاری را به صورت جدی داشته باشند تا در بدو استخدام رانندگان مجرب پالایش شوند. اینها همه، عواملی هستند که تصادف‌های رانندگی را رقم می‌زنند که یک پای آن کامیون‌ها هستند.
