فریب در جعبه‌های براق| گول مودم‌های استوک را نخورید!
روایت تلخ خریداران مودم‌های استوک که به جای اتصال اعتماد را قطع می کنند
هفت صبح، پیام عابدی| این روزها، کافی است سری به خیابان‌های پر از مغازه‌های تجهیزات دیجیتال بزنید یا در فروشگاه‌های آنلاین گشتی بزنید تا با انبوهی از جعبه‌های براق مودم مواجه شوید. فروشنده‌ها با شور و حرارت از «نو بودن» این دستگاه‌ها، سرعت‌های خیره‌کننده، امکانات پیشرفته و گارانتی‌های مطمئن سخن می‌گویند.
برای ایرانیانی که سال‌هاست با قطعی‌های مکرر اینترنت ثابت و همراه کلنجار می‌روند، این وعده‌ها مانند روزنه‌ای از امید است که اینترنتی پایدار، سریع و قابل اعتماد را نوید می‌دهد اما اغلب، این امید به سرعت رنگ می‌بازد. پشت بسته‌بندی‌های شیک، دنیایی از دستگاه‌های بازسازی‌شده، قطعات غیراصل و وعده‌های توخالی پنهان است که اعتماد مصرف‌کننده را به بازی می‌گیرد.
فریب با جعبه‌های شیک
روایت‌های تلخ خریداران مودم‌های به‌ظاهر نو، تصویری یکدست و تلخ از بازار دیجیتال ایران ترسیم می‌کند. ابراهیم، کارمند ۳۵ساله‌ای که به امید اینترنت پایدار برای دورکاری مودمی گران‌قیمت خرید، می‌گوید: «کارتن آنقدر تمیز بود که فکر کردم دستگاه نویی خریده‌ام اما خط‌وخش‌های بدنه و تفاوت شماره سریال روی جعبه و دستگاه، همه‌چیز را لو داد.» او می‌افزاید که دستگاه پس از چند هفته استفاده داغ می‌کرد و مرتب از کار می‌افتاد.
سارا، دانشجوی ۲۴ساله‌ای که از کندی اینترنت موبایل خسته شده بود، به وعده‌های یک فروشنده درباره مودمی با قابلیت «تجمیع باند» دل بست اما نتیجه خرید دستگاهی بود که در عمل حتی از مودم قدیمی‌اش ضعیف‌تر بود. او با خنده‌ای تلخ می‌گوید: «روی کاغذ قهرمان بود، ولی در واقعیت حتی نمی‌توانست یک ویدیوی آموزشی را بدون قطعی پخش کند.» رضا، مرد میانسالی که تجربه مشابهی دارد، از قفل‌های نرم‌افزاری دستگاهش شکایت می‌کند:
«پنل کاربری قفل بود و فقط واردکننده به تنظیمات اصلی دسترسی داشت. مثل این بود که ماشین بخری، ولی فقط اجازه داشته باشی سوارش شوی اما نمی‌توانی آن را روشن کنی!» این تجربه‌ها تنها نمونه‌هایی از انبوه شکایات مشتریان است. کابل‌های بی‌نام‌ونشان، آداپتورهای غیراستاندارد که خطر آتش‌سوزی دارند، دفترچه‌های راهنمای نامرتبط و گارانتی‌هایی که فقط روی کاغذ وجود دارند، همگی بخشی از این بازار آشوبناک‌اند.
گارانتی‌های کاغذی و خدمات پس از فروش خیالی
یکی از دردناک‌ترین جنبه‌های این بازار، نبود خدمات پس از فروش واقعی است. محمد که مودمی با وعده گارانتی یک‌ساله خریده بود، می‌گوید: «بعد از یک ماه دستگاه خراب شد. نه برگه گارانتی در جعبه بود، نه شماره پشتیبانی پاسخ می‌داد. انگار پولم را دور ریخته بودم.» این تجربه برای بسیاری آشناست. نگار، خریدار دیگری، پس از دو ماه استفاده متوجه شد مودمی که با قیمت بالا خریده، در واقع مدل ارزان‌تری است که با بسته‌بندی فریبنده عرضه شده.
او می‌گوید: «در این بازار، انگار فریب خوردن بخشی از معامله است.» بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از این مودم‌ها که به‌عنوان دستگاه‌های نو فروخته می‌شوند، در واقع بازسازی‌شده یا برای بازارهای دیگر طراحی شده‌اند. قطعات غیراصل، آداپتورهای معیوب و پورت‌های خراب، ریسک‌هایی هستند که خریداران را تهدید می‌کنند. یک خریدار دیگر، احمد، از داغ شدن زودهنگام دستگاهش می‌گوید: «چراغ‌های مودم یک روز روشن شدند و بعد برای همیشه خاموش ماندند. وقتی دستگاه را باز کردم، دیدم قطعاتش انگار از چند دستگاه مختلف جمع شده‌اند.»
خلأ نظارتی و اقتصاد شکننده
چرا بازار مودم‌های استوک در ایران تا این حد آشفته است؟ کارشناسان معتقدند که ریشه این مشکل در چند عامل نهفته است. نخست، خلأ نظارتی است. سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، به دلیل کمبود منابع یا پیچیدگی‌های بازار دیجیتال، توانایی نظارت کامل بر این بازار را ندارد. نبود استانداردهای مشخص برای گارانتی و خدمات پس از فروش، فضا را برای سودجویی باز کرده است.
