کجاهای ایران آلوده شده است؟
تحقیقات وسیع، نمونه‌برداری از محل اصابت، آزمایش‌های گسترده با این وجود هنوز هیچ ادله‌ای مبنی بر آلودگی اورانیوم پیدا نشده است
هفت صبح، حمیدرضا خالدی | یکی از نگرانی‌های جدی مجامع بین‌المللی در واکنش به اسرائیل و آمریکا که مدعی هستند باید مراکز هسته‌ای ایران از طریق بمباران از بین برود این بوده و هست که ممکن است به خاطر این حملات، بخش‌های بزرگی از خاک ایران به دلیل نشت و تشعشع مواد رادیو اکتیو، آلوده شوند و فاجعه‌ای زیست محیطی رخ دهد. با این حال آن‌ها به مراکز مهم هسته‌ای ما از جمله مراکز نطنز و فردو حمله کردند.
از همان زمان اخبار تأیید نشده‌ای مبنی بر آلوده شدن محیط پیرامونی این مراکز منتشر شد که گرچه هر بار از سوی مسئولان رد می‌شد اما، باز هم این اخبار همچنان در فضای مجازی دست به دست شده و می‌شود. منتشر‌کنندگان این اخبار به برخی اظهارنظر‌های مسئولان و بخصوص اطلاعیه‌هایی که برای مردم صادر می‌شدند و در آن‌ها از شهروندان خواسته شده بود که نکاتی را رعایت کنند، گواهی برای اثبات ادعای خود قرار می‌دادند و همچنان مدعی بوده و هستند که بخشی از محوطه مراکز مورد حمله و حتی شهر‌هایی مانند نطنز، آلوده شده‌اند.
از این گذشته طی چند روز گذشته اخبار دیگری هم منتشر شد که در آن ادعا شده بود که برخی از بمب‌هایی که به ساختمان‌های شهری اصابت کرده‌اند نیز حاوی اورانیوم ضعیف شده بوده‌اند. به همین بهانه هفت‌صبح گفت‌وگوی صریحی با محسن فرهادی، معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت انجام داده است که در زیر می‌خوانید.
همانطور که می‌دانید در جنگ ۱۲ روزه اخیر چندین مرکز هسته‌ای ایران توسط اسرائیل بمباران شد. همین مسئله باعث شد تا نگرانی‌هایی در مورد آلوده شدن محیط اطراف این مراکز با تشعشعات یا مواد رادیو اکتیو در سطح جامعه پیش آید. البته وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای اعلام کرده که جای نگرانی نیست ولی باز هم شایعاتی در این زمینه وجود دارد. به عنوان نماینده وزارت بهداشت، می‌توانید به مردم این اطمینان را بدهید که در مناطق اطراف مراکز هسته‌ای بمباران شده، مشکلی وجود ندارد؟ اصلاً شما مسئول بررسی نشت رادیو اکتیو یا آلودگی تشعشعی ناشی از آن هستید یا سازمان انرژی اتمی؟
اول اجازه دهید به نقش وزارت بهداشت در مورد بررسی وضعیت آلودگی‌های ناشی از صنعت هسته‌ای اشاره کنم. براساس دستورالعمل ستاد پدافند غیرعامل، دستگاه‌های مختلفی در واقع بحرانی مسئول رسیدگی به آلودگی‌های ناشی از مراکز هسته‌ای هستند که هر کدام وظایف مشخصی دارند. بر همین اساس وزارت بهداشت و سازمان انرژی اتمی نیز وظایف مشخصی را دارند. در کنار این پروتکل، ما ارتباط تنگاتنگی با سازمان انرژی اتمی داریم که بسیار حائز اهمیت است.
در این میان هم دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و بوشهر ما دستگاه‌های سنجش تشعشعات آلفا و گاما و ایکس را داریم و هم همکاران ما در سازمان انرژی اتمی. همین طور بخش‌های درمانی که هم ما مسئول آن هستیم و هم سازمان انرژی اتمی امکاناتی در این زمینه دارد. در واقع تولید و نظارت بر سلامت شهروندان برعهده وزارت بهداشت است و رفع حوادث پرتویی و اقدامات پیشگیرانه با سازمان انرژی اتمی است.
اما نکته مهمی در این وسط وجود دارد. اینکه تنها دو مرکز ما در ایران راکتور هسته‌ای دارند. یکی سازمان انرژی اتمی در تهران که راکتور تحقیقاتی برای مقاصد درمانی و بهداشتی دارد و یکی راکتور بوشهر که وظیفه تولید برق را دارد. در مورد جنگ اخیر خوشبختانه هیچ یک از دو راکتور آسیبی ندیدند. در نتیجه آلودگی خاصی هم وجود نداشته و ندارد.
یعنی در مرکز هسته‌ای نطنز و فردو نیز که مورد حمله قرار گرفتند، هیچ خطر آلودگی مردم را تهدید نمی‌کند؟
اصلا. ببینید، این مراکز مختص غنی‌سازی اورانیوم هستند و اصلاً راکتور ندارند. در واقع آن‌ها سنگ اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند. در این مراکز عمده آلودگی‌هایی که می‌تواند تولید شود ناشی از فلورید هیدروژن و کلرو هیدروژن و البته در فواصل خیلی نزدیک به محل حادثه، آلودگی ناشی از اشعه آلفا است که به خاطر ماهیت خاص آن اصلاً امکان پخش شدن ندارد و فقط چند متر اطراف خود را آلوده می‌کند. چون سرعت انتشار آن بسیار کند است و با یک محافظ ساده نیز قابل کنترل است. یعنی حتی اگر اشعه آلفا مشکلی ایجاد کند در حد همان محدوده مرکز هسته‌ای است.
