بچه‌های ۱۲ ساله پای بساط ویپ، پاد و قلیان!
دسترسی آسان به سیگار، به ویژه در فروشگاه‌ها و دکه‌ها باعث شده تا جوانان به راحتی بتوانند سیگار تهیه کنند
هفت صبح، سیما فراهانی| آمارهای جدید از مصرف دخانیات نشان می‌دهد سن مصرف دخانیات کاهش یافته است. در دنیای امروز، برخی از کودکان و نوجوانان به دنیای بزرگسالان پا می‌گذارند، اما نه به‌عنوان آینده‌سازان، بلکه به‌عنوان مصرف‌کنندگان دخانیات! این روزها، صحنه‌های عجیبی در خیابان‌ها و پارک‌ها و حتی مدارس مشاهده می‌شود که گویی دنیای بچه‌ها به یک فیلم تلخ تبدیل شده است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.
گاهی برخی از نوجوانان به‌جای بازی و خلاقیت، به سمت کشیدن سیگار و قلیان می‌روند. این موضوع تاجایی تگران کننده شده که محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، چند روز پیش اعلام کرد که کاهش سن شروع مصرف دخانیات به ۱۲ سال رسیده و مصرف ویپ‌ها گسترش پیدا کرده است. او از مسئولان درخواست داشت که قوانین را جدی‌تر اجرا کنند. این عدد بسیار نگران کننده و حتی خطرناک به نظر می‌رسد.
اخبار ترسناک از یک مدرسه
ماجرای ثبت نام سلینا، دختری ۱۳ ساله، که در آستانه ورود به مقطع هفتم است، می‌تواند بر این موضوع نگران کننده، صحه بگذارد. مادر سلینا، که به دنبال بهترین آینده برای فرزندش بود، تصمیم گرفت او را در یک مدرسه دولتی در یکی از مناطق تهران ثبت نام کند. اما ماجرای عجیبی پیش آمد که این انتخاب را به کلی تغییر داد.
ماجرای عجیبی که باعث شد مادر سلینا شهریه ۱۲۰میلیون تومانی مدرسه غیرانتفاعی را بر یک مدرسه دولتی کم هزینه ترجیح دهد. این زن در خصوص تجربه‌ای که در این زمینه داشت به خبرنگار هفت صبح می‌گوید: «طبق لوکیشن و آدرس، تنها گزینه موجود برای ثبت نام دخترم همین مدرسه بود. اما به محض ورود به مدرسه جدید، احساس کردم که چیزی در اینجا درست نیست.
وقتی تحقیقات لازم را درباره مدرسه انجام دادم، متوجه شدم که اخبار ترسناکی درباره آنجا به گوش می‌رسد. این مدرسه در منطقه به بدنامی مشهور شده بود و شایعاتی در مورد رفتارهای ناپسند دانش‌آموزان، در آنجا وجود داشت. برخی می‌گفتند که دختران در حیاط مدرسه سیگار می‌کشند و حتی به مواد مخدر روی می‌آورند. با وجود شنیده‌ها، نمی‌خواستم قضاوت زودهنگام کنم و به مدرسه رفتم تا با یکی از مسئولان صحبت کنم.
در این گفت‌وگو متوجه شدم که مسئول مدرسه این شایعات را به طور کامل رد نمی‌کند. البته او این مسائل را تایید هم نکرد. فقط گفت: «اگر ما چنین چیزهایی را ببینیم، برخورد می‌کنیم و دانش‌آموزان را اخراج می‌کنیم.» اما این پاسخ، نگرانی مرا برطرف نکرد. پس از تحقیقات بیشتر و گفت‌وگو با همسایه‌ها و مادران دیگر، به این نتیجه رسیدم که نمی‌توانم دخترم را در این مدرسه ثبت نام کنم.