واردکنندگان غیررسمی و واسطه‌ها که در سایه نوسانات ارزی و مشکلات اقتصادی فعال‌تر شده‌اند، با عرضه دستگاه‌های بازسازی‌شده به‌عنوان نو، سودهای کلانی به جیب می‌زنند. علیرضا حسینی، کارشناس فناوری اطلاعات، می‌گوید: «در بسیاری از کشورها، فروش کالاهای استوک با برچسب‌های شفاف و استاندارد انجام می‌شود. مشتری دقیقاً می‌داند چه چیزی می‌خرد و از خدمات پس از فروش مطمئن است.
اما در ایران، استوک بودن دستگاه پنهان می‌ماند و این ریسک را برای مصرف‌کننده بالا می‌برد.» او معتقد است که نبود شفافیت در زنجیره تأمین و توزیع، ریشه اصلی این مشکل است. علاوه بر این، تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های وارداتی باعث شده‌اند که بازار ایران به شدت وابسته به واردکنندگان غیررسمی شود که اغلب دستگاه‌های بازسازی‌شده یا حتی معیوب را با بسته‌بندی‌های فریبنده عرضه می‌کنند.
تبعات اجتماعی: فرسایش اعتماد عمومی
مشکل مودم‌های استوک تنها به تجربه خرید محدود نمی‌شود؛ تبعات آن به لایه‌های عمیق‌تر اجتماعی نفوذ می‌کند. وقتی مصرف‌کننده ایرانی در خرید یک دستگاه ساده دیجیتال فریب می‌خورد، اعتمادش به بازار رسمی کاهش می‌یابد. این بی‌اعتمادی چرخه‌ای معیوب ایجاد می‌کند که خریداران را به سمت بازارهای غیررسمی و منابع آنلاین نامطمئن سوق می‌دهد، جایی که ریسک فریب خوردن بیشتر است.
این چرخه نه‌تنها به ضرر مصرف‌کننده است، بلکه به کل اکوسیستم اقتصادی و اجتماعی آسیب می‌رساند.برای کاربران شهری که به اینترنت پایدار برای دورکاری، آموزش آنلاین یا ارتباط با خانواده وابسته‌اند، این تجربه به معنای از دست رفتن زمان، پول و انرژی است. مریم، مادری که برای آموزش آنلاین فرزندش مودم خریده بود، می‌گوید: «هر بار که اینترنت قطع می‌شد، پسرم یک جلسه کلاس را از دست می‌داد.
فکر می‌کردم با خرید مودم جدید مشکل حل می‌شود اما فقط پولم هدر رفت و استرسم بیشتر شد.» این داستان‌ها نشان می‌دهد که یک خرید ساده می‌تواند به تجربه‌ای از سرخوردگی و ناامیدی اجتماعی تبدیل شود. علاوه بر این، بی‌اعتمادی به بازار رسمی، رفتارهای اجتماعی دیگری را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برخی خریداران، به دلیل ناامیدی از فروشگاه‌های معتبر، به سراغ پلتفرم‌های خارجی یا شبکه‌های اجتماعی می‌روند که اغلب نظارتی بر آن‌ها نیست. این موضوع نه‌تنها ریسک‌های مالی، بلکه خطرات امنیتی مانند نقض حریم خصوصی یا نصب بدافزار روی دستگاه‌ها را افزایش می‌دهد.
حلقه گمشده؛ شفافیت و نظارت
برای برون‌رفت از این وضعیت، کارشناسان چند راهکار کلیدی پیشنهاد می‌کنند. نخست، تقویت نظارت بر بازار دیجیتال ضروری است. سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان می‌تواند با همکاری نهادهای دیگر، مانند سازمان تنظیم مقررات، استانداردهای مشخصی برای واردات و فروش مودم‌ها تدوین کند.
این استانداردها باید شامل برچسب‌گذاری شفاف (نو یا استوک بودن دستگاه) و الزام به ارائه خدمات پس از فروش واقعی باشد. دوم، آگاه‌سازی عمومی از طریق رسانه‌ها و نهادهای مدنی می‌تواند به مصرف‌کنندگان کمک کند تا انتخاب‌های آگاهانه‌تری داشته باشند. برنامه‌های آموزشی درباره نحوه شناسایی مودم‌های استوک یا بررسی اصالت دستگاه‌ها می‌تواند از فریب خوردن خریداران جلوگیری کند.
سوم، پلتفرم‌های آنلاین فروش می‌توانند با ارائه اطلاعات دقیق‌تر درباره محصولات و انتشار نظرات واقعی کاربران، به شفافیت بازار کمک کنند. تشویق به خرید از نمایندگی‌های معتبر و مجاز می‌تواند ریسک خرید کالاهای تقلبی را کاهش دهد. ایجاد مشوق‌هایی مانند تخفیف‌های مالیاتی برای واردکنندگان رسمی و مجاز نیز می‌تواند بازار را به سمت شفافیت سوق دهد. در نهایت، همکاری بین بخش خصوصی و دولتی برای ایجاد یک پایگاه داده ملی از محصولات دیجیتال می‌تواند به ردیابی اصالت دستگاه‌ها و کاهش تقلب کمک کند.
پایان تلخ وعده‌های رنگین
بازار مودم‌های استوک در ایران بیش از آنکه محلی برای دسترسی به فناوری باشد، به نمایشگاهی از بی‌اعتمادی تبدیل شده است. جعبه‌های براق، کابل‌های بی‌نام‌ونشان و چراغ‌هایی که زود خاموش می‌شوند، حکایت از واقعیتی تلخ دارند: در این بازار، «نو بودن» اغلب فقط یک شعار است. مصرف‌کننده ایرانی، میان وعده‌های رنگین فروشنده‌ها و واقعیت‌های ناامیدکننده، تنها می‌ماند و پرسشی بی‌پاسخ در ذهنش نقش می‌بندد که آیا در این بازار، چیزی واقعاً نو وجود دارد؟
