چرا تهرانی‌ها در رکود هم کافه‌نشین می‌مانند
کافه‌نشینی در تهران، که این روزها به یک فرهنگ غالب تبدیل شده
هفت صبح|در بحبوحه تهران، شهری که این روزها با شلوغی کافه‌ها و رستوران‌ها و علاقه روزافزون به لوازم آرایشی تعریف می‌شود، صحنه‌ای غیرمنتظره از رفتارهای اقتصادی و فرهنگی است. تصور کنید زنی که با وجود فشارهای اقتصادی، به جای پس‌انداز برای اجاره خانه، یک رژلب جدید از برندی لوکس می‌خرد، یا مردی که به جای صرف غذا در خانه، ترجیح می‌دهد ساعتی در رستوران شیک بنشیند و قهوه‌ای گران‌قیمت سفارش دهد. در نگاه اول، این رفتارها با منطق اقتصادی در شرایط رکود، که کاهش قدرت خرید را به دنبال دارد، ناسازگار به نظر می‌رسد. اما پدیده‌ای به نام «اثر رژلبی در اقتصاد» که ریشه در روانشناسی مصرف‌کنندگان دارد این معادله را به چالش می‌کشد.
تاثیر بر فرهنگ کافه‌نشینی در تهران
کافه‌نشینی در تهران، که این روزها به یک فرهنگ غالب تبدیل شده، یکی از مصداق‌های بارز اثر رژلب در اقتصاد است. تصور کنید گروهی از جوانان که پس از یک روز کاری پراسترس، به جای بازگشت به خانه، در کافه‌ای دنج جمع می‌شوند ممکن است برای یک فنجان لاته 200 هزار تومانی ساعت‌ها بمانند، گپ بزنند، یا با لپ‌تاپ کار کنند. این رفتار، که در گذشته کمتر رایج بود، اکنون به بخشی از هویت اجتماعی شهروندان تبدیل شده است. کافه‌ها دیگر فقط مکان‌هایی برای صرف نوشیدنی نیستند؛ آن‌ها فضاهایی برای تعامل، نمایش هویت و فرار از واقعیت‌های اقتصادی هستند.
افزایش کافه‌نشینی، با اثر رژلب در اقتصاد ارتباط مستقیم دارد. در شرایطی که خرید خانه یا خودرو برای بسیاری رویا شده، هزینه کردن برای تجربه‌ای کوتاه‌مدت در کافه، به‌عنوان یک کالای لوکس ارزان، جایگزین شده است. طبق مشاهدات میدانی و گزارش‌های محلی، تعداد کافه‌ها در تهران در پنج سال گذشته به‌طور چشمگیری افزایش یافته و این کسب‌وکارها، حتی در زمان رکود، سودآوری خود را حفظ کرده‌اند. این نشان می‌دهد که تقاضا برای این نوع تجربه‌ها حتی در سخت‌ترین شرایط اقتصادی هم کاهش نمی‌یابد، بلکه به شکلی انعطاف‌پذیر به سمت گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر هدایت می‌شود.
ریشه‌های روانی و فرهنگی اثر رژلبی در اقتصاد
این رفتار اقتصادی، بیش از آنکه منطقی باشد، ریشه در روانشناسی دارد که به تبع خود رفتارهای فرهنگی را شکل می‌دهد. در زمان بحران، افراد با استرس و اضطراب مواجه می‌شوند و به دنبال راه‌هایی برای کاهش تنش هستند. خرید یک محصول آرایشی یا صرف غذا در رستوران، به‌عنوان یک رضایت فوری، این نیاز را برآورده می‌کند. در فرهنگ ایرانی، که زیبایی و مهمان‌نوازی از ارزش‌های دیرینه است این رفتار تقویت می‌شود.
زنانی که با وجود گرانی، به خرید لوازم آرایشی ادامه می‌دهند، نه‌تنها به دنبال زیبایی‌اند، بلکه با این کار هویت و اعتمادبه‌نفس خود را بازسازی می‌کنند. مردان و زنان نیز با کافه‌نشینی، به دنبال خلق لحظاتی از آرامش و ارتباط اجتماعی‌اند که در خانه یا محل کار به‌سختی یافت می‌شود.
این پدیده، با گذشت زمان به یک الگوی فرهنگی تبدیل می‌شود. کافه‌ها در تهران به فضاهایی برای نمایش سبک زندگی مدرن، تبادل ایده‌ها و حتی اعتراض غیرمستقیم به شرایط اقتصادی تبدیل شده‌اند. جوانانی که نمی‌توانند خانه بخرند با سفارش یک قهوه گران‌قیمت، حس مشارکت در یک جامعه جهانی را تجربه می‌کنند. این چسبندگی فرهنگی که از انعطاف اولیه اقتصادی نشأت گرفته، نشان‌دهنده تطبیق‌پذیری جامعه با شرایط سخت است.
رویکرد صحیح در برابر اثر رژلب
با این حال، این رفتار اگر مدیریت نشود، می‌تواند به مشکلات مالی طولانی‌مدت منجر شود. خودآگاهی و برنامه‌ریزی مالی پیش از بحران، کلید مقابله با این اثر است. اگر افراد پیش از وقوع رکود، هزینه‌های خود را کنترل کرده و پس‌انداز کنند، شوک‌های اقتصادی تنها به‌عنوان سرعت‌گیرهایی در مسیر اهداف مالی عمل خواهند کرد، نه موانع غیرقابل‌برگشت.
آموزش مالی و ترویج فرهنگ پس‌انداز، به‌ویژه میان جوانان، می‌تواند تعادل را بین لذت‌های فوری و ثبات بلندمدت برقرار کند. همچنین، دولت و کسب‌وکارها می‌توانند با ارائه گزینه‌های اقتصادی‌تر مانند کافه‌های محلی با قیمت مناسب، این نیاز روانی را بدون فشار مالی زیاد برآورده کنند.
تعادلی میان نیاز و واقعیت
اثر رژلب، با وجود تناقض‌آلود بودنش، نشان‌دهنده پیچیدگی رفتار انسانی برابر بحران است. در تهران، این اثر نه‌تنها به رونق بازار لوازم آرایشی و کافه‌نشینی منجر شده، بلکه به بازتعریف فرهنگ شهری کمک کرده است. با این حال، این رفتار اگر با آگاهی و برنامه‌ریزی همراه نشود، می‌تواند به بدهی و نارضایتی بیشتر بیانجامد. در جهانی که اقتصاد و روانشناسی در هم تنیده‌اند، یافتن تعادلی بین لذت‌های کوچک و نیازهای بزرگ، کلید بقای فرهنگی و اقتصادی جامعه خواهد بود.