صحبت‌های منفی درباره این مدرسه از طرف دیگر والدین و دانش‌آموزان مقاطع بالاتر، مرا به شدت نگران کرده بود. در نهایت، تصمیمی سخت اما ضروری گرفتم. به جای ثبت نام در مدرسه دولتی، یک مدرسه غیرانتفاعی را انتخاب کردم که شهریه‌اش ۱۲۰میلیون تومان بود.
این تصمیم برای من و خانواده‌ام فشارمالی زیادی به همراه داشت، اما نمی‌خواستم دخترم در معرض خطرات احتمالی قرار بگیرد. درواقع شهریه ۱۲۰میلیون تومانی بر من و خانواده‌ام به خاطر همین مسئله تحمیل شد. با این وجود حالا هم این موضوع برای من یک معضل نگران کننده تبدیل شده است.»
خودنمایی با سیگار!
سمیه هم دختری ۹ ساله دارد. او روایت دیگری در این زمینه دارد و درباره آنچه دیده ابراز نگرانی می‌کند. این زن در این باره به خبرنگار هفت صبح می‌گوید: «بارها وقتی به دنبال دخترم در مدرسه رفتم در راه دختران و پسران نوجوان زیادی را دیده‌ام که در حال مصرف دخانیات هستند ولی صحنه‌ای که یک بار دیدم برایم خیلی عجیب و نگران کننده بود.
چند پسر نوجوان که پایه راهنمایی بودند در پیاده‌رو و بعد از تعطیل شدن مدرسه راه می‌رفتند و با هم قرار کشیدن مصرف قلیان را می‌گذاشتند. وقتی داشتند این حرف‌ها را می‌زدند من هم می‌شنیدم که ناگهان دخترانی را پشت سرشان دیدم که تقریباً ۱۲ ساله بودند. آنها هم از مدرسه تعطیل می‌شدند که در کمال تعجبم، پاکت سیگارشان را درآوردند و شروع کردند به کشیدن سیگار.
صحنه جوری بود که پسران دبیرستانی هم با دیدن این صحنه تعجب کردند. آنها برای کشیدن و مصرف قلیان استرس داشتند که خانواده‌هاشان متوجه نشوند اما دختران در خصوص طعم و مارک سیگارهایی که می‌کشیدند با هم بحث می‌کردند، می‌خندیدند و سعی در قدرت‌نمایی و خودنمایی داشتند. این موضوع برای من که دختری ۹ ساله دارم به شدت نگران کننده بود.»
خیانت یا رفاقت؟
مادر آیسان، زنی ۳۵ ساله است که دخترش ۱۱ سال دارد. او در گفت‌وگو با خبرنگار ما تجربه‌اش در این باره را روایت می‌کند و می‌گوید: «یک روز در مهمانی دوستانه متوجه شدم دوستم و دخترش که ۱۳ سال سن بیشتر ندارد هر دو با هم ویپ(سیگار الکترونیک) می‌کشند. وقتی علت را از آنها جویا شدم توجیه مادر این بود که ترجیح می‌دهم دخترم در مقابل خودم هر کاری که دوست دارد انجام دهد نه اینکه پنهانی برود و سیگار بکشد، دخانیات مصرف کند، قلیان بکشد و یا هر چیز دیگری.
بنابراین اگر می‌خواهد جلوی من سیگار بکشد، اگر می‌خواهد جلوی من ویپ بکشد، اگر می‌خواهد جلوی من قلیان بکشد، من به او این اجازه را می‌دهم تا دیگر از من ترسی نداشته باشد و پنهانی چنین کاری را نکند. وقتی این حرف را شنیدم به شدت تعجب کردم چرا که به نظرم هر زنی می‌تواند با دختر یا پسر نوجوانش دوست و رفیق باشد ولی همزمان نیز آنها را نسبت به سوء مصرف این مواد و دخانیات آگاه کند و از این کار جلوگیری به عمل آورد. این کاری که این مادر با دخترش می‌کرد از نظر من خیانت بود، تا رفاقت.»
