فقط می‌خواهیم یک نفس راحت بکشیم!
تهرانی‌ها امروز و فردا با گرد و خاک و گرما دست‌وپنجه نرم می‌کنند
هفت صبح| گروه جامعه اگر این روزها در خیابان‌های تهران قدم بزنید، احتمالا چشم‌تان بارها و بارها به آسمان افتاده است؛ نه برای تماشای رنگ آبی که برای گریز از پرده‌ای خاک و ذراتی که هوا را تیره کرده‌اند. گاهی نفس کشیدن سخت می‌شود، شیشه ماشین‌ها هر صبح خاک گرفته و صدای سرفه‌ها در اتوبوس و مترو، بیشتر از همیشه به گوش می‌رسد. گرد و خاک مهمان ناخوانده تهران شده است؛ مهمانی که نه یک روزه آمده، نه به این زودی‌ها قصد رفتن دارد.
از نظرآباد قزوین تا پایتخت؛ خاکی که برخاست
داستان از چند روز پیش آغاز شد. نقشه‌های هواشناسی خبر از وزش باد شدید در مناطق غربی و جنوبی تهران دادند؛ و این بادها خیزش گرد و خاک را از منطقه‌ای میان قزوین و تهران، در حوالی نظرآباد، به سوی پایتخت به راه انداختند. منطقه‌ای که تا پیش از دهه ۸۰، مرطوب و حاصلخیز به‌شمار می‌رفت، حالا به دلیل دخالت‌های انسانی مثل زه‌کشی‌های گسترده و افت سطح آب‌های زیرزمینی، به کانونی برای ریزگردها تبدیل شده است.
بهزاد رایگانی، دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و مدیریت پدیده گردوغبار، این ناحیه را منبع اصلی ریزگردهای اخیر در تهران و کرج معرفی کرده است. او از خشکی خاک، چرای بی‌رویه دام و سبک بودن بافت خاک به عنوان عوامل تشدیدکننده یاد می‌کند و هشدار می‌دهد که مهار این پدیده، بدون برنامه‌ریزی جدی و اقدامات مشترک میان سازمان منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مسئول ممکن نیست.
در همین حال، گزارش‌های هواشناسی نشان می‌دهند که این وضعیت دست‌کم تا شنبه هفتم تیرماه ادامه خواهد داشت. سازمان هواشناسی در همین راستا هشدار سطح زرد صادر کرده، از احتمال کاهش کیفیت هوا، دید افقی و بروز مشکلات تنفسی در ۱۸ استان کشور، از جمله تهران، خبر داده است. روز سوم تیرماه، از ساعت هشت شب تا چهار بامداد، شاخص کیفیت هوا در تهران برای 9 ساعت متوالی در وضعیت خطرناک قرار داشت.
در روز بعد نیز هوای پایتخت بسیار ناسالم گزارش شد؛ وضعیتی که به ویژه برای بیماران تنفسی، سالمندان و کودکان تهدیدی جدی محسوب می‌شود. حمیدرضا خورشیدی، کارشناس هواشناسی، توصیه کرده است که گروه‌های حساس تا جای ممکن از حضور در فضای باز پرهیز کنند. به گفته او، وجود کانون‌های گرد و غبار در داخل استان تهران نیز یکی از دلایل استمرار این شرایط است و باید برای کنترل آن برنامه‌ریزی شود.
یک بحران، چند منشأ و راهی که باید رفت
اما وضعیت به همین جا ختم نمی‌شود. از جنوب کشور نیز خبرهایی از خیزش گرد و خاک و احتمال نفوذ آن به مناطق غربی و جنوب غربی به گوش می‌رسد. وزش باد شدید در منطقه زابل، دامنه‌های جنوبی البرز، مرکز، غرب و جنوب ایران، می‌تواند در روزهای آینده پدیده گرد و خاک را در گستره وسیع‌تری از کشور گسترش دهد.
به گفته صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات جوی، حتی احتمال نفوذ گرد و خاک ناشی از طوفان‌های عراق به خاک ایران نیز وجود دارد. در کنار گرد و خاک، افزایش دما نیز بر وضعیت جوی تهران و بسیاری از نقاط کشور سایه انداخته است. در حالی که ورامین با دمای ۴۰ درجه سانتیگراد گرم‌ترین نقطه استان تهران معرفی شده، اهواز با دمای ۴۸ درجه، گرم‌ترین مرکز استان در کشور طی روزهای آینده خواهد بود.
در مقابل، اردبیل با 9 درجه، خنک‌ترین مرکز استان باقی مانده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا پایان هفته جاری، دمای هوای تهران به ۳۸ درجه سانتیگراد خواهد رسید؛ وضعیتی که همزمان با گرد و خاک، فشار مضاعفی بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی شهروندان وارد می‌کند. در این شرایط بحرانی، هواشناسان از احتمال رگبارهای پراکنده و موقتی در ارتفاعات شمالی تهران و البرز خبر داده‌اند اما بعید است این باران‌های محدود بتوانند در کوتاه‌مدت تأثیر محسوسی برکاهش گرد و خاک داشته باشند.
اگرچه طبق اعلام هواشناسی، دقت پیش‌بینی‌ها در بازه یک‌هفته‌ای حدود ۸۰ درصد است اما واقعیت این است که برای شهروندان تهرانی، این روزها چیزی جز یک نفس راحت خواستن نیست. مردمی که هر صبح با چشم‌هایی که می‌سوزد، گلوی خشک‌شده و نفس‌هایی کوتاه از خانه بیرون می‌زنند، بیشتر از همیشه به یاد طبیعتی می‌افتند که دیگر با آن مهربان نیستیم.
به عمل کار برآید
حالا وقت آن رسیده که تصمیمات مقابله با گرد و خاک نه روی کاغذ، بلکه روی زمین اجرا شود. از احیای اراضی خشک‌شده میان قزوین و تهران تا توقف چرای غیرمجاز و پایش دائمی کیفیت خاک و هوا. و البته، همدلی بیشتر میان دستگاه‌هایی که هر یک بخشی از این معادله پیچیده را در اختیار دارند.
برای تهرانی‌ها، گرد و غبار تنها یک پدیده جوی نیست. نشانه‌ای است از بحران‌های خاموشی که سال‌ها انباشته شده‌اند؛ از توسعه ناپایدار، کم‌توجهی به منابع طبیعی و بی‌برنامگی در مدیریت زیست‌محیطی و شاید، تلنگری دوباره برای اینکه شهر فقط ساختمان و اتوبان نیست؛ بلکه نفسی است که باید کشید، نوری است که باید دید و زمینی است که اگر از آن مراقبت نکنیم، آرام‌آرام از ما انتقام خواهد گرفت.