ولی به هر حال آنجا هم اورانیوم وجود دارد که خودش آلاینده است.
بله. این غنی‌سازی به هر حال از سنگ اورانیوم نشات می‌گیرد. ولی سنگ اورانیوم نیز به خودی خود آلایندگی محدودی دارد.
و شما امکانات و دارو‌های مورد نیاز برای دو محدوده‌ای که راکتور‌های هسته‌ای دارد را دارید؟
پروتکل‌ها برای زمان نشت تشعشع کاملاً شفاف است. براین اساس باید قرص‌های یدید پتاسیم در اختیار مردمی که در پیرامون این راکتور‌ها زندگی می‌کنند گذاشته شود تا در صورت نیاز از آن‌ها استفاده شود. الان ما این کار را در تهران و محدوده‌ای که راکتور هسته‌ای تهران قرار دارد و همچنین در منطقه‌ای که راکتور بوشهر قرار دارد انجام داده‌ایم.
در واقع در این مراکز، میله‌های سوختی که در آب سنگین قرار دارد اگر براثر حادثه‌ای آسیب ببینند می‌توانند موجب انتشار تشعشع شوند. البته راکتور‌های تهران و بوشهر به شدت ایمن و مستحکم هستند و حتی در برابر حملات هوایی یا زلزله‌های حدود ۸ ریشتر هم مقاومت می‌کنند.
حتی در حادثه معروف چرنوبیل هم اگر انفجار رخ نمی‌داد، نشت تشعشعی هم صورت نمی‌گرفت. ضمن آنکه راکتور هسته‌ای تهران؛ راکتور کوچک تحقیقاتی است که اگر حادثه‌ای هم برای آن رخ دهد، حداکثر شعاع ۱۵۰۰ متری خود را آلوده می‌کند. ازسویی ما در این دو شهر اورژانس‌های فعال و تخصصی بسیار فعال و خوبی را داریم که آماده امداد‌رسانی به مصدومان احتمالی هستند.
گفتید قرص یدید پتاسیم بهترین گزینه در مناطق دارای راکتور هسته‌ای و مواقع اضطراری است. عملکرد این قرص‌ها چگونه است؟
براساس پروتکل‌های جهانی، این قرص باید ۲۴ ساعت قبل از بروز حادثه یا حداکثر ۴ ساعت بعد از وقوع آن مصرف شود. اما از آنجایی‌که زمان ۲۴ ساعته قبل از وقوع حادثه قابل پیشگیری نیست بهترین گزینه مصرف این قرص‌ها در ۴ ساعت بعد از زمان بروز حادثه است. به زبان ساده، این قرص‌ها جلوی ورود یدید ۱۳۱ ناشی از انفجار‌های راکتور‌ها را می‌گیرد. یعنی اصلاً جنبه پیشگیرانه ندارد و کسی نمی‌تواند به بهانه در امان ماندن از تشعشع‌های رادیو اکتیو آن‌ها را مصرف کند بلکه فقط جنبه درمانی دارد.
با این تفاصیل و آنطور که شما مدعی هستید، مردم شهرستان نطنز یا سایر شهرستان‌هایی که مراکز هسته‌ای در کنار آن‌ها ساخته شده نباید نگران باشند. درست است؟
دقیقا. اولاً که این مراکز حداقل در ۳۰ کیلومتری شهر‌ها ساخته می‌شود تا خطر آلایندگی احتمالی را به حداقل برسانند. ثانیاً، اگر هم حادثه‌ای رخ دهد، فقط آلایندگی ناشی از فلوراید و برخی گاز‌های شیمیایی خواهد بود. برای همین هم ما برای احتیاط اطلاعیه‌ای صادر کردیم و در آن از شهروندان درخواست کردیم که حتی‌الامکان در فضا‌های عمومی استفاده نکنند یا اگر می‌کنند از ماسک استفاده کنند یا پنجره‌ها را ببندند.
پس آلودگی ناشی از این گاز‌ها وجود داشت!
نه. این‌ها فقط اقدامات احتیاطی بود. حتی اگر پرتو آلفا نیز منتشر شده باشد در زیر آوار‌های بمباران دفن شدند و اصلاً خطری برای شهر ندارد. کمااینکه دستگاه‌های ما نیز چیزی را نشان نداده است.
درنهایت شما از سوی دولت این اطمینان را می‌دهید که شهر‌ها و سکونتگاه‌های اطراف مراکز هسته‌ای، آلوده نیستند. درست است؟
بله.
دو سه روز قبل خبری منتشر شد که حکایت از آن داشت که برخی از بمب‌های اسرائیل که به تهران و مناطق مسکونی شهر‌ها اصابت کرده حاوی اورانیوم ضعیف شده هستند که باعث آلودگی محیط و شهروندان شده است. این ادعا تا چه حد درست است؟
هم ما و هم سازمان انرژی اتمی بعد از انتشار این خبر، تحقیقات وسیعی را در این زمینه انجام دادیم. حتی نمونه‌برداری‌هایی از محل اصابت‌ها انجام دادیم. هنوز هم آزمایش روی نمونه‌برداری‌ها در سازمان انرژی اتمی ادامه دارد. ولی تاکنون هیچ ادله‌ای مبنی بر آلودگی اورانیوم در محل اصابت موشک‌ها پیدا نشده است. کمااینکه شهروندانی که در محل حادثه بودند یا در آن محدوده‌ها زندگی می‌کردند نیز هیچ کدام از علائم آلوده شدن با اورانیوم ضعیف شده را نداشتند. بنابراین این شایعه با قاطعیت رد و تکذیب می‌شود.