قیمت پایین دخانیات و دسترسی آسان به سیگار
این‌ها فقط یک روایت نیست، بلکه داستان‌هایی است که به سرعت در حال گسترش است و ما را به فکر فرو می‌برد: آیا واقعاً این نسل جوان به‌دنبال آرامش در دود سیگار است یا به دنبال اثبات خود؟ در دنیای امروز، کاهش سن مصرف دخانیات به یکی از معضلات جدی تبدیل شده است. این پدیده، نه تنها سلامت جوانان را تهدید می‌کند، بلکه به مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز دامن می‌زند. سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه اعتیاد، در گفت‌وگو با خبرنگار هفت صبح به بررسی علل و عوامل موثر بر این روند می‌پردازد.
او در ابتدا با اشاره به این موضوع که این مسئله در همه جای دنیا رایج شده است، می‌گوید: «این اتفاق فقط در کشور ما نگران کننده نیست، بلکه کاهش سن اعتیاد به استعمال دخانیات به یک معضل جهانی تبدیل شده است. در بسیاری از کشورها، قیمت یک بسته سیگار به قدری پایین است که برای جوانان به راحتی قابل دسترسی است.
فرض کنید در شرایط کنونی، قیمت یک بسته سیگار حدود ۴۰ هزار تومان است. این مبلغ برای نوجوانان و جوانانی که ممکن است در پارک‌ها یا جمع‌های دوستانه باشند، مبلغی ناچیز به شمار می‌رود. این دسترسی آسان به سیگار، به ویژه در فروشگاه‌ها و دکه‌ها، باعث شده تا جوانان به راحتی بتوانند سیگار تهیه کنند، حتی اگر قوانین موجود به وضوح بیان کنند که فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است.»
عدم اجرای موثر قوانین
صفاتیان به دلیل دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «با وجود قوانین سختگیرانه‌ای که به منظور جلوگیری از عرضه دخانیات به افراد زیر ۱۸ سال وضع شده است، در عمل، این قوانین به طور موثری اجرا نمی‌شوند. جوانان به راحتی می‌توانند سیگار یا ویپ و پاد را از هر فروشگاهی تهیه کنند. این عدم توجه به قوانین، به ویژه در مورد عرضه دخانیات به نوجوانان، به ایجاد شرایطی منجر شده که در آن دسترسی به سیگار آسان‌تر از همیشه است.»
در جستجوی آرامش
عوامل شخصی نیز در این زمینه بسیار تاثیرگذارند. کارشناس حوزه اعتیاد این موضوع را نیز بررسی می‌کند: «نوجوانانی که با مشکلاتی مانند بیش‌فعالی، اضطراب و افسردگی مواجه هستند، ممکن است به مصرف دخانیات روی آورند. تصور کنید نوجوانی را که در محیطی پرتنش بزرگ شده و به دنبال راهی برای فرار از مشکلات روحی و روانی خود می‌گردد. این نوجوان ممکن است سیگار را به عنوان یک گزینه موقت برای تسکین دردهایش انتخاب کند.
گروه‌های همسال نیز در ترغیب نوجوانان به سمت مصرف دخانیات نقش مهمی دارند. وقتی چند نوجوان در یک جمع قرار می‌گیرند، ممکن است تحت تاثیر فشار همسالان به مصرف سیگار روی آورند. این فشار اجتماعی می‌تواند به راحتی قبح مصرف دخانیات را در بین آنها بشکند. به عنوان مثال، تصور کنید گروهی از دوستان در پارکی نشسته‌اند و یکی از آنها سیگار می‌کشد. این عمل می‌تواند به سرعت به دیگران نیز سرایت شده و موجب شود که آنها نیز به این عادت روی آورند.»
جذابیت‌های کاذب
صفاتیان، رسانه‌ها و فضای مجازی را هم به عنوان عوامل موثر در افزایش مصرف دخانیات اعلام می‌کند: «نمایش سیگار کشیدن توسط شخصیت‌های محبوب و مشهور در فیلم‌ها و سریال‌ها، می‌تواند کنجکاوی نوجوانان را تحریک کند. به عنوان مثال، یک نوجوان ممکن است در یک فیلم ببیند که قهرمان داستان در حال سیگار کشیدن است و این عمل را به عنوان نشانه‌ای از قدرت و جذابیت بپندارد. این جذابیت‌های کاذب، می‌تواند نوجوانان را به سمت مصرف دخانیات سوق دهد.»
راهکارها و نیاز به آموزش
پژوهشگر اعتیاد در ادامه صحبت‌های خود به راهکارهایی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای مقابله با این چالش، نیاز به یک برنامه جامع آموزشی داریم که شامل نهادهای مختلفی مانند وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی و صدا و سیما باشد. این نهادها باید به آموزش مهارت‌های زندگی و فرزندپروری بپردازند و به نوجوانان یاد دهند که چگونه در برابر فشارهای اجتماعی مقاومت کنند. باید این موضوع از سوی این دستگاه‌ها جدی‌تر گرفته شود و آموزش‌های لازم بیش از گذشته در این زمینه صورت بگیرد.»
مهارت‌های زندگی، کلید موفقیت
صفاتیان ادامه می‌دهد: «آموزش مهارت‌های زندگی، به ویژه توانایی گفتن «نه» به فشارهای همسالان، می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا از مصرف دخانیات دوری کنند. این مهارت‌ها باید در کتب درسی و برنامه‌های آموزشی گنجانده شوند تا نوجوانان بتوانند در موقعیت‌های مختلف، تصمیمات درست و آگاهانه بگیرند. نقش خانواده‌ها نیز در این زمینه بسیار موثر است.
آنها با آموزش توانایی نه گفتن به فرزندانشان، می‌توانند آنها را از خیلی از آسیب‌های اجتماعی دور کنند. به عنوان مثال، اگر یک نوجوان یاد بگیرد که چگونه در برابر فشار دوستانش ایستادگی کند، احتمال کمتری دارد که به مصرف دخانیات روی آورد. وقتی در جمع دوستانه هستند و به او بگویند، سیگار یا گل می‌کشی، با قاطعیت بگوید نه! همین مسئله می‌تواند آن کودک یا نوجوان را در همان اول راه، از چنین معضل‌هایی دور نگه دارد.»
آینده‌ای سالم‌تر
این کارشناس در پایان صحبت‌های خود می‌گوید: «کاهش سن مصرف دخانیات یک معضل پیچیده است که نیاز به توجه ویژه و همکاری بین نهادهای مختلف دارد. با اجرای موثر قوانین، آموزش مهارت‌های زندگی و توجه به مسائل خانوادگی و اجتماعی، می‌توان به کاهش این پدیده کمک کرد و آینده‌ای سالم‌تر برای نسل‌های آینده فراهم کرد. در نهایت، تنها با یک رویکرد جامع و همگانی می‌توانیم از سلامت جوانان خود محافظت کنیم و آنها را از خطرات مصرف دخانیات دور نگه داریم.»
تأثیرات خانوادگی و الگوهای رفتاری
مسائل خانوادگی نیز نقش بسزایی در افزایش مصرف دخانیات در میان جوانان دارند. صفاتیان در این مورد می‌گوید: «پدر و مادرانی که خودشان سیگار می‌کشند، به طور غیرمستقیم فرزندانشان را به این عادت سوق می‌دهند. تصور کنید خانواده‌ای را که در آن پدر و مادر به طور مداوم در حال سیگار کشیدن هستند. این فضای آلوده به دخانیات، می‌تواند تاثیر عمیقی بر روی فرزندان بگذارد. همچنین، خانواده‌هایی که درگیر تنش‌های روانی و اجتماعی هستند، مانند طلاق و درگیری‌های خانوادگی، می‌توانند به افزایش فشار روانی بر روی نوجوانان منجر شوند و آنها را به سمت مصرف دخانیات سوق دهند.»
